ΓΛΩΣΣΟδρόμιον: Γαία – Γη – χθων – άρουρα – χους

Το μεγαλείο της ελληνικής γλώσσας διαφαίνεται κι από το γεγονός πως μπορεί να αποδώσει με διαφορετικές λέξεις – έννοιες το ίδιο ή παρεμφερή νοηματικά αντικείμενα. Το «πλάτος» των ελληνικών λέξεων είναι μεγάλο στοιχείο που εμπλουτίζει το λόγο και τη σκέψη μας. Σε αυτήν την κατηγορία λέξεων ανήκει και η Γη. Με αυτήν εννοούμε: Τον πλανήτη Γη, το έδαφος, την χώρα, το υλικό, την πατρίδα, το χώμα, την στεριά, τον τόπο.

Γαία – γη, Χθων, χους, αρούρη: Είναι μερικές από τις λέξεις που συνθέτουν την οικογένεια της Γαίας – Γης. Στοιχείο που καταδεικνύει τον πλούτο της λέξης αλλά και της γλώσσας μας είναι και το γεγονός πως οι παραπάνω τύποι επιβιώνουν μέχρι σήμερα με κάποιες φωνητικές ή φωνολογικές διαφοροποιήσεις.

«Γαία δε τοι πρώτον μεν εγείνατο»

Ο Ησίοδος στη «Θεογονία» του θεωρεί πως η Γη – αία προϋπήρξε του Ουρανού κι ας μη συγκρίνεται με την απεραντοσύνη του.

«Γαία θεά,/ μητέρα μακάρων θνητών τ’/ ανθρώπων…»

Στον Ορφικό ύμνο η Γη προσφωνείται ως θεά των μακάρων και των θνητών ανθρώπων. Ο Ουρανός και η Γαία – γη αποτέλεσαν το πρώτο θεϊκό ζεύγος της μυθολογίας μας. Ήταν η μακρινή μητέρα όλων γι’ αυτό και την ονόμασαν Υπερτάταν Γαν.

 

«δύσζηλοι γαρ τ’/ ειμέν επί χθονί φυλ’ ανθρώπων»

Ο Όμηρος διαπιστώνει πως όλοι οι άνθρωποι πάνω στη Γη (χθονί) είναι φιλύποπτοι.

«…νυν δ’ επεί ου νέομαι γε φίλην ες πατρίδα γαίαν,/ …αλλ’ ήμαι παρά νηυσίν ετώσιον άχθος αρούρης»

Ο Αχιλλέας διακηρύσσει πως δεν θα γυρίσει στην πατρίδα του και νιώθει βάρος – φόρτωμα της γης πλάι στα καράβια (γαίαν – αρούρης).

«Χους ει και εις χουν απελεύσει»

Ο θεός υπενθυμίζει στον Αδάμ πως πλάστηκε από χώμα και σε αυτό θα γυρίσει. Κι αυτό γιατί η Γη είναι για όλους «χους θανάτου» (τάφος).

«χαμαί πέσε δαίδαλος αυλά»

Έτσι απάντησε το Μαντείο των Δελφών στον Ιουλιανό επικυρώνοντας το τέλος του αρχαίου κόσμου (χαμαί = κάτω στο χώμα, στη Γη). Ο χαμερπής είναι αυτός που έρπει στο χώμα – γη, ο τιποτένιος.

«οι δ’ ες φρέαρ εμβαλόντες εκέλευον γην τε και ύδωρ εκ τούτων φέρειν παρά βασιλέα»

Ο Ηρόδοτος αναφέρει πως οι Σπαρτιάτες παραβιάζοντας τον ιερό θεσμό του αγγελιοφόρου – πρεσβευτή έριξαν στο πηγάδι τους Πέρσες που ζήτησαν υποταγή – γην και ύδωρ. Ανάλογη απάντηση έδωσαν και οι Κώοι στον Αρταξέρξη όταν ζήτησε την άνευ όρων υποταγή τους «Γην και ύδωρ ου δίδομεν».

Η ΓΑΙΑ – ΓΗ

Η λέξη χρησιμοποιείται ως απλή αλλά και ως σύνθετη με διαφορετικά κάθε φορά θέματα, όπως: γη, γεω, γαιο, γειος. Τα παραδείγματα είναι πάμπολλα: Γήπεδο, Γεωγραφία, Γαιάνθρακας, Επίγειος, π.χ. Τους πολέμους τους προκαλούν τα διάφορα γεω-στρατηγικά συμφέροντα των χωρών.

Η Χθων

Η λέξη στις μέρες μας εμφανίζεται περισσότερο σε σύνθετες λέξεις, όπως: αυτόχθονες, υποχθόνιος, καταχθόνιος. Στα περισσότερα παραδείγματα χρησιμοποιείται με αρνητική σημασία και εκφράζει το μυστικό, το αφανές, το ύπουλο, αυτό που βρίσκεται κάτω από τη γη. Π.χ. Την κοινωνική γαλήνη την φθείρουν οι δράσεις κάποιων υποχθόνιων δυνάμεων/ Στην αρχαία Ελλάδα λατρεύονταν οι χθόνιες θεότητες.

Ο αρουραίος

«Πλείστα φέρει άρουρα φάρμακα». Η γη προσφέρει πολλά βοτάνια όταν καλλιεργηθεί με το άροτρο σε σωστές αράδες και δίνει πλούτο στους άρχοντες (αυτοί που έχουν γη). Τα προϊόντα της γης, όμως, τα καταστρέφουν κάποιες φορές οι αρουραίοι(ποντίκια) που κρύβονται στο χώμα. Η λέξη άρουρα πιθανόν προέρχεται από το ρήμα αροώ= οργώνω.

«Χους ει…»

Βασική επιθυμία των ξενιτεμένων είναι να πεθάνουν στην πατρίδα τους αφού πρώτα φιλήσουν το χώμα της. Η επιστροφή στο χώμα συνιστά μία φυσική αναγκαιότητα, αφού η πρώτη ύλη του σώματός μας και της δημιουργίας μας είναι το χώμα – χους: «Και έπλασεν ο θεός τον άνθρωπον, χουν από της γης».

Η νοηματική, λοιπόν, συγγένεια των όρων Γη, Χθων, χους και Άρουρα δεν προκαλεί στο λόγο μας επικοινωνιακές συγχύσεις αλλά τον καθιστά ακόμη πλουσιότερο και αποτελεσματικότερο.

Όσοι αεροβατούν δεν πατούν στη γη και όσοι νιώθουν ντροπή εύχονται να ανοίξει η γη να τους καταπιεί. Οι πολιτικοί κατηγορούν τους αντιπάλους τους ότι άφησαν καμένη γη. Πολλοί υποψιάζονται ότι ακόμη και σήμερα δρουν οι υποχθόνιες δυνάμεις με καταχθόνιο τρόπο εναντίον της χώρας μας. Όλοι αποζητούν μία σπιθαμή γης και υπερασπίζονται με πάθος την πατρώα Γη.

«Δος μοι πα στω και ταν γαν κινήσω»

Ο Αρχιμήδης ζητούσε κάποιο μέρος να σταθεί για να κινήσει την γη που για την εκκλησία ήταν ακίνητη κι ας βροντοφώναζε ο Γαλιλαίος πως «και όμως κινείται…».

Οι αρουραίοι της πολιτικής

Κάποιοι επισημαίνουν την απουσία πολιτικών μεγεθών στην πολιτική ζωή και επισημαίνουν την παρουσία και δράση των διαφόρων τρωκτικών και αρουραίων στην πολιτική.

«Καπνόν αποθρώσκοντα νοήσαι ης γαίης θανέειν»

Ο Οδυσσέας σφοδρά επιθυμούσε να πεθάνει αφού πρώτα έβλεπε καπνό να ανέρχεται από την πατρίδα του.

«Διατελούμεν αυτόχθονοι όντες…»

Ο Ισοκράτης υπερηφανευόταν πως οι Αθηναίοι είναι γέννημα και θρέμμα της αθηναϊκής γης, δηλαδή αυτόχθονες. Γι’ αυτό την Πατρίδα τους (τη γη τους) τη θεωρούσαν τροφό και μητέρα. Όλοι καυχιένται πως είναι αυτόχθονες, γηγενείς, ντόπιοι.

«Ας επάτνα τα χώματα σ’/ Κι εκεί την ψυμ’ εφήνα»

Στο ποντιακό ποίημα ο ποιητής εύχεται να πατήσει τα πατρικά χώματα κι ας αφήσει εκεί την ψυχή του… Εξάλλου

«Τούτ’ η γης που την πατούμε/ όλοι μέσα θε να μπούμε…/ τούτ’ η γης θα μας εφάει»

Ωστόσο αυτός ο ακάλυπτος δεσμός του ανθρώπου με τη Μητέρα – Γη θα πρέπει να μάς υπενθυμίζει πως πρέπει να αποφύγουμε την Γαιοκτονία με μία άλλη αντίληψη ζωής και σχέσης προς αυτήν, την:

Γεω – Ηθική

­  Στη στήλη αυτή «ΓΛΩΣΣΟδρόμιον» θα ανιχνεύονται οι σημασίες των λέξεων καθώς και οι υπόγειες διαδρομές της γλώσσας μας.