ΓΛΩΣΣΟδρόμιον. «Μη θέτεις θέμα τώρα…»

«Εγώ μεν θεούς οίμαι τους νόμους τούτους τοις ανθρώποις θείναι»

(Σωκράτης)

Ο Σωκράτης προβάλλει την άποψη για το «θεήλατον» των νόμων (θεόσταλτοι) (θείναι).

«Τα μεν γαρ των νόμων επίθετα, τα δε της φύσεως αναγκαία».(Αντιφών)

Ο σοφιστής Αντιφών θεωρεί πως οι επιταγές του νόμου είναι αυθαίρετες (επίθετα). Αντίθετα αυτά που απορρέουν από τη φύση είναι αναγκαία.

«Τίθεται δε γε τους νόμους εκάστη η αρχή προς το αυτή ξυμφέρον, δημοκρατία μεν δημοκρατικούς, τυραννίς δε τυραννικούς».(Πλάτων)

Ο Πλάτων διαπιστώνει πως το περιεχόμενο των νόμων εξαρτάται από τις πολιτικές πεποιθήσεις της εκάστοτε εξουσίας (τίθεται).

Οι παραπάνω σκέψεις καθιστούν εναργέστερη την αξία των νόμων ως βασικών θεμελίων μιας οργανωμένης πολιτείας. Η παρουσία, επίσης, των θεσμών ενισχύει τον κοινωνικό ιστό μιας χώρας και αναδεικνύει το σημαντικό ρόλο του νομοθετικού έργου του κοινοβουλίου.

«Η αντιπολίτευση έθεσε την κυβέρνηση προ των ευθυνών της».(Δημοσίευμα)

Πολλές φορές ο λόγος της αντιπολίτευσης είναι τόσο προειδοποιητικός όσο και καταγγελτικός. Η παραπάνω φράση συνιστά την πιο κοινότυπη ανακοίνωση της αντιπολίτευσης και εκφράζει τις πολιτικές της διαφωνίες προς το έργο ή τις παραλείψεις της κυβέρνησης (έθεσε).

Οι «θεματοφύλακες» του Συντάγματος

Ο κορονοϊός εκτός των άλλων «παράπλευρων» συνεπειών προκάλεσε και την εμφάνιση κάποιων αυτόκλητων υπερασπιστών του ελληνικού συντάγματος. Η διαφαινόμενη «νομοθέτηση» της υποχρεωτικότητας του εμβολιασμού εγείρει αμφισβητήσεις που άλλοτε ενδύονται τον «μανδύα» της θρησκείας κι άλλοτε διακονούν άλλες πολιτικές φιλοδοξίες.

Σε όλα τα παραπάνω παραθέματα ή φράσεις κυριαρχεί ως δομικό γλωσσικό στοιχείο το ρήμα *τίθημι με όλα τα παράγωγά του. Ο πλούτος των παραγώγων ουσιαστικών και επιθέτων είναι μεγάλος και προσδίδει μία ποιότητα στην γλωσσική μας επικοινωνία (προφορική και γραπτή). Σε πολλές καθημερινές μας φράσεις θεμέλιοςλίθος είναι οι διάφοροι ρηματικοί τύποι του αρχαϊκού *τίθημι= θέτω, που συνιστούν και τον θησαυρό της γλώσσας μας. Εξάλλου η «θετικότητα»μιας γλωσσικής κοινότητας στην κοινοποίηση μιας πληροφορίας είναι συνάρτηση και των γλωσσικών της επιλογών από τη μεγάλη «βρυσομάνα» την αρχαία ελληνική γλώσσα.

Το ρήμα *τίθημι (θ. θη-θε) στις μέρες μας απαντάται είτε απλό είτε σύνθετο (ανατίθεται…). Ομόρριζο και σημασιολογικά ταυτόσημο με το τίθημι είναι το νεοελληνικό θέτω.

Οι λέξεις που πηγάζουν από το *τίθημι (θ. θη-θε) είναι πολλές με σημασιολογικό πλούτο: θέμα, θέση, ανάθημα (αφιέρωμα), νομοθέτης, θήκη, θεσμός, θησαυρός, θεμιτός, θετικός, θετός, θεμέλιον, θέμις, θημωνιά.

Τα παραδείγματα του καθημερινού μας λόγου είναι πάμπολλα μέσα από τα οποία αναδύεται το σημασιολογικό φορτίο των λέξεων που έχουν τη ρίζα τους στο θέμα του τίθημι (θ. θη-): α.«Τα θέματα της ημερήσιας διάταξης είναι σαφώς καθορισμένα», β.«Η λέξη «υπόλοιπο» παράγεται από το θέμα του ρήματος λείπω (λοιπ-)», γ.«Η γλώσσα αποτελεί το θεμέλιο λίθο του έθνους μας», δ.«Η Θέμις ήταν θεά της δικαιοσύνης», ε.«Πολλοί χρησιμοποιούν αθέμιτα μέσα για πλουτισμό», στ.«Η συμπεριφορά των πολιτών πειθαρχεί στα θέσμια μιας κοινωνίας», ζ.«Ακούστηκαν θετικά σχόλια για τη χώρα μας από τους ξένους δημοσιογράφους», γ.«Στο δήμο μας λειτουργούν δύο βιβλιοθήκες», θ.«Οι αρχαιολογικοί θησαυροί προστατεύονται από ειδική νομοθεσία», ε.«Ο θεσσαλικός κάμπος κατά τους θερινούς μήνες είναι γεμάτος από θημωνιές χόρτων», ια.«Τα πολλά αναθήματα του ναού αισθητοποιούν τη θρησκευτικότητα των ενοριτών».

 Ο γραπτός και προφορικός μας λόγος είναι επίσης εμπλουτισμένος από λέξεις σύνθετες του τίθημι: α.«Η υιοθεσία παιδιού συνιστά μία πολύπλοκη και χρονοβόρα διαδικασία», β.«Οι εγκάθετοι του καθεστώτος λειτούργησαν ως προβοκάτορες», γ.«Ο συγκεκριμένος υπάλληλος κατηγορήθηκε ως θεσιθήρας», δ.«Η απόφαση του δικαστηρίου ήταν άδικη, γιατί στηρίχτηκε σε υποθετικά δεδομένα», ε.«Οι κάτοικοι των ακριτικών περιοχών θεωρούνται ως οι θεματοφύλακες της ελευθερίας των Ελλήνων», στ.«Η απευθείας ανάθεση του έργου στο συγκεκριμένο εργολάβο κατηγορήθηκε ως διαβλητή ενέργεια», ζ.«Η θεσμοθέτηση επάθλων λειτουργεί ως κίνητρο για τους ενδιαφερόμενους παίκτες», η.«Η συνθετότητα του φαινομένου των ναρκωτικών προβληματίζει τους ειδικούς».

Πλούσια δε, είναι και η παρουσία του τίθημι με πρώτο συνθετικό κάποια από τις προθέσεις: ανά, κατά, δια, μετά, παρά, αντί, επί, από, υπό, υπέρ, εν, προ, προς, συν: α.«Η διάνοιξη της σήραγγας ανατέθηκε σε γνωστή κατασκευαστική εταιρεία», β.«Από τον υπουργό οικονομικών κατατέθηκε ο προϋπολογισμός του κράτους», γ.«Από την εργατική εστία διατίθενται καθημερινά εισιτήρια για θερινές διακοπές», δ.«Η Ελλάδα αντιτίθεται στις προθέσεις της Ε.Ε. για μείωση του αγροτικού πληθυσμού», ε.«Η κυβέρνηση προτίθεται να αλλάξει το σχετικό νόμο για τα συνταξιοδοτικά δικαιώματα», ζ.«Η ημερομηνία διεξαγωγής του συνεδρίου μετατίθεται για τους θερινούς μήνες», η.«Η αστυνομία έφθασε στο διαμέρισμα μετά από τη δυσωδία του πτώματος που είχε αποσυντεθεί».

Τέλος, στο λόγο μας κυριαρχούν φράσεις, όπως: ετέθη υπό απαγόρευση, η αστυνομία ετέθη επί ποδός πολέμου, ας θέσουμε κατά μέρος τις προσωπικές διαφορές, έθεσε επί τάπητος τις διακρατικές διαφορές, προς το παρόν δεν τίθεται πρόβλημα, θέτω σε εφαρμογή, ετέθη στο περιθώριο, θέτω τον δάκτυλον εις τον τύπον των ήλων, έθεσε υπό έγκριση, θέτω υπό επιτήρηση, μη θέτεις θέμα τώρα.

Η «Θέμις» και ο Θεμιστοκλής

Η αρχαία θεά της Δικαιοσύνης η «Θέμις»έλκει την καταγωγή της από το ρήμα *τίθημι (*θε) και προφανώς σηματοδοτεί αυτό που τίθεται – στέκεται σταθερά και δίκαια και απαιτεί την υπακοή στα κελεύσματα – αποφάσεις της. Ο Θεμιστοκλήςως όνομα κι αυτός παραπέμπει στο ρήμα *τίθημι (*θε) σε συνδυασμό με το κλέος = δόξα. Εξάλλου οι αρχαίοι Έλληνες αρέσκονταν σε τέτοια σύνθετα ονόματα.

Οι αρχαίοι Έλληνες έτρεφαν μεγάλο σεβασμό στα Θέσμια= νόμοι, τελετές, παραδόσεις και δύσκολα απομακρύνονταν από αυτά. Κάποιοι ηθικοί κανόνες λάμβαναν την μορφή ενός άγραφου θεϊκού νόμου, όπως αναφέρει σχετικά ο Αισχύλος («Αγαμέμνων», 1540).

«παθείν τον έρξαντα∙ θέσμιον γαρ»

Όποιος, δηλαδή, πράττει κάτι κακό θα το πληρώσει. Αυτό είναι νόμος.

Στις φράσεις που έγραψαν «ιστορία» σε πολιτικό επίπεδο είναι και η φράση που παραπέμπει στη διαγραφή κάποιου στελέχους από το κόμμα «Έθεσεν εαυτόν εκτός κινήματος – κόμματος».

Παράγωγα του τίθημι – θέτω υπάρχουν και στην ποίηση, όπως:

«Τώρα έχουμε, Παναγιοτάτους, Παναγία μου./ Τώρα έχουμε υπερθετικούς βαθμούς./ Κι εσένα σ’ αφήσαμε στο θετικό βαθμό!».(Κώστας Μόντης)

Το τίθημι – θέτω«δάνεισε» και στην φιλοσοφία τον όρο θετικισμός – θετικιστής. Σύμφωνα με τη σχολή αυτή, η γνώση πρέπει να εδράζεται στην παρατήρηση του αισθητού κόσμου, όπως αυτός ερμηνεύεται από τις θετικές επιστήμες

Σκέψου θετικά…

Τελευταία κατέκλυσαν την αγορά βιβλίου «συνταγές»ευτυχίας που προϋποθέτουν τη θετική σκέψη. Και η θετική σκέψη γονιμοποιεί τα θετικά συναισθήματα, όπως αισιοδοξία, ελπίδα, χαρά και αποφασιστικότητα απέναντι στις πολυποίκιλες προκλήσεις της εποχής μας.

Συχνή είναι, επίσης, στον καθημερινό μας λόγο και η φράση «έθεσε θέμα» υποδηλώνοντας ίσως και την αποφασιστικότητα του υποκειμένου που διεκδικεί κάτι. Παράλληλα χρησιμοποιείται και η φράση «θέτω τον δάκτυλον επί τον τύπον των ήλων» υπονοώντας πως η πρόθεση του υποκειμένου – ομιλητή είναι να μπει στην ουσία του ζητήματος και να αντιμετωπίσει την πραγματικότητα…

^­Στη στήλη αυτή «ΓΛΩΣΣΟδρόμιον» θα ανιχνεύονται οι σημασίες των λέξεων καθώς και οι υπόγειες διαδρομές της γλώσσας μας.