Οι «παράπλευρες» απώλειες του Πολέμου: Μία εφαρμογή του «επιχειρήματος της ολισθηρής πλαγιάς»

«Ο πόλεμος καθορίζει ποιος νίκησε, αλλά όχι ποιος έχει δίκαιο».(Ράσελ)

Ένας πόλεμος σε όλες τις εκδοχές του και με όλους τους επιθετικούς του προσδιορισμούς (ακήρυχτος, ψυχρός, αμυντικός, επιθετικός, δίκαιος, άδικος, ιερός…) δεν συνοδεύεται μόνον από θανάτους και υλικές ζημιές, αλλά κι από άλλες παράπλευρες απώλειες που ανιχνεύονται σε πολλά επίπεδα. Κατά τη διάρκεια του πολέμου αλλά και μετά το τέλος του πολλά αλλάζουν και καθορίζουν την πορεία του πολιτισμού μας. Όλες αυτές οι αλλαγές  δεν αισθητοποιούνται μόνον σε υλικό επίπεδο αλλά και στα  επίπεδα της σκέψης, της ηθικής, της επιστήμης, της φιλοσοφίας, της ψυχολογίας, της ιδεολογίας, της πολιτικής, της γλωσσολογίας και των διεθνών σχέσεων.

«Πόλεμος πάντων μεν πατήρ έστι»

Δεν νομίζω να υπάρχει άλλη θέση – φράση που να αποτυπώνει με τόση καθαρότητα τη φύση αλλά και τις συνέπειες ενός πολέμου. Ο εφέσιος και σκοτεινός φιλόσοφος Ηράκλειτος με τρόπο αποφθεγματικό εστίασε στην βασικό πυρήνα του φαινομένου που συνοδεύει εδώ και χιλιάδες χρόνια την πορεία  του ανθρώπου που ακόμη δεν βρήκε τρόπο αποσόβησής του. Τουναντίον εξελίσσει και τελειοποιεί τα μέσα διεξαγωγής του. Ο άνθρωπος τελικά είναι ατελής στην Λογική του ή στην Ηθική του;

Οι παράπλευρες «συνέπειες»

Ένας πόλεμος, λοιπόν, γεννά  προβληματισμούς και βασανιστικά ερωτήματα για την ανθρώπινη λογική και ηθική, για τα αίτια και στο τέλος για την ίδια τη φύση του ανθρώπου και το γονιδιακό υπόστρωμά του. Είναι ο πόλεμος τελικά εγγενές στοιχείο της φύσης μας ως έκφραση μιας γονιδιακής επιθετικότητας που άλλοτε στρέφεται προς τα έξω ως απελευθερωτική δύναμη κι άλλοτε προς τα μέσα; (Φρόϋντ). Τελικά μήπως ο Θουκυδίδης δικαιώνεται και σε αυτήν την διαπίστωσή του;

«Γινόμενα μεν και αιεί εσόμενα, έως αν η αυτή φύσις ανθρώπων η»

Μπορεί να είναι μελαγχολική η διαπίστωσή του για το ότι «αυτά γίνονται και θα γίνονται πάντα, μέχρι που η φύση του ανθρώπου θα παραμένει η ίδια», ωστόσο η πραγματικότητα φαίνεται να τον δικαιώνει απόλυτα, όπως και η «παγίδα» του για τον φόβο που συνιστά το γενεσιουργό αίτιο των πολέμων.

Από την άλλη πλευρά ο πόλεμος επωάζει πλήθος διλημμάτων αλλά και κύματα δυσπιστίας για την ποιότητα και την πορεία του ανθρώπινου πολιτισμού. Ένα διάχυτο κλίμα σκεπτικισμού, σχετικισμού ή και μηδενισμού διαποτίζει κάθε σκέψη ή ανθρώπινη συμπεριφορά. Ο άνθρωπος καθίσταται καχύποπτος στις μεγάλες διακηρύξεις περί «ηθικής προόδου» του ανθρώπου και περί εξέλιξης του πολιτισμού. Το πέρασμα από τον πρωτογονισμό στον «πολιτισμό» φαίνεται πως δεν πείθει πάντοτε.

Στον κύκλο των «παράπλευρων» συνεπειών του πολέμου μπορεί και να  συμπεριληφθεί και η Επιστήμη με την ομογάλακτή της Τεχνολογία. Η αγριότητα του πολέμου αναδεικνύει την ευθύνη της επιστήμης – επιστημόνων και της τεχνολογίας και επανατροφοδοτεί με νέα επιχειρήματα τόσο τους υπέρμαχους όσο και τους κατήγορους της «ουδετερότητάς» τους. Σε ποιο, δηλαδή, βαθμό η επιστήμη και η τεχνολογία λειτουργούν ως συμπλήρωμα ή διακονούν την ανθρώπινη «παράνοια» στην κήρυξη και διεξαγωγή ενός πολέμου; Από τα πράγματα ένα παλιό θέμα επανέρχεται δριμύτερο και ζητά νέες πιο πειστικές απαντήσεις. Για την ρίψη της ατομικής βόμβας (1945) φταίει η εξίσωση του Αϊνστάιν (ευθύνη επιστήμης – επιστημόνων) ή οι πολιτικοί – στρατιωτικοί που αποφάσισαν την ρίψη της; Να λιθοβολήσουμε την εξίσωση – γνώση E=mc2 ή την απόφαση για την ρίψη της; Ωστόσο, από τη σχάση ενός πυρήνα ουρανίου μέχρι την ρίψη και την έκρηξη μιας ατομικής βόμβας υπάρχει μεγάλη απόσταση.

Πόλεμος και «δύναμη»

Από τις «παράπλευρες» συνέπειες του πολέμου δεν θα μπορούσε να απουσιάσει και ο προβληματισμός για τον τρόπο χρήσης ή διαχείρισης της ανθρώπινης δύναμης. Λειτουργεί αυτή αυτόνομα ή υπακούει στην ανθρώπινη βούληση; Έχει τους δικούς της μηχανισμούς ανάπτυξης και έκφρασης ή διακονεί τους ανθρώπινους στόχους; Υπάρχει ηθική στην χρήση της δύναμης; Υπηρετεί τον πολιτισμό ή την ανθρώπινη παράνοια και τον αρρωστημένο ναρκισσισμό του; Ερωτήματα και διλήμματα που η ιστορία δεν μπόρεσε να φωτίσει περισσότερο από την εποχή που ένα αδελφικό χέρι σκότωσε τον αδελφό του.

Δύναμη, λοιπόν, και εξουσία ή εξουσία και δύναμη βαδίζουν παράλληλα, αλληλοτροφοδοτούνται και άλλοτε αποκαλύπτουν το ατροφικό ηθικό υπόβαθρο του ανθρώπινου είδους κι άλλοτε τους ατελείς μηχανισμούς της ανθρώπινης λογικής στην εύρεση και θέσπιση κανόνων για την ειρηνική συνύπαρξη ανθρώπων, λαών και εθνών. Ο Θουκυδίδης και σε αυτό το θέμα παραμένει ο μέγιστος διδάσκαλός μας για τη σχέση του ανθρώπου με τις δίδυμες δυνάμεις, την Εξουσία και την Δύναμη.

«Από ό,τι μπορεί κανείς να εικάσει για τους θεούς κι από ό,τι είναι βέβαιο για τους ανθρώπους, πιστεύουμε ότι και οι θεοί και οι άνθρωποι ακολουθούν πάντα έναν απόλυτο νόμο της φύσης, να επιβάλλουν πάντα την εξουσία τους, αν έχουν τη δύναμη να το επιτύχουν… Τον νόμο αυτό τον βρήκαμε να ισχύει και τον ακολουθούμε, όπως θα τον ακολουθούν αιώνια όσοι μάς διαδεχθούν και ξέρουμε καλά ότι κι εσείς και οποιοιδήποτε άλλοι θα κάνατε τα ίδια αν είχατε τη δύναμή μας», (Διάλογος Αθηναίων και Μηλίων).

Ποιος θα μπορούσε σήμερα να αφαιρέσει έστω και μία λέξη από την παραπάνω διαπίστωση που αποτυπώνει με ενάργεια την ωμότητα της δύναμης του νικητή; Εξάλλου σε όλες τις ηγεμονίες η ίδια επεκτατική λογική κυριαρχεί. Η αέναος επέκταση μέχρι ο αντίπαλος να καταστεί ακίνδυνος. Τελικά η ιστορία επαναλαμβάνεται; Τα επιχειρήματα που διατυπώνει ο Αλκιβιάδης για την συνεχή επέκταση των Αθηναίων ταυτίζονται απόλυτα με τα ανάλογα κάποιων σημερινών ηγετών. Κι έτσι όλοι πέφτουν στην «παγίδα του Θουκυδίδη» (φόβος) και οι πόλεμοι ανθοφορούν.

«Δεν μπορούμε να χαράξουμε, εκ των προτέρων, όρια στην ηγεμονία μας. Γιατί είμεθα υποχρεωμένοι, αφού φθάσαμε σ’ αυτό το σημείο, άλλους να απειλούμε, άλλους να παραφυλάγωμε, με έξοδα άλλων, κι άλλους να μη συγχωρούμε γιατί κινδυνεύουμε να κυριαρχηθούμε, αν δεν κυριαρχήσουμε εμείς οι ίδιοι πάνω σε άλλους»

Ο κυνισμός της δύναμης στο μεγαλείο της. Μία προσομοίωση της παραπάνω θέσης με τα σημερινά γεγονότα θα φανέρωνε μόνο την διαφορά των πρωταγωνιστών.

 

Πόλεμος και Ηθικά προβλήματα

Μία άλλη παράμετρος των συνεπειών του πολέμου είναι και τα «ηθικά απόβλητα» που αφήνει στην κοινωνία. Μέσα από την οσμή αυτών αναδύονται φιλοσοφικά ερωτήματα για το κριτήριο αξιολόγησης μιας πράξης – σε ατομικό ή εθνικό επίπεδο ως ηθικής. Σύμφωνα με την θεωρία του Ωφελισμού μία πράξη – συμπεριφορά αποτιμάται ως θετική – ηθική στο βαθμό που οι συνέπειές της είναι ευεργετικές στον μέγιστο δυνατό βαθμό ατόμων. Η ηθική, δηλαδή, αξιολόγηση μιας επιλογής είναι συνάρτηση της ωφέλειας που προκαλεί.

«Η καλύτερη πράξη είναι αυτή που προκαλεί την περισσότερη ευτυχία»

(Mill)

Μία πολεμική επιχείρηση ή ένας πόλεμος πώς θα μπορούσε να έχει τόσο ηθικά κίνητρα όσο και αποτελέσματα; Ακόμη και η σχάση του ατόμου που είχε επιστημονικά και κοινωνικά κίνητρα όταν συνδέθηκε με την ατομική βόμβα τότε στάθηκε μοιραία ως εφαρμογή. Ένας πόλεμος από μόνος του με όσον «ηθικό πατριωτισμό» κι αν ενδυθεί δεν παύει να συνιστά πηγή δεινών για τον άνθρωπο και από-ηθικοποιείται.

Στις πληγές, λοιπόν, του πολέμου μπορούν να συμπεριληφθούν και τα ηθικά διλήμματα που προκαλούνται στο χώρο της φιλοσοφίας και ιδιαίτερα της Ηθικής φιλοσοφίας. Αυτή μάς βοηθά να βρούμε την δική μας θέση στον πολιτισμό και σε έναν κόσμο διαρκών μεταβαλλόμενων. Σε έναν κόσμο όπου οι έννοιες καλό – κακό, δίκαιο – άδικο, ηθικό – ανήθικο ολοένα και περισσότερο αλλάζουν νοηματικό φορτίο για να καλύψουν πράξεις μη αποδεκτές. Εμείς καλούμαστε να επιστρατεύσουμε τόσο τη λογική όσο και το συναίσθημα και τη διαίσθηση για να ερμηνεύσουμε τις εξελίξεις και τις επιπτώσεις ενός πολέμου που συνιστά το πιο αυθεντικό προϊόν της ανθρώπινης παράνοιας.

Ίσως αυτός ο παραλογισμός του πολέμου να εξέθεσε και τον ίδιο τον Ηρόδοτο που εμφαντικά είχε διακηρύξει πως:

«Ουδείς γαρ ούτω ανόητος εστί  όστις πόλεμον προ ειρήνης αιρέεται».

Φαίνεται πως η «ανοησία» του ανθρώπινου είδους είναι απροσμέτρητη στο βαθμό που οι πόλεμοι εξακολουθούν να ευδοκιμούν και στις μέρες μας. Το ερώτημα που πλανάται διαχρονικά είναι το «πώς» θα αποφύγουμε τον πόλεμο προσμετρώντας από πριν τις συνέπειές του, όσο κι αν αυτό υποκρύπτει πολύ υποκειμενισμό και κινδυνεύουμε να «ολισθήσουμε» σε πολλά λάθη.

Το «Επιχείρημα της Ολισθηρής Πλαγιάς»

Πλοηγός μας σε αυτήν την προσπάθεια το «Επιχείρημα της Ολισθηρής Πλαγιάς» προσαρμοσμένο ως εργαλείο ερμηνείας των πιθανών συνεπειών της εισβολής – κατάληψης της Ουκρανίας από την Ρωσία. Δύσκολος δρόμος, ολισθηρός και ίσως με πολλά ερμηνευτικά προσκόμματα αφού μεταξύ των γεγονότων δεν υπάρχει πάντα μία ξεκάθαρη γραμμική σχέση του τύπου Α ® Β. Ωστόσο αξίζει ο κόπος για προβληματισμό πάνω στις σκοτεινές ατραπούς που οδηγεί την ανθρωπότητα – για μία άλλη φορά – ο πόλεμος.

Το «Επιχείρημα της ολισθηρής πλαγιάς» αναφέρεται στις χαοτικές εξελίξεις στις οποίες μπορεί να οδηγήσει μία αρχικά μικρή ή μεγάλη κίνηση (εισβολή;). Άλλοτε θεωρείται σοβαρό εργαλείο κι άλλοτε μία λογική πλάνη. Κι αυτό γιατί συγκρούονται οι αρχικές επιλογές με τα προσδοκώμενα αποτελέσματα. Στην πορεία προς ανίχνευση των πιθανών επιπτώσεων του πολέμου – τόσο για τον θύτη όσο και για τα θύματα – υπάρχουν πολλές ολισθηρές πλαγιές που μπορεί να μας οδηγήσουν σε λανθασμένες προβλέψεις. Το αδύνατο σημείο είναι η αυθαίρετη σχέση – σύνδεση μεταξύ των δύο άκρων (Α – Ω). Ο εντοπισμός των «αιτιακών συνδέσμων» αυτής της σχέσης είναι αναγκαία μεν, δύσκολη δε. Ας το δοκιμάσουμε, όμως, χάριν του ακονισμού της κριτικής σκέψης και της καλλιέργειας των κριτικών μας δεξιοτήτων και της υγείας της σκέψης μας. 

Μεθοδολογικά θα καταγράφονται τα πιθανά αρνητικά ή θετικά που μπορούν να προκύψουν ως συνέπειες του πολέμου στη Ρωσία, τις Η.Π.Α., την Ευρώπη. Πολλές φορές τα θετικά και τα αρνητικά θα λειτουργούν ως μία αλυσίδα πιθανών συμβάντων. Η «ολισθηρή πλαγιά» είναι πάντοτε απρόβλεπτη και διδάσκει σε όλους να υπολογίζουν από πριν (άτομα, λαοί, έθνη, κυβερνήσεις, ηγέτες…) τα πιθανά αποτελέσματα. Σίγουρα στη μέθοδο αυτή θα υπάρξουν και λάθη ή και υπερβολές, που, όμως,  μόνον το μέλλον θα τα καταδείξει.

Η Ρωσία: Κέρδη και Ζημίες

Μπορεί τα στρατιωτικά δεδομένα να ευνοούν τη Ρωσία σε συνδυασμό με την αδυναμία ή απροθυμία της Δύσης να εμπλακεί σε πόλεμο. Σίγουρο θεωρείται ότι το εθνικό φρόνημα των Ρώσων θα ενισχυθεί στο βαθμό που η Ρωσία ανακάμπτει μετά την διάλυση της Ε.Σ.Σ.Δ. Αυτό θα ενισχύσει την εθνική αυτοπεποίθηση και θα εδραιώσει την Ρωσία ως ισχυρό και ισότιμο συνομιλητή με τους δύο άλλους γίγαντες του κόσμου, τις U.S.A. και την Κίνα.

Οικονομικά και παρά τις οικονομικές κυρώσεις θα αντέξει αφού θα εκμεταλλευθεί στο έπακρον το φυσικό αέριο και την εξάρτησή της Δύσης από αυτό. Σε πολιτικό επίπεδο ο Πούτιν θα κυριαρχήσει χρησιμοποιώντας την εισβολή στην Ουκρανία και την απραξία της Δύσης. Η αυταρχοποίηση του καθεστώτος θα γιγαντωθεί και οι θύλακες αντιπολίτευσης σε πρώτη φάση θα αποδυναμωθούν. Σε κοινωνικό επίπεδο θα υπάρξει ένα consensus= συμφωνία με την «αναθεωρητική» προπαγάνδα του Πούτιν, έστω κι αν σε αυτόν διαβλέπει έναν Νέο-Τσαρισμό. Ίσως ζητηθούν κάποιες οικονομικές θυσίες από τον λαό που θα δοθούν «αγόγγυστα» στο όνομα – όραμα μιας κραταιάς Ρωσίας που επιστρέφει δριμύτερη και υπερήφανη.

Ωστόσο η «ολισθηρή πλαγιά» υπάρχει πάντα και τα ολισθήματα πιθανά. Η εισβολή θα συνιστά για την Ρωσία για πολλές δεκαετίες ένα «ηθικό στίγμα», ανάλογο με αυτό της Γερμανίας που κουβαλά το άγος των δύο Παγκοσμίων πολέμων. Ας μην θεωρηθεί αμελητέο. Η Ρωσία στο εξής θα αντιμετωπίζει την δυσπιστία όχι μόνον της Δύσης αλλά και του κόσμου ολόκληρου. Για να εμπνέεις σεβασμό, η δύναμη δεν αρκεί… Χρειάζεται και το ηθικό υπόβαθρο

Η δύση θα θωρακιστεί περισσότερο, θα επιχειρήσει μία οικονομική αποσύνδεση από την Ρωσία στον ενεργειακό τομέα και στρατιωτικά θα επιταχύνει την θωράκισή της. Αυτό σημαίνει πως και η Ρωσία θα εξακολουθεί να «ταΐζει» με εκατομμύρια ρούβλια την πολεμική της μηχανή αφαιρώντας, όμως, πόρους από την ανάπτυξη και την ευημερία του λαού της. Ένας λαός, όμως, σε οικονομική δυσπραγία δύσκολα μπορεί να ζήσει στο μέλλον μόνον με το όραμα της μεγάλης Ρωσίας. Ο Πούτιν βρίσκεται στη δύση της πολιτικής του ζωής και δεν θα μπορεί τόσο εύκολα να πείθει και να πειθαρχεί τη νέα γενιά των Ρώσων πολιτών.

Τα προσεχή χρόνια θα υπάρχει μία «απομόνωση» της Ρωσίας σε διεθνές επίπεδο – ήδη αποβάλλεται από το συμβούλιο της Ευρώπης – και θα δυσκολεύεται να βρει συμμάχους σε κάποιες γεωστρατηγικές της επιλογές. Αχυράνθρωποι, τύπου Άσαντ, δεν θα βρεθούν. Πόσο, όμως, μία χώρα μπορεί να είναι ισχυρή μόνον έναντι των γειτονικών ασθενικών κρατών της; Το ΝΑΤΟ πληγωμένο από την Ουκρανική κρίση θα θελήσει κι αυτό να πάρει την δική του ρεβάνς. Έτσι η Ρωσία στρατιωτικά, οικονομικά και ηθικά θα βρίσκεται στη μέγγενη ενός ασφυκτικού ελέγχου από τις αντίπαλες δυνάμεις (Ευρώπη και U.S.A./Κίνα), αφού η εισβολή στην Ουκρανία θα αποτελεί κηλίδα εσαεί που θα αυξάνει τον φόβο των άλλων που δεν θα ξανα-αφήσουν την «Αρκούδα» να γίνει απειλητική. Η «παγίδα του Θουκυδίδη» πάντα επίκαιρη.

Η κατηφόρα της «ολισθηρής πλαγιάς» είναι ατέλειωτη και η καταγραφή κι άλλων πιθανών συνεπειών ίσως οδηγήσει στο λογικό λάθος και πλάνη, όπως προείπαμε.

Η.Π.Α.: Η απραξία ήταν αδυναμία ή επιλογή;

Οι Η.Π.Α. εξακολουθούν να ξαφνιάζουν με την στάση τους στα διεθνή θέματα. Μετά την αποχώρησή τους από την Άπω Ανατολή, την δημιουργία του AUKUS και την μη-εμπλοκή τους στην Ρωσο-Ουκρανική κρίση υπάρχει ένα κενό στον παγκόσμιο χώρο και οι αναλυτές αδυνατούν να ερμηνεύσουν αυτήν την στάση. Γι’ αυτό είναι και δύσκολο να καταγραφούν με ακρίβεια τα επόμενα στάδια – βήματα πάνω στην «ολισθηρή πλαγιά».

Σε πρώτη φάση οι Η.Π.Α. φαίνεται να εισπράττουν την οργή και την δυσπιστία πολλών λαών και χωρών που περίμεναν μία πιο δυναμική αντίδραση και βοήθεια στον Ουκρανικό λαό. Απογοήτευσε φίλους και εχθρούς. Ενισχύουν την φημολογία πως άτυπα ανέχονται την επιθετικότητα των Ρώσων για να γονατίσουν την ανυποψίαστη Ε.Ε. Κάποιοι άλλοι μέμφονται την υπερδύναμη πως κι αυτή θα ωφεληθεί από την κρίση αφού θα κερδίσει πολλά από την αύξηση της τιμής του πετρελαίου κι άλλων προϊόντων ενέργειας. 

Ίσως κάποιοι άλλοι να αμφισβητούν και την κυριαρχία της αφού η μετα-Τραμπ περίοδος με ηγέτη τον γηραιό Μπάϊντεν παρουσιάζει σημεία κόπωσης ή και παραίτησης από την ηγεμονικό της ρόλο. Ίσως – ίσως οι Η.Π.Α. εγκαλούνται – και όχι άδικα – ότι αυτές προκάλεσαν την κρίση και «τσίγκλισαν» την Ρωσική αρκούδα με την πρόθεση – απόφασή τους να επεκτείνουν το ΝΑΤΟ στα ρουθούνια της. Ηθικά βάλλονται για την αδιαφορία τους προς τα πάθη ενός λαού (Ουκρανικού). Όλοι περίμεναν κάτι διαφορετικό, γιατί χρόνια αυτό έμαθαν. Ίσως εδώ και να τελειώνει η κατηφόρα της «ολισθηρής πλαγιάς» για τις Η.Π.Α. χωρίς να αποκλείονται και άλλα ολισθηρά βήματα.

Ωστόσο, τα θετικά προσμετρώνται και αξιολογούνται ως ισχυρότερα και περισσότερα. Η μη εμπλοκή τους τούς απάλλαξε από ένα νέο Βιετνάμ ή Αφγανιστάν και τους κατέστησε κατήγορους της «αναίτιας» επιθετικότητας των Ρώσων. Στρατιωτική εμπλοκή των Η.Π.Α. θα σήμανε φέρετρα για αμερικανούς στρατιώτες που ως εικόνα θα τραυμάτιζε τόσο τον Μπάϊντεν όσο και τη χώρα.

 Σε επίπεδο εξωτερικής πολιτικής αλλά και στις διεθνείς συναντήσεις (Ο.Η.Ε.) θα ασκούν κριτική στην Ρωσία και θα προβάλουν ως ειρηνοποιοί. Θα εγκαλούν συνεχώς τη Ρωσία και θα κινούν τους μηχανισμούς για την διπλωματική και όχι απομόνωσή της. Οικονομικά βγαίνουν άφθαρτοι ή και πολλά ωφελημένοι αφού οι εταιρείες πετρελαίου της θα αυξήσουν τα κέρδη τους. Στρατιωτικά θα πλουτίσουν, αφού χώρες μικρές και μεγάλες από το φόβο ενός νέου Πούτιν και του νεοφανούς «αναθεωρητισμού» του θα αναγκαστούν να θωρακιστούν στρατιωτικά με παραγγελίες όπλων εκατομμυρίων. Κερδίζουν έτσι από το φόβο που προκάλεσαν ανοήτως οι Ρώσοι στους άλλους.

Έτσι «ηθικά» και «στρατιωτικά» άφθαρτες οι Η.Π.Α. μπορούν να σχεδιάσουν τα επόμενα βήματά τους ως ηγέτιδα δύναμη απέναντι στην ηθικά βαλλόμενη Ρωσία και σε μία Κίνα που περίμενε την εμπλοκή τους στο Ουκρανικό για να εισπράξει τα οφέλη από μία Ρωσο-Αμερικανική διένεξη χωρίς τέλος και νικητή. Και είναι περίεργο να κερδίζεις ως χώρα από αυτά που δεν έπραξες και όχι από αυτά που έκανες. Αυτό, όμως, θεωρείται και ως «χρυσός κανόνας» της εξωτερικής πολιτικής της διεθνούς διπλωματίας. Ίσως εδώ να είναι και το τέλος της ανηφόρας των ωφελειών των Η.Π.Α. σε έναν κόσμο μη προβλέψιμο… Την ώρα που η Ρωσία θα φθείρεται για να παγιώσει την κυριαρχία της στην Ουκρανία, οι Η.Π.Α. θα ετοιμάζονται εκ του ασφαλούς για το επόμενο μεγάλο βήμα…

Ευρώπη – Ε.Ε.: Κέρδη και Ζημίες

Η Ευρώπη και ιδιαίτερα η Ε.Ε. για άλλη μία φορά δέχεται τα βέλη μιας κριτικής όχι γι’ αυτά που δεν μπόρεσε ή δεν θέλησε να πράξει (στρατιωτική βοήθεια στην Ουκρανία), αλλά γι’ αυτά που δεν απέτρεψε. Διπλωματικά ηττήθηκε και στάθηκε αδύναμη ή και αμήχανη στην αποφασιστικότητα και στον κυνισμό του Πούτιν. Εμφάνισε συμπτώματα έλλειψης συντονισμού, πρόβλεψης και αποτρεπτικής ικανότητας. 

Οι ηγέτες της δεν μπόρεσαν να σηκώσουν το βάρος μιας μεγάλης απόφασης. Στοχεύοντας στην ευμάρεια των πολιτών τους δεν διακινδύνεψαν μία εμπλοκή που θα τους εξέθετε και θα τους έφθειρε στρατιωτικά και οικονομικά. Θεώρησαν πως το Ουκρανικό ως πρόβλημα είναι «μακριά» τους και λίγο «ξένο». Στρατιωτικά αποδείχτηκε η Ε.Ε. ανύπαρκτη αφού της λείπει ο μόνιμος στρατός. Ενεργειακά αγωνιά μήπως υποστεί οικονομική κατάρρευση από την ενέργεια της Ρωσίας εξαιτίας της στενής της εξάρτησης απ’ αυτήν. Διπλωματικά πολυφωνική και ασυντόνιστη αναλώθηκε σε αδιέξοδες συναντήσεις και προτροπές ή ανέξοδα ευχολόγια που έδιναν χρόνο στον Πούτιιν.

Η Γερμανία με νέο καγκελάριο και με βεβαρημένο παρελθόν η ίδια δεν είχε το ηθικό ανάστημα να αντιταχθεί στην αποφασιστικότητα του Πούτιν. Η Γαλλία παρά τις φιλότιμες προσπάθειες του Μακρόν και με επικείμενες τις εκλογές δεν διακινδύνευσε μία μετωπική σύγκρουση. Η Αγγλία εκτός Ε.Ε. λίγα μπορούσε να πράξει κατά μόνας. Αιφνιδιάστηκε, φοβήθηκε ή και μέτρησε πολύ προσεκτικά κάθε ανάμειξή της. Φοβήθηκε κι αυτή την εικόνα μιας ατελέσφορης στρατιωτικής εμπλοκής με εικόνες από φέρετρα νεκρών ευρωπαίων στρατιωτών στην Ευρώπη από ευρωπαϊκό στρατό (Ρωσία). Οι μνήμες των δύο Παγκοσμίων πολέμων είναι ακόμη νωπές. Η προοπτική ενός ακόμη ευρωπαϊκού πολέμου τρομάζει…

Από την άλλη πλευρά, όμως, τα θετικά προσμετρώνται εύκολα, αφού απέφυγε τα χειρότερα σε πολλά επίπεδα. Σε στρατιωτικό επίπεδο δεν εκτέθηκε. Μία στρατιωτική ήττα θα ήταν καταδικαστική για τον ευρωπαϊκό πολιτισμό. Οικονομικά δεν κατέρρευσε. Προβλήματα υπάρχουν, αλλά είναι διαχειρίσιμα. Πολιτικά μπορεί να υπερηφανευτεί πως η πολιτική και κοινωνική ευταξία δεν  κλονίστηκε. Η ηθική βλάβη για πολλούς εύκολα ξεχνιέται, αν η οικονομική δυσπραγία παρέλθει γρήγορα.

Από την άλλη πλευρά διδάχτηκε πως η ενότητα των μελών – κρατών της συνιστά τον αναγκαίο όρο για να μην ξηλωθεί το πουλόβερ της Ε.Ε. Τώρα πλέον θα είναι περισσότερο υποψιασμένη απέναντι στη Ρωσία και θα προσπαθήσει να απεγκλωβιστεί από την στενή ενεργειακή εξάρτησή της από αυτήν. Ίσως μελλοντικά να θεσπίσει θεσμούς που θα την ισχυροποιούν διοικητικά ή και στρατιωτικά (μόνιμος στρατός). Ίσως – ίσως θα συνειδητοποιήσει πως μία απεξάρτηση κι από το άρμα των Η.Π.Α. να λειτουργήσει θετικά στην εξέλιξή της. Πολιτιστικά – έστω και με λίγες πληγές – διέσωσε τον ορθολογισμό της και την πίστη της στην ειρηνική συνύπαρξη των λαών. Διπλωματικά θα μπορεί στο μέλλον να μέμφεται εκ του ασφαλούς τη Ρωσία ότι τορπιλίζει την ενότητα της Ευρωπαϊκής Ηπείρου και θα την καθιστά υπόλογη κι απολογούμενη.

Στην «Ολισθηρή πλαγιά», λοιπόν, των συνεπειών του πολέμου της Ουκρανίας ο καθένας προσμετρά τα πιθανά οφέλη ή βλάβες. Άλλοι κέρδισαν ή έχασαν «πράττοντες» κι άλλοι κέρδισαν ή έχασαν «αδρανούντες». Επειδή δεν ζούμε σε αγγελικό κόσμο κι επειδή η «ηθική» είναι ρευστή έννοια η κάθε χώρα επιδιώκει το μέγιστο δυνατό κέρδος ή την ελάχιστη βλάβη για τα συμφέροντά της. Στο τέλος αυτό μένει…

Η Ευρώπη και ο κόσμος θα είναι διαφορετικός μετά τα γεγονότα της Ουκρανίας. Οι τεκτονικές πλάκες του πολέμου θα προκαλέσουν αλλαγές, επαναξιολογήσεις και νέες συνειδητοποιήσεις για το ρόλο κάθε χώρας στον κόσμο, αλλά και για την τέχνη ή τεχνική να προλαβαίνουν τέτοια γεγονότα. 

Τελικά τον κόσμο θα κυβερνά η «Ηθική» της δύναμης ή η δύναμη της «Ηθικής»;

 

 

 

 

 

 

Σχόλια

Δημοφιλείς αναρτήσεις από αυτό το ιστολόγιο

Κριτήριο Αξιολόγησης στη Νεοελληνική Γλώσσα, Γ΄ Λυκείου (Νέες τεχνολογίες – Τεχνητή Νοημοσύνη)

Κριτήριο Αξιολόγησης στη Νεοελληνική Γλώσσα και τη Λογοτεχνία, Γ΄ Λυκείου (Βία)

Η «Παγίδα του Θουκυδίδη» και η Ρωσία που βρυχάται...

Κριτήριο Αξιολόγησης στη Νεοελληνική Γλώσσα, Γ΄ Λυκείου (Αγωνιστικότητα ή φυγή;)