ΓΛΩΣΣΟδρόμιον:"Απολείπειν ο θεός…»

«άρρητον δε τοκεύσι γόον και πένθος έθηκας,/ Έκτορ∙ Εμοί δε μάλιστα λελείψεται άλγεα λυγρά».(Ιλιάδα, Ω, 742-3)

Η Ανδρομάχη απευθυνόμενη στον νεκρό Έκτορα του λέει με παράπονο πως της άφησε πόνο και λύπη, που θα μείνουν (­λελείψεται) για πάντα. Είναι αξιοσημείωτη η παρουσία δύο διαφορετικών χρόνων (έθηκας = αόριστος/ λελείψεται = παρακείμενος) με αναφορά στο θάνατο του ίδιου προσώπου (Έκτορα).

«Ούποτε έρις/ λείψει κατ’ ανθρώπων πόλεις»/ «Το δε κακοτυχές ου λέλοιπεν εκ τέκνων»

Ο Ευριπίδης στην «Ελένη» δια στόματος Χορού διαπιστώνει πως οι διενέξεις δεν θα λείψουν ποτέ από τις ανθρώπινες πόλεις (­λείψει) και στον «Ηρακλή Μαινόμενο» επισημαίνει πως οι κακοτυχίες δεν εγκατέλειψαν τα παιδιά (­λέλοιπεν).

«Παρουσίασε λιποθυμικά συμπτώματα»/ «Κατηγορήθηκε για το αδίκημα της λιποταξίας»

Στις παραπάνω φράσεις ενδεικτική είναι η χρήση τύπων του ­λείπω που παράγονται από το θέμα ­λιπ- (Αόριστος, έλιπον – ελιπόμην).

«Απολείπειν ο θεός Αντώνιον»

Ο εμβληματικός τίτλος του ποιήματος του Καβάφη με κυρίαρχη θέση το απαρέμφατο ­απολείπειν σηματοδοτεί και προοικονομεί την εγκατάλειψη του Ρωμαίου στρατηγού Αντωνίου από τον θεό και την αναπόφευκτη ήττα και το τέλος του. Στο υπόλοιπο ποίημα αναπτύσσεται σε προτρεπτικό τόνο η ψύχραιμη αποδοχή της πραγματικότητας χωρίς αυταπάτες και παρακλητικές ικεσίες. Προέχει η στωϊκότητα και η αξιοπρέπεια στην ώρα της πτώσης και της απώλειας σημαντικών πραγμάτων της ζωής μας.

Το παρακάτω δημοσιογραφικό παράθεμα αισθητοποιεί την κυρίαρχη παρουσία των διαφορετικών τύπων του ρήματος ­λείπω στο λόγο μας.

«Η εγκατάλειψη του θύματος στον τόπο του ατυχήματος συνιστά όχι μόνο ποινικό αδίκημα αλλά είναι ηθικά κατακριτέα. Σε τέτοιους είδους συμπεριφορές συνήθως οδηγούν η ελλιπής διαπαιδαγώγηση και η έλλειψη κοινωνικής συνείδησης. Δυστυχώς στον καθένα μας επιβιώνουν ακόμη κατάλοιπα μιας λανθασμένης νοοτροπίας που αναδεικνύει το ατομικό συμφέρον σε ύψιστη αξία αδιαφορώντας για τα νόμιμα δίκαια και του διπλανού μας. Υπολείπονται πολλά ακόμη για να υπερβεί ο άνθρωπος τον αντικοινωνικό ναρκισσισμό του».

Οι παράγωγες λέξεις του λείπω πηγάζουν από τα τρία βασικά θέματά του: ­λειπ-, ­λιπ- και ­λοιπ-. Τα τρία αυτά θέματα απαντούν στους ανάλογους χρόνους του ρήματος: Λείπω, έλιπον, λέλοιπα.

Από το θέμα ­λειπ-παράγονται οι περισσότερες λέξεις, όπως: έλλειψη, έκλειψη, έλλειμμα, διάλειμμα, λειψανδρία, λειψυδρία, λείψανο.

α.«Στο νοσοκομείο παρουσίασε φαινόμενα διαλείψεων», β.«Στην αγορά τελευταία παρατηρείται έλλειψη ειδών πρώτης ανάγκης», γ.«Οι πρωθυπουργοί των δύο χωρών συναντήθηκαν στο διάλειμμα της συνόδου Κορυφής των ηγετών της Ευρωπαϊκής Ένωσης» (Το ομόηχο διάλυμα πηγάζει από το ρήμα διαλύω), δ.«Η λειψυδρία (απουσία νερού) κατά τους θερινούς μήνες οφείλεται στις μεγάλες ποσότητες νερού που ξοδεύονται για τις γεωργικές καλλιέργειες», ε.«Οι συχνοί πόλεμοι συνοδεύονται από φαινόμενα λειψανδρίας» (έλλειψη ανδρών), στ.«Ο προϋπολογισμός κρίθηκε ελλειμματικός», ζ.«Σήμερα η εκκλησία μας γιορτάζει την ανακομιδή των λειψάνων του τοπικού αγίου». Τα λάθη στην ορθογραφία του ουσιαστικού «εγκατάληψη» μπορούν να ξεπεραστούν με την υπενθύμιση πως η λέξη –ληψη είναι παράγωγη του ρήματος λαμβάνω (λήψομαι).

Από το θέμα ­λιπ- (έλιπον) παράγονται οι λέξεις: λιποβαρής, λιποθυμία, λιποταξία, λιπόψυχος, ελλιπής. α.«Ο ασθενής παρουσίασε λιποθυμικές καταστάσεις», β.«Η λιποταξία σε καιρό πολέμου θεωρείται αδίκημα εσχάτης προδοσίας», γ.«Τα στοιχεία κρίθηκαν ελλιπή από το δικαστήριο για τη θεμελίωση του κατηγορητηρίου», δ.«Το μικρότερο παιδί γεννήθηκε λιποβαρές», ε.«Ο λιπόψυχος κατακλύζεται συνήθως από αισθήματα ανασφάλειας».

Συχνή είναι η παρουσία στο λόγο μας λέξεων που πηγάζουν από το θέμα ­λοιπ- (λέλοιπα), όπως: υπόλοιπο, κατάλοιπο, λοιπόν, λοίσθιος. α.«Γύρισε να πάρει τα υπόλοιπα πράγματα», β.«Στην κοινωνία μας υπάρχουν ακόμη κατάλοιπα ρατσιστικών ιδεολογιών», γ.«Από τα παραπάνω λοιπόν συμπεραίνεται η ευθύνη του φανατισμού στην έξαρση της βίας», δ.«Από ιατρικούς κύκλους διέρρευσε η πληροφορία πως ο ασθενής πνέει τα λοίσθια».

 Έντονη, τέλος, είναι και η παρουσία του ρήματος λείπω στο λόγο μας με διάφορες σημασίες, όπως: α.«Λίγο έλειψε να πιαστούν στα χέρια», β.«Του λείπει το μυαλό», γ.«Τώρα… αυτός μας έλειψε», δ.«Τα έχω όλα, δεν μου λείπει τίποτα», ε.«Υπάρχουν στιγμές που μου λείπουν πολύ τα παιδιά μου», στ.«Η Ελλάδα ως χώρα υπολείπεται έναντι των άλλων Ευρωπαϊκών κρατών σε τεχνολογικό εξοπλισμό», ζ.«Ο εκφωνητής παρέλειψε να αναφέρει την ιδιότητα του καλεσμένου» [Εδώ χρειάζεται προσοχή στο παραγόμενο ουσιαστικό παράλειψη, που πολλές φορές συγχέεται με το ομόηχο παράληψη (παραλαμβάνω – παραλαβή)].

Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται στην ορθογραφία των λέξεων που παράγονται από το θέμα του παρακειμένου ­λέλειμμα, όπως: διάλειμμα, ελλειμματικός. Το ίδιο ισχύει και για τους τύπους από το σύνθετο ρήμα ­ελλείπω (εν+λείπω): έλλειψη, ελλιπής, ανελλιπώς, έλλειμμα, ελλειπτικός.

Τα ομόηχα τύπων του ­λείπω, όπως: διάλυμα – διάλειμμα/ λύπη – λίπη – λείπει ενισχύουν τα επιχειρήματα εκείνων που εναντιώνονται στη σκέψη – πρόταση κάποιων να επικρατήσει μόνο το -ι- ως γραφή για την απλοποίηση της γλώσσας μας.

«Η δε πόλις μικρόν απέλειπεν έρημος είναι…»

Μία από τις πιο γνωστές φράσεις με τη χρήση του ­λείπωείναι κι αυτή που δηλώνει «ολίγο έλειψε». Μία φράση πολύ γνωστή και από τη χρήση της στα αρχαία κείμενα, όπως φαίνεται και στο παραπάνω απόσπασμα του Πλουτάρχου, όπου καταγράφει την παρ’ ολίγον ερημοποίηση της πόλης από τα δεινά που επέφεραν οι συχνές αλλαγές τυράννων.

­Στη στήλη αυτή «ΓΛΩΣΣΟδρόμιον» θα ανιχνεύονται οι σημασίες των λέξεων καθώς και οι υπόγειες διαδρομές της γλώσσας μας.

 

 

 

 

 

Σχόλια

Δημοφιλείς αναρτήσεις από αυτό το ιστολόγιο

Κριτήριο Αξιολόγησης στη Νεοελληνική Γλώσσα, Γ΄ Λυκείου (Νέες τεχνολογίες – Τεχνητή Νοημοσύνη)

Κριτήριο Αξιολόγησης στη Νεοελληνική Γλώσσα και τη Λογοτεχνία, Γ΄ Λυκείου (Βία)

Η «Παγίδα του Θουκυδίδη» και η Ρωσία που βρυχάται...

Κριτήριο Αξιολόγησης στη Νεοελληνική Γλώσσα, Γ΄ Λυκείου (Αγωνιστικότητα ή φυγή;)