«Η ανεκτικότητα ως ατομική αρετή και κοινωνική αξία»

«Ό,τι μάς ενοχλεί στους άλλους, μπορεί να μάς βοηθήσει να καταλάβουμε καλύτερα τον εαυτό μας».(Γιούνγκ)

Τα σύγχρονα διεθνή δίκτυα ενημέρωσης (internet…) η διεθνοποίηση των προβλημάτων, οι μεταναστεύσεις και οι επιμιξίες (πληθυσμιακές, πολιτιστικές…) παράγουν νέες πολυεθνικές και πολυπολιτισμικές κοινωνίες και φέρνουν δίπλα και απέναντί μας τον «ξένο», τον «άλλο» και το «διαφορετικό». Αυτός ο διαχωρισμός  χαρακτήριζε και προσδιόριζε πάντα τις σχέσεις ανάμεσα στις ανθρώπινες κοινότητες.

Αυτή η διαφορά, όμως, που μάς χωρίζει από τους άλλους είναι κι αυτή που καθορίζει και την ιδιαίτερη ταυτότητά μας. Ωστόσο, η δυσπιστία προς το «διαφορετικό» στις μέρες μας διογκώνεται και καθιστά αναγκαία την ύπαρξη της ανεκτικότητας και της ανοχής προς αυτό. Οι παράγοντες – φαινόμενα που προβάλλουν το αίτημα για ανεκτικότητα πηγάζουν τόσο από τη διεθνή συγκυρία (παγκοσμιοποίηση…) όσο κι από το εσωτερικό μέτωπο των σύγχρονων κοινωνιών (ρατσισμός, εμπλουτισμός δημοκρατίας…).

Η παγκοσμιοποίηση

Η νέα τάξη πραγμάτων χαρακτηρίζεται από τις πολιτισμικές ανταλλαγές, τις ιδεολογικές αλληλεπιδράσεις και την πολυμορφία σε πολλούς τομείς (θρησκεία, γλώσσα…). Οι άνθρωποι επικοινωνούν ευκολότερα και αμεσότερα και καθίστανται δέκτες ετερόκλητων ερεθισμάτων. Οι κοινωνίες από κλειστές μετασχηματίστηκαν σε ανοιχτές και η ελεύθερη μετακίνηση των ανθρώπων έφερε δίπλα μας το «διαφορετικό» και απέναντί μας το «ξένο». Όλα αυτά γεννούν την ανάγκη να γνωρίσουμε το «άλλο», να κατανοήσουμε το «ξένο»  και να προσεγγίσουμε με άλλον τρόπο το «διαφορετικό».

Η ταυτότητα της κοινωνίας

Οι σύγχρονες πολυπολιτισμικές κοινωνίες ταλανίζονται από προβλήματα που απορρέουν από την συνύπαρξη διαφόρων μειονοτήτων (φυλετικών, θρησκευτικών…). Τα μέλη τους αντιμετωπίζονται με δυσπιστία και απαξίωση από την γηγενή πληθυσμό με αποτέλεσμα να τρέφονται φαινόμενα ξενοφοβίας, ρατσισμού και φανατισμού. Στο σημείο αυτό η ανεκτικότητα κρίνεται ως αναγκαίος αμυντικός μηχανισμός απέναντι στο ξένο και στην περιθωριοποίηση του διαφορετικού. Η υγεία μιας κοινωνίας εδράζεται στην ειλικρινή επικοινωνία των  διαφορετικοτήτων  της.

Το δικαίωμα στον αυτοπροσδιορισμό

Αποτελεί κοινό τόπο πως το δικαίωμα του ανθρώπου για εσωτερική ελευθερία και αυτοπροσδιορισμό θεμελιώνεται πάνω στην αναγνώριση κι αποδοχή κάθε ιδιαιτερότητας. Κάθε άνθρωπος δικαιούται έναν προσωπικό «χώρο»αυτονομίας και προσωπικής ετερότητας. Οι θρησκευτικές πεποιθήσεις, οι ιδεολογικές αναζητήσεις, οι φιλοσοφικές θεωρήσεις και οι κοινωνικές απόψεις συνθέτουν την μοναδικότητα και το ανεπανάληπτο της ατομικής μας ύπαρξης. Αυτήν την μοναδικότητα και το σεβασμό στο ξεδίπλωμά της επιβάλλεται να προστατεύει η ανεκτικότητα στο όνομα της ελευθερίας και του δικαιώματος στον αυτοπροσδιορισμό.

Οι παράγοντες, λοιπόν, που αναδεικνύουν την αναγκαιότητα της ανεκτικότητας ως προσωπικής αρετής και κοινωνικής αξίας σηματοδοτούν και την αξία της. Αυτή για να καταστεί πιο εναργής καλό θα είναι να ανιχνευτεί σε κάθε έκφανση της υπόστασής μας (πνευματική, κοινωνική…).

Ηθική και Κοινωνική αρτίωση

Πρωτίστως η Ηθική και Κοινωνική αρτίωση συνιστούν την κορυφαία λειτουργία της ανεκτικότητας ως προσωπικής αρετής. Το άτομο, δηλαδή, πλημμυρίζεται από αξίες και αρετές που προάγουν την ανθρώπινη ηθική και διαπλάθουν την κοινωνική συνείδηση. Καλλιεργούνται η μετριοπάθεια, υποχωρεί ο εγωισμός, προβάλλεται η συντροφικότητα και απαξιώνεται η μισαλλοδοξία. Η διαλλακτικότητα και η συγκαταβατικότητα διαποτίζουν κάθε συμπεριφορά του ανθρώπου κι έτσι διευκολύνεται η επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων πάνω στη βάση του σεβασμού της διαφορετικότητας. Ο άνθρωπος γίνεται περισσότερο άνθρωπος, ανθρωπινότερος (!).

Η ψυχοσυναισθηματική τελείωση

Εξίσου εναργής είναι η αξία της ανεκτικότητας και στην εσωτερική τελείωση του ατόμου αφού το προφυλάσσει από την εκδήλωση αρνητικών και αντικοινωνικών συναισθημάτων, όπως του μίσους, της απέχθειας και του φόβου προς τους «ξένους». Αντίθετα καλλιεργούνται και εξωτερικεύονται τα θετικά στοιχεία όπως, η αγάπη, η κατανόηση, η συμπόνια και η αλληλεγγύη. Με την ανεκτικότητα το άτομο απελευθερώνεται από το αρρωστημένο «αίσθημα ανωτερότητας» αλλά ταυτόχρονα κι από το ψυχοφθόρο «αίσθημα κατωτερότητας». Ισορροπεί ψυχολογικά και διακατέχεται από θετικά συναισθήματα που ενισχύουν τον βαθμό αυτοπεποίθησής του.

Η πνευματική εξέλιξη

Την πνευματική «προαγωγή» του ανθρώπου δεν την εξασφαλίζουν οι γνώσεις μόνον αλλά κι εκείνα τα στοιχεία – αρετές που διευκολύνουν την κατανόηση και την πρόσληψη των κοινωνικών ερεθισμάτων. Έτσι το άτομο με πλοηγό την ανεκτικότητα οδηγείται όχι μόνο στην αυτογνωσία του σε σχέση με το διαφορετικό αλλά και στην ανθρωπογνωσία και κοινωνιογνωσία. Απογαλακτίζεται από τις παρωχημένες δογματικές και στερεοτυπικές θέσεις και οργανώνεται ως σκεπτόμενο ον πάνω στη βάση των κανόνων της λογικής και του ορθολογισμού. Προάγεται η κριτική σκέψη και επιτυγχάνεται η ισορροπία ανάμεσα στο θυμικό και το λογικό στοιχείο.

Η ανεκτικότητα ως κοινωνική αξία λειτουργεί θετικά και σε ένα ευρύ φάσμα κοινωνικών φαινομένων. Λειτουργεί, δηλαδή, πολλαπλασιαστικά στην έκφραση ποικίλων θετικών συμπεριφορών.

Η ισορροπία της κοινωνίας

Αρχικά η ανεκτικότητα ως κοινωνική αξία συμβάλλει στην δόμηση υγιών κοινωνικών σχέσεων κι έτσι επιτυγχάνεται η ισορροπία του κοινωνικού οικοδομήματος. Στις ετερόκλητες κοινωνίες αναγκαία συνθήκη για την συνύπαρξη θεωρούνται η αλληλοκατανόηση κι ανοχή των ιδιαιτεροτήτων. Η αποδοχή της ποικιλομορφίας και του διαφορετικού προάγει την ειλικρίνεια, απομακρύνει την καχυποψία και εξοστρακίζει την ξενοφοβία. Οι ιδιαιτερότητες καλλιεργούνται και δεν απωθούνται ως μειονεκτήματα ή ιδιοτροπίες. Ενισχύονται οι ψυχικοί δεσμοί, ενδυναμώνεται ο κοινωνικός ιστός και ισχυροποιείται η κοινωνική συνοχή.

Πρόοδος – Εξέλιξη

Σε ένα άλλο επίπεδο η ανεκτικότητα επωάζει την πρόοδο και την εξέλιξη, αφού ως στοιχεία προϋποθέτουν την διαφορετικότητα και την αποδοχή της ποικιλότητας στη ζωή μας. Η ανταλλαγή ιδεών και η αλληλεπίδραση διαφορετικών στοιχείων κυοφορούν το νέο και γονιμοποιούν δημιουργικά την εμφάνιση νέων σχημάτων σε όλο το φάσμα των ανθρωπίνων δημιουργημάτων. Σε κοινωνικό επίπεδο η ανεκτικότητα διευκολύνει την ανανέωση και επωάζει το διαφορετικό ως άρνηση του παλιού. Σε επιστημονικό επίπεδο δίνεται «βήμα» στην άλλη «θέση» ενεργοποιώντας έτσι τον συμπαντικό νόμο της διαλεκτικής. Αλλά και ο πολιτισμός εμπλουτίζεται αφού βρίσκουν έκφραση νέα σχήματα, ιδέες και δημιουργίες σε αρμονία με το παλιό.

Η δημοκρατία

Από τον κατάλογο των θετικών δεν θα μπορούσε να λείπει, η δημοκρατία, αφού πυρηνικό στοιχείο της είναι η αναγνώριση και αποδοχή της ποικιλότητας απόψεων, θέσεων, ιδεολογιών και πρακτικών. Μέσα στο πλαίσιο που ευνοεί η ανεκτικότητα ανθοφορούν η διαφωνία, η πολυφωνία, η κριτική, ο ελεύθερος διάλογος και ο σεβασμός στην αντίθετη άποψη. Επιδιώκεται η δημιουργική σύνθεση και όχι ο αφοριστικός λόγος στην διαφορετική άποψη. Οι απολυτότητες θρυμματίζονται, το αιρετικό δεν απαξιώνεται και προκρίνεται η πολυσυλλεκτικότητα με σεβασμό στις ιδιαιτερότητες κάθε απόχρωσης. Κι αυτό γιατί βασικός πυλώνας της δημοκρατίας είναι η διαρκής κίνηση και ανανέωση και όχι η κυριαρχία των παγιωμένων – έστω και δοκιμασμένων – σχημάτων. Είναι ένα πολίτευμα «εν τω γίγνεσθαι».

Διεθνιστικό πνεύμα

Η διακονία της ανεκτικότητας διαφαίνεται και στην ανθοφορία του οικουμενικού πνεύματος και στην ειρηνική συνύπαρξη ανθρώπων, λαών και κρατών. Κι αυτό γιατί προάγεται η αλληλοκατανόηση των λαών μέσα από την αποδοχή των διαφορετικών ταυτοτήτων των ανθρώπων. Η ξενοφοβία υποχωρεί και δίνει «βήμα» στο σεβασμό της ιδιαιτερότητας κάθε ανθρώπου. Αναδεικνύει τις εθνικές ιδιαιτερότητες χωρίς να πολτοποιεί τις διαφορετικότητες. Αντίθετα ευνοεί την δημιουργική ώσμωση των διαφορετικοτήτων γιατί έτσι προωθείται η αλληλοκατανόηση και η οικουμενικότητα του ανθρωπισμού ως συμπεριφοράς που προωθεί τη σύνθεση των ποικιλοτήτων και όχι την διάζευξη που οδηγεί σε άγονους μανιχαϊσμούς.

Επιμύθιον

Στον σημερινό, λοιπόν, κόσμο δεν υπάρχει άλλος τρόπος συμβίωσης πέρα από τον σεβασμό της διαφοράς και της ανοχής των ιδιαιτεροτήτων. Η σύνθεση επιβάλλεται ως κοινωνική πρακτική και η αναγκαία ενότητα των διαφορετικών στοιχείων προκύπτει από την ανεμπόδιστη ώσμωση των ιδιαιτεροτήτων. Η πολυπλοκότητα, η ποικιλότητα και η πολυχρωμία συνθέτουν τον ιστό των υγιών κοινωνιών και του πολιτισμού. Οι ομοιότητες υπάρχουν μόνον στα νεκροταφεία, όπου λείπει η ζωή και η δημιουργία. Η ελευθερία και το βίωμα της μοναδικότητας που συνθέτουν τον υψηλό βαθμό της αυτοεκτίμησής μας θεμελιώνονται και ευδοκιμούν μόνον σε συνθήκες ανεκτικότητας στο διαφορετικό.

«Η ελευθερία που αξίζει είναι ιδίως η ελευθερία εκείνου που σκέπτεται διαφορετικά».(Ρόζα Λούξεμπουργκ)

Η ανεκτικότητα δεν αποτελεί μόνον το ανώτατο κριτήριο αξιολόγησης της ποιότητας του σύγχρονου πολιτισμού μας αλλά και μία «επιταγή» της παγκοσμιοποιημένης πραγματικότητας. Σε έναν κόσμο που χειμάζεται από προβλήματα και αδιέξοδα η ανεκτικότητα μπορεί να αποτελέσει την αναγκαία προϋπόθεση πάνω στην οποία θα οικοδομηθούν οι κοινωνίες του μέλλοντος όπου «κράτος και εξουσία» θα έχουν ο σεβασμός του άλλου, η ανοχή του διαφορετικού και η προβολή της αξίας της ποικιλότητας στη ζωή και τον πολιτισμό.

Η ανεκτικότητα στην εποχή μας κατέστη «κατηγορηματική προσταγή».

Κι αυτό γιατί

«Η ανεκτικότητα είναι γενναιότητα, όχι η εκδίκηση».(Βάκων)