Κριτήριο Αξιολόγησης στη Νεοελληνική Γλώσσα και τη Λογοτεχνία, Γ΄ Λυκείου (Βία)

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Για να πάψει να υπάρχει βία…

1.  «Η επιθετικότητα και η βία μπορεί να αποτελούν ενστικτώδικες ανθρώπινες παρορμήσεις, από εκείνες μάλιστα που θεωρούνται κατώτερες και ακατέργαστες. Δεν αποτελούν, όμως, αληθινά ένστικτα ζωής, όπως το ένστικτο της αναπαραγωγής ή της αναζήτησης της τροφής. Η αντίθετη άποψη εκπορεύεται από φιλοσοφίες ολοκληρωτικές και υπήρξε πάντοτε θεωρητικό υπόστρωμα, για τη δικαιολογία των εγκλημάτων της βίας της κάθε εποχής, από την αρχαιότητα ως τις μέρες μας». Επειδή, λοιπόν, η βία δεν είναι αληθινό ένστικτο ζωής και επειδή, πολύ περισσότερο, η συμπεριφορά του ανθρώπου δεν καθορίζεται τόσο από τα ένστικτά του, όσο από τη λογική του, μπορεί με κατάλληλα μέσα να αντιμετωπιστεί.

2.  Η καταπολέμηση της βίας, όμως, δεν μπορεί να γίνει με βίαια μέσα. Η βία γεννάει βία∙ στη βία ο άνθρωπος αντιδρά βίαια. Γι’ αυτό ένα πρώτο βήμα, για να πετύχουμε, όσο το δυνατό, ελεύθερες από επιθετικότητα σχέσεις, είναι να συνειδητοποιήσουμε πως κανένα πρόβλημα στις σχέσεις των ανθρώπων δε λύνεται με την άσκηση βίας.

3.  Αυτό μπορεί να το συνειδητοποιήσει ο άνθρωπος, αν αναλογιστεί την κατάληξη που είχαν τα ξεσπάσματα βίας, είτε από άτομα είτε, ακόμα χειρότερα, από ομάδες ανθρώπων. Πολύ δε καλύτερα θα το καταλάβει, αν καλλιεργηθεί το πνεύμα και το ήθος του, ώστε να είναι σε θέση όχι μόνο να εκτιμά την αξία της ειρηνικής διευθέτησης των διαφορών που έχει με τους άλλους, αλλά και να την επιδιώκει χωρίς να νιώθει πως μειονεκτεί, πως είναι αδύναμος ή δειλός. Απεναντίας, αυτή είναι πολιτισμένη συμπεριφορά και αυτή αρμόζει σε ανώτερο άνθρωπο.

4.  Για να πάψει, επομένως, να υπάρχει βία, χρειάζεται κατάλληλη πολιτιστική καλλιέργεια και αγωγή. Όχι, βέβαια, αυτή που προβάλλεται και που, ως ένα βαθμό, προκαλεί τη βία, αλλά αυτή που θα αναδεικνύει τον άνθρωπο και το σεβασμό της αξιοπρέπειάς του ως σημαντικότερη αξία. Πρέπει να επιζητήσουμε την καλλιέργεια που είναι αντίθετη με την ιδέα ότι ο αγαθός και ο κακός μπορούν να χρησιμοποιούν τις ίδιες μεθόδους, για να πετύχουν διαμετρικά αντίθετους σκοπούς∙ αντίθετη με την έξαψη του πάθους, αντίθετη με τα πρότυπα του ισχυρού που επιβάλλει βίαια τη θέλησή του, αντίθετη με τη σκέψη πως μπορούμε να αποκτήσουμε δύναμη, πλούτο και δόξα ανταγωνιζόμενοι σκληρά με τους άλλους ανθρώπους.

5.  Για όλα αυτά καλή είναι, ασφαλώς, η θεωρία, καλύτερα, όμως, είναι τα έμπρακτα δείγματα σεβασμού των δικαιωμάτων που έχουν όλοι οι άνθρωποι. Γιατί είναι διαπιστωμένο ότι πίσω από τις βίαιες εκρήξεις των ανθρώπων κρύβονται συχνά αδικίες σε βάρος τους.

6.  Στον περιορισμό της βίας, μπορεί, ασφαλώς, να συντελέσει και η βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης, κυρίως στις μεγαλουπόλεις. Αν ο άνθρωπος ζει σε ένα περιβάλλον, όπου δεν ασφυκτιά, αν έχει τις απαραίτητες διεξόδους για ψυχαγωγία, άθληση, δημιουργία και σύσφιγξη κοινωνικών σχέσεων, τότε θα μειωθούν και τα κρούσματα βιαιότητας, αφού θα μπορεί να διοχετεύει το δυναμισμό του σε δραστηριότητες που τον εκτονώνουν από την καθημερινή ένταση, τον ηρεμούν και τον κάνουν να νιώθει ασφαλής.

7.  Τέλος, δε θα απαλλαγούμε από τη βία, αν δεν αυξήσουμε τις γνώσεις μας για τη φύση και την κοινωνία, που θα μας βοηθήσουν να συνειδητοποιήσουμε τις δυσκολίες που οφείλουμε να ξεπεράσουμε, για να μεταμορφώσουμε τον κόσμο. «Δεν είναι δυνατόν να μεταβάλλουμε τον κόσμο, αν δεν ξέρουμε καλά την κοινωνία στην οποία ζούμε κι αν δε γνωρίζουμε ακριβώς πώς και πότε να τη μεταμορφώσουμε. Υψώνοντας σημαίες, χτυπώντας γροθιές στο τραπέζι, καταστρέφοντας και λεηλατώντας, δεν είναι δυνατόν να έχουμε αυτήν την αλλαγή. Δεν είναι ούτε οι βόμβες ούτε τα πυροβόλα όπλα τα μέσα εκείνα που μεταβάλλουν την ιστορία, αλλά η νοημοσύνη, η λογική, η διαλεκτική, με μια λέξη, η πνευματική καλλιέργεια και, μερικές φορές, η φαντασία», (P. Grassi).

(Δημοσίευμα)

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Βία είναι το κράτος

1.  Μπορεί η βία να γέννησε την Ιστορία και να δημιούργησε πολιτισμό, ως ιέρεια του πολέμου∙ ίσως να είναι συνυφασμένη με το φθαρτόν του σώματός μας∙ ενδέχεται να είναι ακόμη η ίδια η πηγή Ζωής. Αλλά δεν παύει να είναι ό,τι πιο αποκρουστικό κατά την εκδήλωσή της. Δεν φαίνεται τυχαίο, όμως, ότι οι αρχαίοι Έλληνες την ήθελαν αδελφή του Κράτους. Θα ‘πρεπε και μεις σήμερα να την ταυτίζουμε με τις κυβερνήσεις (έστω και αν είναι δημοκρατικά εκλεγμένες…). Διότι δεν είναι βία να σπας ένα αυτοκίνητο ή να καις μια τράπεζα τόσο, όσο είναι βία να πεθαίνουν εκατομμύρια παιδιά από ασιτία σ’ όλον τον κόσμο. Αυτό είναι βία. Όπως, επίσης, βία είναι να εκπατρίζονται κατά χιλιάδες από τον τόπο τους ως θύματα της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας. Βία, επίσης, είναι η αύξηση ανέγερσης τρελοκομείων και φυλακών, βία είναι το ρολόι που χτυπάει βάσει κεκανονισμένου ωραρίου, όπως βία είναι η εξορία του έρωτα και η επικυριαρχία της εκχυδαϊσμένης μορφής του. Βία είναι η μοναξιά των άνεργων και το μεροκάματο του πόνου∙ αυτό είναι βία, ως απότοκη των ενεργειών, των βίαιων ενεργειών του κράτους, του βίαιου κράτους. 

2.  Η βία απορρέει από το κράτος και όχι από τις θλιβερές μολότωφ των λογής φτωχοδιάβολων, που, στο τέλος τέλος, επιδιώκουν να καταλάβουν μία θεσούλα στον θαυμαστό κόσμο των τακτοποιημένων∙ βία είναι οι νόμοι κατά της αξιοπρέπειας του ανθρώπου, βία είναι το καταδικάζειν ετέρους μόνο και μόνο επειδή είναι διαφορετικοί∙ έχουν, δηλαδή, άλλη θρησκεία, άλλες προτιμήσεις, άλλα ενδιαφέροντα απ’ ό,τι η κοινωνία των πολλών. Βία είναι το γεγονός ότι στέλνονται σε ψυχιατρείο όσοι βλέπουν έγχρωμα όνειρα ή λένε ότι συνομιλούν με τον Θεό (ενώ όσοι προσεύχονται στον Θεό είναι κανονικοί…). Βία είναι η εξουσία της επιστήμης και ο οβελισμός της μεταφυσικής αγωνίας. Βία είναι το κράτος. (Γιώργος Σταματόπουλος)

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Η Βία

1.     Προσπαθώ να πω τα πράγματα

2.     με τ’ όνομά τους

3.     και κάθε τόσο συναντώ

4.     καινούργιες δυσκολίες.

5.     Λόγου χάρη να πω τη βία, βία,

6.     όχι ειρηνευτική επέμβαση

7.     τη βία των πλουσίων και ισχυρών,

8.     ούτε αναπόφευκτες ακρότητες

9.     τη βία των φτωχών και καταπιεσμένων.

10.  Με δυσκολεύουμε οι μεταλλάξεις

11.  αυτού που λέμε αναγκαιότητα της Ιστορίας

12.  οι αντιστροφές στις κινήσεις των πολιτικών

13.  οι αναρίθμητες αναλύσεις των δημοσιολόγων

14.  όμως κυρίως με περιπλέκουν

15.  οι δικές μου ερμηνείες και ενοχές.

16.  Θα ‘θελα πλέον να πω ανοιχτά

17.  ότι έφτασα να απεχθάνομαι

18.  την κάθε, όποιου και να ‘ναι, βία.  (Τίτος Πατρίκιος)

ΚΕΙΜΕΝΟ 4

(Πολυτροπικό)

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

ΘΕΜΑ Α΄

Δώστε περιληπτικά το περιεχόμενο του Κ.1(§1-3).

Μονάδες 15

ΘΕΜΑ Β΄

Β1.Επαληθεύστε ή να διαψεύστε το περιεχόμενο των παρακάτω προτάσεων γράφοντας τη λέξη Σωστό ή Λάθος στο τέλος των προτάσεων:

α.Σύμφωνα με το Κ.2 η βία θεωρείται ότι σχετίζεται και με θετικές πλευρές του ανθρώπου.

β.Σύμφωνα με το Κ.2 η βία είναι και ο θάνατος από πείνα των μικτών παιδιών.

γ.Σύμφωνα με το Κ.2 βία είναι και η αποδοχή της διαφορετικότητας.

δ. Σύμφωνα με το Κ.2 η εξουσία της επιστήμης δεν συνδέεται με τη βία.

ε.Ο P. Grassi θεωρεί πως η φαντασία αδυνατεί να συμβάλλει στην αλλαγή και πρόοδο του κόσμου.

Μονάδες 10

Β2α.Ποια είναι η βασική θέση της §1 του Κ.1 και με ποια τεχνική την προβάλλει – υποστηρίζει; Αξιολογείστε την αποτελεσματικότητά της.

Μονάδες 9

β.Στην §4 του Κ.2 παρατηρείται μία επανάληψη του όρου «αντίθετη». Σε τι αποσκοπεί η χρήση της και ποιο το αποτέλεσμα στο ύφος της §;

Μονάδες 6

Β3.«Δεν είναι ούτε οι βόμβες…η φαντασία» (§7, Κ.1). αναλύστε την παραπάνω θέση προσθέτοντας δικά σας επιχειρήματα.

Μονάδες 15

 

ΘΕΜΑ Γ΄-Λ Ο Γ Ο Τ Ε Χ Ν Ι Α

Να επισημάνετε και να αιτιολογήσετε τις δυσκολίες που συναντά ο ποιητής για να ορίσει με σαφήνεια κάποιες ενέργειες ως βία. Δώστε το ρόλο δύο κειμενικών δεικτών.

Μονάδες 15

 

ΘΕΜΑ Δ΄ - ΈΚΘΕΣΗ

Υποθέστε ότι δημοσιεύετε στη σχολική σας εφημερίδα άρθρο με αναφορά στα αίτια (3§) και στους τρόπους εξάλειψης της νεανικής βίας (2§). (350-400 λέξεις)

Μονάδες 30

 

Εναλλακτικές

Θέμα Β΄

Β3.Να βρείτε στο Κ.2 τρεις περιπτώσεις που θεωρούνται βία και να αιτιολογήσετε την άποψη του συγγραφέα.

 

Πολυτροπικό κείμενο

1.  Να αναπτύξετε τις δύο θεωρίες που δηλώνονται υπόρρητα στα δύο σκίτσα (Α1,2 /Β) σχετικά με τα αίτια της βίας. Δώστε συνοπτικά το ρόλο της εικόνας ως κειμενικού δείκτη κι έναν τίτλο.(Κείμενο 4).

***Οι εικόνες Α και Β σχετίζονται με το ερώτημα 2.

2.  Με βάση την §β του Κ.1 και τις παραπάνω εικόνες (Α & Β) να γράψετε μία § των 150 λέξεων όπου θα αναλύεται ο τρόπο με τον οποίο οι συνθήκες των μεγαλουπόλεων επωάζουν τη βία.

 

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

ΘΕΜΑ Α΄- Περίληψη

Ο συγγραφέας αναλύοντας το θέμα της βίας απορρίπτει τη θεωρία περί ενστικτώδους τάσης της ανθρώπινης επιθετικότητας στο βαθμό που η λογική μπορεί να λειτουργήσει αποτρεπτικά στην εκδήλωσή της. Αντικρούει, επίσης, την αντιμετώπιση της βίας με βίαιο τρόπο. Κι αυτό γιατί η βία ως τρόπος αντιμετώπισης της βίας γεννά άλλα προβλήματα και αντιπροτείνει την ηθική διαπαιδαγώγηση του ανθρώπου στο βαθμό που αυτή είναι συμβατή με τον «ανώτερο» άνθρωπο.

 

Θ Ε Μ Α  Β΄

Β1.α.Σ,β.Σ. γ.Λ, δ.Λ, ε.Λ.

Β2α.Βασική θέση του συγγραφέα είναι η αποδόμηση της θεωρίας κάποιων που διατείνονται πως η επιθετικότητα και η βία είναι εκφράσεις κάποιων ενστικτώδικων παρορμήσεων. Ωστόσο θεωρεί πως η λογική του ανθρώπου επηρεάζει καθοριστικότερα τη συμπεριφορά του. Για την προβολή της θέσης του ακολουθεί μία πορεία επιχειρημάτων με την τεχνική της άρσης – θέσης αλλά από την «ανάποδη». Πρώτα καταγράφει την κυριαρχούσα θέση «Η επιθετικότητα…ακατέργαστες». Στη συνέχεια απορρίπτει την θέση αυτή «Δεν αποτελούν…τροφής». Αιτιολογεί πως λανθασμένα και εξαιτίας κάποιων συμφερόντων κυριάρχησε η άποψη περί του ενστίκτου της βίας. Στο τέλος αντιπαραθέτει την άποψη πως η λογική επηρεάζει καθοριστικά την συμπεριφορά του ανθρώπου. Έτσι η στέρεη επιχειρηματολογία και η λογική αλληλουχία των νοημάτων (επειδή…) καθώς και η πειστική αιτιολόγηση καθιστούν τη θέση έγκυρη και αναδεικνύουν την αποτελεσματικότητα της τεχνικής. Ο τρόπος πειθούς «Επίκληση στη Λογική» με μέσα επιχειρήματα είναι εμφανής (Η χρήση του «επειδή» είναι ενδεικτική της αιτιολόγησης).

β.Η επανάληψη του όρου «αντίθετη» στοχεύει στην καταγραφή και ανάδειξη του βαθύτερου περιεχομένου της πολιτιστικής καλλιέργειας ως βασικής προϋπόθεσης για την αντιμετώπιση της βίας. Κάθε χρήση του «αντίθετη» προβάλλει και μία αρνητική κατάσταση ή στάση ζωής. Έτσι δίνεται με ενάργεια το επιθυμητό περιεχόμενο της πολιτιστικής καλλιέργειας που μπορεί να αποτελέσει το αντίδοτο της βίας. Η επανάληψη του όρου προσθέτει υφολογική αμεσότητα, ζωντάνια και παραστατικότητα. Ο αναγνώστης καθίσταται κοινωνός μιας σειράς αρνητικών καταστάσεων που καταγράφονται με έμφαση για να τονιστεί το θετικό περιεχόμενο της πολιτιστικής καλλιέργειας. Έτσι το ενδιαφέρον του αναγνώστη εστιάζεται σε ό,τι ακολουθεί ως περιγραφή τον όρο «αντίθετη».

Β3.Η ιστορία ως ανθρώπινο δημιούργημα και όχι ως προϊόν των φυσικών νόμων και της θεϊκής βούλησης άλλοτε δοξάζει τον άνθρωπο – δημιουργό κι άλλοτε τον ντροπιάζει. Όταν είναι προϊόν βίαιων συμπεριφορών συνοδεύεται από αγριότητες κι από στασιμότητα. Μπορεί για το μεγάλο διανοητή Karl Marx«η βία είναι η μαμή της ιστορίας», αυτό όμως δεν αποτελεί κι ένα δοξαστικό για τη βία. Κι αυτό γιατί η βία γεννά πόνο, δυστυχία, καταρρακώνει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και βοηθά την αβίαστη εξωτερίκευση των πρωτόγονων ενστίκτων. Ο πολιτισμός, όμως, και η πρόοδος προϋποθέτουν την υπέρβαση της πρωτόγονης φύσης μας και την ανάδειξη της λογικής ως του κατεξοχήν «εργαλείου» για την πρόοδο και την εξέλιξη. Η λογική βοηθά τον άνθρωπο να κατανοήσει τον κόσμο που τον περιβάλλει (φύση – κοινωνία), να γνωρίσει τον εαυτό του (αυτογνωσία) και να βρει τρόπους ειρηνικής συνύπαρξης με τους άλλους. Επιπρόσθετα η λογική συμβάλλει στην ολοκλήρωση του ατόμου ως μιας πολυδιάστατης οντότητας – ενότητας (βιολογική, πνευματική, ψυχοσυναισθηματική, κοινωνική, ηθική). Ο ολοκληρωμένος άνθρωπος καθίσταται δημιουργός ανώτερων επιτευγμάτων και πρωταγωνιστής των εξελίξεων.

Γενικότερα η πνευματική τελείωση του ανθρώπου συνιστά την αναγκαία συνθήκη για την αλλαγή και την πρόοδο, γιατί μόνο με αυτή ο άνθρωπος νιώθει υπεύθυνος, δυνατός και με υψηλό δείκτη αυτοεκτίμησης και αυτοπεποίθησης. Και όλα αυτά γιατί η χρήση βίας για αλλαγή του κόσμου χαρακτηρίζει άτομα ανασφαλή και εγωπαθή. Άρα, η πρόοδος και η αλλαγή δεν μπορούν να δομηθούν πάνω σε ανασφαλή άτομα και σε φιλοδοξίες νάρκισσων αλλά μόνο σε άτομα που σέβονται τη ζωή και προάγουν την ηθική. Μπορεί με την αγάπη ο άνθρωπος να κατόρθωσε να αλλάξει τον εαυτό του και τους άλλους∙«με τη λογική και τη σκέψη όμως μπορεί να αλλάξει τον κόσμο». Όταν, δε, ο ορθολογισμός ζευγαρώσει με τη φαντασία τότε η πρόοδος και η αλλαγή γίνεται με άλματα με στόχο το μεγάλο ΑΝΘΡΩΠΟ. Γίνεται, λοιπόν, κατανοητό πως «μπορεί η ανθρώπινη ιστορία να άρχισε με μια πράξη βίας» (Φρομ), αυτό, όμως, δεν σημαίνει πως πρέπει να έχει κι ένα βίαιο τέλος. Γιατί αποτελεσματικότερο είναι το «όπλο της λογικής από τη λογική των όπλων».

ΘΕΜΑ Γ΄- Λ Ο Γ Ο Τ Ε Χ Ν Ι Α

Ο ποιητής ομολογεί πως αδυνατεί να ορίσει με σαφήνεια το νοηματικό πυρήνα της βίας. Αυτό συμβαίνει λόγω της συχνής «μετάλλαξης» της έννοιας από εκείνους που επενδύουν σε αυτήν. Έμμεσα καταγγέλονται οι μεθοδεύσεις των ισχυρών (ατόμων και κρατών) που στο όνομα της εξυπηρέτησης των συμφερόντων τους εξωραΐζουν τις βίαιες συμπεριφορές τους. Πιο συγκεκριμένα στοχοποιεί κάποιες ενέργειες κρατών και ηγετών που «βαπτίζουν» ως «ειρηνευτική επέμβαση» (στίχ.5-6) τις επιθετικές τους ενέργειες (πόλεμος;) ή των πολιτικών και των πλουσίων – δυνατών για την επιβολή του «δίκαιου» των συμφερόντων τους. Ωστόσο καταγγέλλει έμμεσα και τη βία των «φτωχών και καταπιεσμένων» (9) που την χρησιμοποιούν ως μία λύση – άμυνα «αναπόφευκτη ακρότητα» για διαμαρτυρία και βελτίωση της αρνητικής τους θέσης. Στο τέλος ενοχοποιεί και τον εαυτό του (15) με τις ερμηνείες της βίας. Γενικά καταγράφονται οι εξωγενείς και ενδογενείς παράγοντες που εμποδίζουν το ποιητικό υποκείμενο να δώσει το καθαρό περίγραμμα της βίας την οποία απορρίπτει συλλήβδην ως συμπεριφορά όποια μορφή ή αιτιολογία κι αν έχει (18).

Στην προβολή και κατανόηση της προσωπικής θέσης και στάσης του ποιητή συμβάλλουν καταλυτικά ως κειμενικοί δείκτες το α΄ Ενικό πρόσωπο και η επανάληψη της λέξης βία. Με το α΄ Ενικό πρόσωπο ο ποιητής εξωτερικεύει τους προβληματισμούς του που εμπεριέχουν στοιχεία εξομολόγησης, αφού ενοχοποιεί ακόμη και τον εαυτό του. Έτσι ο λόγος αποκτά ζωντάνια, αμεσότητα και μία παραστατικότητα ως προσωπική κατάθεση. Η επανάληψη της λέξης βία στοχεύει να δώσει έμφαση στο περιεχόμενό της αλλά και στις μεταλλάξεις και διαστρεβλώσεις που υφίσταται. Επιπρόσθετα η επανάληψη στοχεύει στην καταγγελία όλων εκείνων που στο όνομα κάποιων συμφερόντων τους τείνουν αν αντιστρέψουν το πραγματικό περιεχόμενο των λέξεων.

 

ΘΕΜΑ Δ΄ -ΈΚΘΕΣΗ

Διαβάστε την ανάλυση του θέματος στο blog ΙΔΕΟπολις ,iliasgiannakopoulos.blogspot.comτου συγγραφέα Ηλία Γιαννακόπουλου και ιδιαίτερα στα κείμενα: 1.«Βία: Η κληρονομιά του Κάιν», 2.«Γιατί σκοτώνει ο άνθρωπος;», 3.«Άνθρωπος και βία», 4.«Τηλεόραση και βία», 5.«Βία: Τηλεοπιτκή και Λογοτεχνική», 6.Βία… Βία… Βία».

 

Εναλλακτικές

Θέμα Β΄

Β3.Στα φαινόμενα που ο συγγραφέας συγκαταλέγει ως έκφραση βίας είναι και ο θάνατος πολλών παιδιών στον πλανήτη εξαιτίας της πείνας. Συνιστά παραδοξολογία και όνειδος για τον καταναλωτικό πολιτισμό μας κάποιες χώρες ή κοινωνικές τάξεις να στερούνται τα αναγκαία για την υλική επιβίωση. Το δικό μας περίσσευμα θα έφθανε να ζήσουν χιλιάδες παιδιά.

Μία άλλη μορφή βίας είναι η μετανάστευση. Άνθρωποι απογοητευμένοι ή διωγμένοι από την πατρίδα τους αναζητούν την τύχη τους σε άλλη χώρα με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Καθίστανται θύματα ενός ανηλεούς ρατσισμού και όχι σπάνια γνωρίζουν την εξαθλίωση., τη σωματική κακοποίηση ή ακόμη και το θάνατο. Είναι τα θύματα της παγκόσμιας «αταξίας».

Τέλος, για τον συγγραφέα βία θεωρείται και η «δίωξη» της διαφορετικότητας. Η κοινωνία μας διάκειται αρνητικά απέναντι στο διαφορετικό και αρνείται να αποδεχτεί το δικαίωμα να διεκδικεί ο καθένας τον αυτοπροσδιορισμό του μέσα από τα ιδιαίτερα στοιχεία που τον χαρακτηρίζουν. Όταν εκφράσει κάποια από αυτά λοιδορείται από την κοινή γνώμη και βιώνει την κοινωνική απόρριψη.

Έτσι η βία έχει πολλά πρόσωπα και αποτυπώνει με ενάργεια την ποιότητα του πολιτισμού μας.

Πολυτροπικό κείμενο

«Η φύση της βίας»

1.  Σχετικά με τη ΒΙΑ έχουν διαμορφωθεί δύο διαφορετικές θέσεις. Η πρώτη θέση (σκίτσο Β) υποστηρίζει πως η βία είναι το αποτέλεσμα μιας ΓΕΝΕΤΙΚΑ προγραμματισμένης επιθετικότητας. Οι υπέρμαχοι αυτής της θέσεις διατείνονται πως η επιθετικότητα είναι εγγεγραμμένη στο ΓΕΝΕΤΙΚΟ ΚΩΔΙΚΑ του ανθρώπου και ως εκ τούτου η βία συνιστά μια νομοτέλεια γι’ αυτόν. Αυτή η θέση δίνει έμφαση στην ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑ και στον καταλυτικό ρόλο που διαδραματίζει ο ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΣ παράγοντας στη συμπεριφορά του ανθρώπου. Είναι η θεωρία του «βιολογικού καθορισμού» που ενοχοποιεί σε απόλυτο βαθμό τα γονίδια για την ποιότητα της συμπεριφοράς του ανθρώπου. «Η μοίρα μας είναι τα γονίδιά μας» (Crick). Οι θεωρητικοί της παραπάνω θέσης αντλούν τα επιχειρήματά τους από την ιστορία και τη μακροχρόνια διαδρομή του ανθρώπου πάνω στη γη. Για πολλούς η ενστικτιακή επιθετικότητα των ζώων εμφανίζεται και στον άνθρωπο, ως μια από τις πολλές εκδηλώσεις του γνωστού «ενστίκτου της αυτοσυντήρησης». Κύριοι εκφραστές αυτής της θέσης είναι γνωστά ονόματα της ψυχολογίας όπως: Φρόιντ, Lorenz, Στορ… Η αποδοχή χωρίς όρους αυτής της θέσης μας οδηγεί σε μια μελαγχολική σκέψη για το μέλλον της ανθρωπότητας και της ελευθερίας του ανθρώπου (βιολογική ετεραρχία).

Στην αντίπερα όχθη – δεύτερη θέση (σκίτσο Α) – βρίσκονται εκείνοι που πρεσβεύουν πως η βία «διδάσκεται» μέσα από τους μηχανισμούς κοινωνικοποίησης του ανθρώπου. Δηλαδή, η ίδια η κοινωνία με την οργάνωσή της, τους θεσμούς της, τους νόμους, τις ανάγκες, τις αξίες, τα πρότυπα και τα ιδανικά διαπαιδαγωγεί τα μέλη της και τα ωθεί στη διαμόρφωση και εκδήλωση μιας επιθετικής – βίαιης συμπεριφοράς. Η θέση αυτή δίνει προτεραιότητα στον κοινωνικό παράγοντα και τον ενοχοποιεί σε απόλυτο βαθμό, αφού δέχεται πως ο άνθρωπος στην ουσία είναι προϊόν των κοινωνικών συνθηκών. Οι υπέρμαχοι αυτής της θεωρίας εδράζουν τα επιχειρήματά τους πάνω τα στατιστικά δεδομένα της πραγματικότητας, στις έρευνες των κοινωνιολόγων και ψυχολόγων σε διάφορε θεωρίες συναφών με το θέμα των επιστημών. Η θέση αυτή γνωστή ως θεωρία του «κοινωνικού καθορισμού» εκφράζεται και υποστηρίζεται ευρέως από ένα πλήθος γνωστών κοινωνιολόγων, παιδαγωγών και ψυχολόγων, όπως: Ρουσσώ, Neill, Roger. Η αποδοχή χωρίς προϋποθέσεις αυτής της θέσης μας επιβάλλει ευθύνες και μας επιφορτίζει με καθήκοντα για τη δόμηση μιας άλλης κοινωνίας με στόχο τον περιορισμό της βίας.

^­Οι εικόνες αποτυπώνουν με γλαφυρότητα και παραστατικότητα τις δύο θεωρίες. Καθιστούν πιο εναργείς έννοιες αφηρημένες και νοηματικά δυσπρόσιτες. Δείχνουν τη βία των πολυκατοικιών αλλά και το κρυμμένο «γεράκι» (Β) που κρύβουμε όλοι μέσα μας που εναντιώνεται στο «λευκό περιστέρι» που ανθρώπινου ναρκισσισμού.

2.  Οι νέοι σήμερα ζουν σ’ ένα χώρο – πολεοδομικό και κοινωνικό – χωρίς ταυτότητα, χωρίς νόημα και περιεχόμενο, ένα χώρο αφιλόξενο κι απάνθρωπο, που τους οδηγεί στην αποφόρτιση της ζωντανής δύναμης μέσα τους μέσα από πράξεις βίας. Οι σύγχρονες μεγαλουπόλεις χαρακτηρίζονται από μία πολεοδομική αναρχία, από έλλειψη πράσινου κι απρόσωπα κτίρια που παραβιάζουν κάθε κανόνα αισθητικής. Οι μεγάλες αποστάσεις, τα απόβλητα, τα καυσαέρια και το κυκλοφοριακό χάος συνθέτουν την εικόνα μιας σύγχρονης πόλης, όπου χιλιάδες – εκατομμύρια «μαραθωνοδρόμοι» της ατομικής προβολής και «σκυταλοδρόμοι» του συμφέροντος και της αναίδειας προσπαθούν να επιβιώσουν κάτω από το βάρος του «τσιμέντου» και της «παγερής» αδιαφορίας των συνανθρώπων τους. Η συσσώρευση μεγάλου αριθμού ατόμων σε περιορισμένο χώρο γεννά – προκαλεί αναπόφευκτα την επιθετικότητα, αφού οι συνθήκες είναι πιεστικές και η επιβίωση παρουσιάζεται δυσχερής. Τα πλήθη δίχως εσωτερικότητα και πνευματικότητα είναι έκθετα σε κάθε επίδραση και ψυχική αποπλάνηση. Έχουν μετατραπεί σε μία μάζα ασύντακτη και αδιαφοροποίητη, δίχως συνείδηση και αυτοέλεγχο. Για πολλούς νέους σήμερα νεότητα – εφηβεία σημαίνει να μεγαλώνουν στα μπαλκόνια και στις πυλωτές, σε προκατασκευασμένους χώρους όπου δεν έχουν τη δυνατότητα να συνάψουν ανθρώπινες σχέσεις και τις ευκαιρίες να βιώσουν προσωπικές εμπειρίες.

Ζώντας σ’ αυτό το πλαίσιο (οικιστικό – κοινωνικό) το κάθε άτομο ξεχωριστά και ιδιαίτερα ο νέος αποξενώνεται από την εσωτερικότητά του και γίνεται ευάλωτος στις σειρήνες του μίσους και της βίας. Η αποχαύνωση, η έλλειψη επικοινωνίας κι ανεκτικότητας καθώς και η απουσία γνήσιων συναισθημάτων καταρρακώνουν το νέο άτομο, αποσταθεροποιούν τη νεανική ψυχή κι ακυρώνουν κάθε σκέψη για ιδανικά και στόχους. Η έλλειψη, όμως, σκοπών ρίχνει τους νέους σε μια πρωτόγνωρη αμηχανία που παραμερίζει και καταστρέφει όλα τα αυτοδύναμα σύμβολα ζωής. Αποτέλεσμα όλων αυτών είναι ο κλονισμός της πίστης στην αυταξία του ανθρώπου και η απώλεια σεβασμού σ’ αυτόν. Μέσα σ’ αυτό το οικιστικό και κοινωνικό περιβάλλον ο νέος νιώθει ξένος και άφιλος, ενώ είναι τόσο γνωστός και ταυτόχρονα τόσο ξένος. Κρύβει μέσα του μια ζωντανή δύναμη που πιέζει για εξωτερίκευση και δημιουργία. Έτσι ο νέος σε μια προσπάθεια για αποφόρτιση της ζωνταντής δύναμης, την οποία αδυνατεί να απορροφήσει η σύγχρονη κοινωνία της απανθρωπιάς και της εσωτερικής ένδειας, οδηγείται στη λύση μέσα από πράξεις «αδικαίωτης» βίας. Τελικά η βία εμφανίζεται ως απόρροια των συνθηκών ζωής των νέων στις σύγχρονες μεγαλουπόλεις και ταυτόχρονα ως αφορμή και αιτία για αυτοεπιβεβαίωση και απόκτηση ταυτότητας.