ΓΛΩΣΣΟδρόμιον: «Ουκ αν λάβοις…»

«Ατρείωνα δ’ έπειτα χόλος λάβεν, αίψα δ’ αναστάς ηπείλησεν μύθον, όδη τετελεσμένος εστί».(Ιλιάδα, Α, 387-88)

Η φιλονικία μεταξύ Αχιλλέα και Αγαμέμνονα επέφερε πολλά δεινά στους Έλληνες. Ο θυμός (χόλος) καταλαμβάνει και τους δύο και τους οδηγεί σε ενέργειες οριακές (λάβεν).

«υπερμαχούμαι   καπί πάντ’ αφίξομαι,/ ζητών τον αυτόχειρα του φόνου λαβείν τω Λαβδακείω».(Σοφοκλής, «Οιδίπους Τύραννος», 265-67)

Ο Οιδίποδας διακηρύσσει, ως βασιλεύς της Θήβας, να συλλάβει τον φονιά του Λαΐου για να σωθεί η πόλη. Ωστόσο φονιάς είναι ο ίδιος – πατροκτόνος. Κι εδώ ακριβώς ανιχνεύεται το τραγικό στοιχείο. Κάθε, δηλαδή, στοιχείο από την έρευνα επιβαρύνει τον Οιδίποδα«Έστι δε περιπέτεια μεν η εις το εναντίον των πραττομένων μεταβολή» (Αριστοτέλης), (λαβείν).

Το ρήμα *λαμβάνω – συχνό στον αρχαίο όσο και στον νεοελληνικό λόγο – προέρχεται από τη ρίζα *λαβ-(λαβείν, λαβή) όσο κι από τη ρίζα *λαφ- (είληφα – λάφυρο). Πολλές λέξεις παράγονται από το θέμα *ληψ-/*ληπ-(λήψη, λήπτης).

 Η κυρίαρχη σημασία του είναι το «παίρνω», το αποδέχομαι, το πιάνω. Ως σύνθετο με προθέσεις, λαμβάνει πλήθος σημασιών, όπως: αντιλαμβάνομαι = κατανοώ, απολαμβάνω = δοκιμάζω μεγάλη ευχαρίστηση.

Οι παράγωγες λέξεις του λαμβάνω είναι πολλές, όπως: λήμμα, λήψη, λαβή, λάφυρο, λήπτης, ληπτός, λαβίς, λήπτωρ. α.«Στο τέλος του λεξικού υπάρχει ένα πλουσιότατο λήμμα», β.«Οι νικητές πήραν πολλά λάφυρα μετά τη μάχη», γ.«Η λαβή του πιστολιού είναι πλαστική», δ.«Οι χειρουργικές λαβίδες προκαλούν τρόμο στους ασθενείς», ε.«Η αστυνομία θα προβεί στη λήψη των απαραίτητων μέτρων για την ομαλή διεξαγωγή του αγώνα», στ.«Ο λήπτης μετά την έξοδό του από το νοσοκομείο ευχαρίστησε την οικογένεια του δότη του ζωτικού οργάνου, της καρδιάς».

 Αρκετές, επίσης, είναι και οι σύνθετες λέξεις με α΄ ή β΄ συνθετικό έννοιες παράγωγες του λαμβάνω: συλλήβδην, υπόληψη, κατάληψη, καταληψίας, επανάληψη, ανάληψη, πρόληψη, προληπτικός, προκατάληψη, μετάληψη, παραλαβή, παραλήπτης, περίληψη, απολαβή, σύλληψη, χειρολαβή, ασύλληπτος, θρησκόληπτος, εργολάβος, επιληψία, ιδεοληψία.

Οι παραπάνω λέξεις με την κυριολεκτική και μεταφορική τους σημασία εμπλουτίζουν το λόγο μας: α.«Θίχτηκε η υπόληψή μου», β.«Η κατάληψη του υψώματος 215 ήταν δύσκολη», γ.«Η επανάληψη θεωρείται μητέρα της μάθησης», δ.«Οι προλήψεις χαρακτηρίζουν ανθρώπους αμαθείς», ε.«Κατά τη θεία Μετάληψη οι πιστοί συμμετέχουν στα πάθη του Κυρίου μας», στ.«Ο δολοφόνος παραμένει ασύλληπτος», ζ. «Οι θρησκόληπτοι μένουν στην επιφάνεια του θείου λόγου», η.«Το έργο ανέλαβε γνωστός εργολάβος», θ.«Ο ασθενής εμφάνισε φαινόμενα επιληψίας», ι.«Ο άνθρωπος χαρακτηρίζεται ταυτόχρονα ως ιδεοπλάστης και ιδεοληπτικός», ια.«Η αιμοληψία γίνεται τις πρωινές ώρες».

Ενδιαφέρουσα, όμως, είναι και η παρουσία του λαμβάνω σε προτάσεις, όπως: α.«Έλαβα γνώση των γεγονότων», β.«Λαμβάνω την τιμή να σας ενημερώσω…», γ.«Λαμβάνω υπόψη μου όσα ακούστηκαν» (υπολογίζω), δ.«Η κυβέρνηση έλαβε μέτρα», ε.«Η απόφαση για το ασφαλιστικό είναι ειλημμένη», στ.«Λάβετε θέσεις!», ζ.«Ουκ αν λάβοις παρά του μη έχοντος», η.«Η κατάσταση έλαβε δραματικό χαρακτήρα».

Το λαμβάνω απαντάται και ως σύνθετο, όπως: α.«Ο υπουργός ανέλαβε τις πολιτικές ευθύνες», β.«Να προσέξεις όσα διαλαμβάνονται στην έκθεση της αρμόδιας επιτροπής», γ.«Οι τουρκικές προκλήσεις επαναλαμβάνονται κατά καιρούς», δ.«Εξέλαβε τα λόγια μου ως εκβιασμό», ε.«Το υπουργείο Υγείας προσέλαβε δέκα υπαλλήλους», στ.«Θα συλλαμβάνονται οι παραβάτες του Κ.Ο.Κ.», ζ.«Οι αστυνομικές αρχές πρόλαβαν απόπειρα κατάληψης του υπουργείου Παιδείας» (λαβαίνω).

Η εξουσία των απαρεμφάτων

Ο νόμος του «δούναι και λαβείν» κυριαρχεί στις ανθρώπινες σχέσεις και η «δωροληψία» έχει αναχθεί σε ύψιστη «ηθική» πολλών. Συνιστά τον συμπαντικό νόμο στις ανθρώπινες αλληλεπιδράσεις.

«…Ουκ αν λάβοις…»

Η φράση αυτή από τους «Νεκρικούς Διαλόγους» του Λουκιανού εδώ και αιώνες μάς διδάσκει τον τρόπο που πρέπει να διαχειριζόμαστε τα οικονομικά μας. Ταυτόχρονα συνιστά και μία ηθική πρόταση συμπεριφοράς προς τους «μη έχοντας». Αλλιώς «πλην αλλ’ ο γε μη έχω, πώς αν λάβοις;».

«Δίκην λαμβάνω… και δίκην δίδωμι»

Στη δικαστική γλώσσα των αρχαίων κυριαρχούσε η φράση «Δίκην λαμβάνω παρά τινος» με την έννοια του «λαμβάνω δικαιοσύνη από κάποιον» σε αντίθεση με το «δίκην δίδωμι τινί»με την έννοια «αποδίδω δικαιοσύνη σε κάποιον». Έτσι έχουμε το αντιθετικό ζεύγος Τιμωρώ – Τιμωρούμαι.

«Μάχαιραν θα λάβεις».(Ματθ. 5,3)

Η διαπίστωση αυτή του Ιησού με δέκτη τον Πέτρο συνιστά ένα διαχρονικό δίδαγμα που συμπληρώνει το αντίστοιχο του Αισχύλου «Ό,τι κάνεις βρίσκεις. Αυτός είναι ο νόμος». Κι αυτό γιατί το «Μάχαιραν έδωκας» θα συνοδεύεται πάντα από το «μάχαιραν θα λάβεις».

«Ο κατειλημμένος ανελκυστήρας»

Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται η ορθογραφία της μετοχής του Παρακειμένου *Είλημμαι. Ο αρχαιοπρεπής όρος παραμένει πεισματικά αναλλοίωτος στο λεξιλόγιό μας, θυμίζοντας τη δύναμη της αρχαιοελληνικής γλώσσας.

«Εισήλθε τοιν τρις αθλίοιν έρις κακή/ αρχής λαβέσθαι και κράτους τυραννικού».(Σοφοκλής, «Οιδίπους επί Κολωνώ»)

Η Ισμήνη απευθυνόμενη στον πατέρα της Οιδίποδα προβαίνει σε μία διαχρονική διαπίστωση για το αρνητικό υπόβαθρο της εξουσίας αλλά και για τους θιασώτες – τρόφιμούς της (λαβέσθαι).

^­Στη στήλη αυτή «ΓΛΩΣΣΟδρόμιον»θα ανιχνεύονται οι σημασίες των λέξεων καθώς και οι υπόγειες διαδρομές της γλώσσας μας.