Κριτήριο Αξιολόγησης στη Νεοελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία, Γ΄ Λυκείου (Επιστήμη και Ευθύνη)

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Άκρη δεν έχει κανενός η ευθύνη

1.  Το επίτευγμα έγινε γνωστό προ ημερών. Επιστήμονες στις Η.Π.Α. εκτύπωσαν σε τρισδιάστατο (3D) εκτυπωτή μια τέλεια ανθρώπινη καρδιά, η οποία λειτουργεί κανονικά και μπορεί να μεταμοσχευθεί σε ασθενή. Και βέβαια οι 3D εκτυπωτές δεν χρησιμοποιούνται μόνο στην αναγεννητική ιατρική (έχουν ήδη εκτυπωθεί και μεταμοσχευθεί με επιτυχία τραχεία, αυτιά, δέρμα, ουροδόχος κύστη, οστά), σ’ αυτούς εκτυπώνονται πλέον τα πάντα, τρόφιμα, έπιπλα, ανταλλακτικά, συσκευές, ακόμη και ολόκληρα αυτοκίνητα και σπίτια. 

 

 

2.  Εξίσου εντυπωσιακό είναι ένα άλλο, προσφάτως ανακοινωθέν, επίτευγμα. Αμερικανοί και Γερμανοί αστροφυσικοί και κοσμολόγοι αναδημιούργησαν σε υπερυπολογιστές με τη βοήθεια 12 δισ. τρισδιάστατων πίξελ την ιστορία του σύμπαντος, μια οπτική προσομοίωση της γένεσης και της εξέλιξής του από τη Μεγάλη Έκρηξη, το Μπιγκ Μπανγκ, πριν από 13,8 δισ. χρόνια, μέχρι και σήμερα που έχει λάβει τη μορφή ενός κύβου, με 41.416 γαλαξίες και ακμή 350 εκατ. έτη φωτός.

3.  Θαυμαστά έργα, αποδείξεις των αστείρευτων ανθρώπινων ικανοτήτων. Curiosity στον Άρη, σωματίδιο του Θεού, ωάρια από βλαστοκύτταρα, κλωνοποιημένα έμβρυα, νεφρά καλλιεργημένα στο εργαστήριο, ρομποτικά μέλη που κινούνται με τη σκέψη του φέροντος… Αλλά μαζί και αέρια που σκοτώνουν συγκεκριμένες φυλές, μίνι ατομικές βόμβες που τρυπούν τόνους τσιμέντου και χάλυβα όπως το μαχαίρι το βούτυρο και πλήττουν επιλεγμένους στόχους, ανθρώπινα γονίδια σε ζώα και φυτά και το αντίστροφο, όντα υπό κατασκευή, ίσως, στο μέλλον, ποδηγετούμενα… Μέσα στη μέθη της υπέρβασης, την αίσθηση μιας σχεδόν θεϊκής δύναμης σε έναν κόσμο ατελή, οι επιστήμονες ενίοτε ξεχνούν ότι μας οδηγούν σε έναν κόσμο λιγότερο φυσικό, ενδεχομένως και ανεξέλεγκτο, λόγω υπερβολικής τεχνολογίας και ανεπαρκούς ανθρωπισμού.

4.  «Πάσα επιστήμη χωριζομένη αρετής πανουργία και ου σοφία φαίνεται», έλεγε ο Πλάτωνας διά στόματος Μενέξενου. Το ζήτημα της αρετής και της ευθύνης του επιστήμονα (αυτή δεν σταματά εκεί όπου τελειώνει το έργο του∙ «άκρη δεν έχει κανενός η ευθύνη, εφόσον έγινε η αιτία ν’ αρχίσει να ξετυλίγεται μια σειρά πράξεων», έλεγε ο Παπανούτσος) τίθεται στις μέρες μας ιδιαίτερα επιτακτικά. Διότι, σήμερα, μετά την κατάρρευση των πολιτικών ουτοπιών, που έδιναν υποσχέσεις ικανοποίησης όλων των παμπάλαιων ανθρώπινων επιθυμιών, δικαιοσύνη, δημιουργία ενός νέου γενναίου κόσμου, και τη μικρή απήχηση των νέων κοσμοθεωριών, μπροστά σ’ αυτή την παράλυση της οραματικής φαντασίας, η επιστήμη είναι η δύναμη που προτείνει λύσεις σε όλα τα προβλήματα. Όχι μόνο εργαλεία για την ανακούφιση του ανθρώπινου πόνου, την ευζωία, τη μακροβιότητα, αλλά και για την ανθρώπινη παντοδυναμία – προς το καλό ή το κακό.

5.  Η επιστήμη αντιπροσωπεύει το άλμα προς τα εμπρός, την έγκυρη εξήγηση του κόσμου, τη λατρεία της ανακάλυψης, τη φυγή από την ανία του εξηγημένου. Όμως μια μερίδα της στρέφεται στις εύκολες ουτοπίες, σε αναζητήσεις που εκπορεύονται από τον άκαμπτο ατομισμό, σαλπίζει νέα δόγματα στην εξασθενημένη εποχή μας της ματαιότητας και της άρνησης, της σύγχυσης αξιών και πεποιθήσεων, της μειωμένης συνοχής. Ταχύρρυθμες εξελίξεις σε σαθρό κοινωνικο-οικονομικο-πολιτικό πλαίσιο. Μια «βόμβα» στα θεμέλια της ανθρωπότητας, που ταπεινώνει την ανθρώπινη σοφία και αψηφά την τέχνη της επιβίωσης, τα όρια της σωτηρίας.  (Τασούλα Καραϊσκάκη, «Η Καθημερινή», 11-5-2014)

 

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Η Γνώση απελευθερώνει τον άνθρωπο

1.  Η ελευθερία, οποιασδήποτε μορφής, δεν είναι μόνο πολύτιμη και αναγκαία για τον άνθρωπο∙ είναι ταυτόχρονα, και ως βίωμα και ως έννοια, ευπαθής, εύθραυστη. Φυσικοί και, κυρίως, τεχνητοί περιορισμοί τη νοθεύουν, την αλλοιώνουν και την καταργούν. Μάταιος ο κόπος της αναζήτησης, προϊστορικά και ιστορικά, κατάστασης ιδανικής ελευθερίας. Σε κάθε περίοδο υπήρχαν δεσμώτες, εξαρτήσεις, δεσμεύσεις και εξουσίες ποικιλόμορφες. Η φύση έθεσε τους δικούς της περιορισμούς: πείνα, δίψα, κακουχίες, αρρώστιες, δυνάμεις πανίσχυρες, αναπόδραστες μέχρι και σήμερα. Η κοινωνία τους συμπλήρωσε: Κράτος, Δίκαιο, Ηθική, Έθιμο, αρχές, προκαταλήψεις, προλήψεις και πάει λέγοντας. Η τεχνολογία τους επαύξησε: εξαρτήσεις, φόβοι, ανασφάλειες, παραπληροφόρηση, σύγχυση, αλλοτρίωση. Και ο άνθρωπος τους κουβαλάει μέσα του: πάθη, αδυναμίες, ένστικτα, παρορμήσεις, απωθήσεις. Φύσει και θέσει, λοιπόν, περιορισμοί περιστέλλουν την ελευθερία του σύγχρονου ανθρώπου.

 

2.  Ένα πρώτο, αλλά πολύ σπουδαίο, βήμα άρσης των περιορισμών αυτών είναι η γνώση τους, η συνειδητοποίησή τους. Σε παλιότερες εποχές οι κίνδυνοι που απειλούσαν την ελευθερία του ανθρώπου ήταν ορατοί. Οι σύγχρονες, όμως, μορφές δουλείας δεν είναι πάντα ευδιάκριτες. Υπάρχουν πολλοί και ποικίλοι μηχανισμοί εξανδραποδισμού που πρέπει να αντιληφθεί έγκαιρα, για να μπορέσει να τους αντιμετωπίσει αποτελεσματικά. Σ’ αυτήν την διαδικασία αυτοσυνειδησίας, κατανόησης δηλαδή της θέσης του και της σχέσης του με τους αντικειμενικούς και υποκειμενικούς παράγοντες που επηρεάζουν τις σκέψεις του, τη βούλησή του, τις αποφάσεις του, τις ενέργειές του, γενικότερα τον τρόπο ζωής του, μοναδική είναι η συμβολή της γνώσης, είτε αυτή είναι αποτέλεσμα επιστημονικής μελέτης των φυσικών και κοινωνικών φαινομένων είτε είναι προϊόν εμπειρίας κρίσης λογικού συμπεράσματος και αυτογνωσίας.

3.  Ο άνθρωπος έχοντας γνώση της φυσικής και κοινωνικής νομοτέλειας, μπορεί όχι μόνο να ερμηνεύει λογικά τα φυσικά και κοινωνικά φαινόμενα που καθορίζουν τη ζωή του, αλλά και να τα αξιοποιεί, να τα διαμορφώνει, να τα στρέφει προς τη μια ή την άλλη ευνοϊκή γι’ αυτόν κατεύθυνση. Έτσι, αυτά δεν προκαλούν πια το δέος ούτε οι κοινωνικοί νόμοι τη μοιρολατρία. Εφόσον γνωρίζει την αλήθεια, η σκέψη του απελευθερώνεται από δεισιδαιμονίες, προκαταλήψεις και προλήψεις. Παύει, επομένως, να είναι έρμαιο των περιστάσεων των αστάθμητων και μοιραίων παραγόντων. Γίνεται κύριος της ζωής του.

4.  Αλλά η γνώση συμβάλλει στην εξουδετέρωση αντικειμενικών περιορισμών όχι μόνο σε θεωρητικό, αλλά και σε πρακτικό επίπεδο. Αυτό οφείλεται, κυρίως, στην αποτελεσματικότητα που συνοδεύει την εφαρμογή της, την τεχνολογία. Η εφαρμοσμένη γνώση δίνει στον άνθρωπο τη δυνατότητα να ρυθμίσει, ως ένα βαθμό, τη ζωή του ανεξάρτητα από φυσικούς περιορισμούς και εμπόδια. Ο σύγχρονος άνθρωπος μπορεί όχι μόνο να προστατεύεται από φυσικές αντιξοότητες, αλλά και να αξιοποιεί τις φυσικές δυνάμεις και να περιορίζει τις επιπτώσεις τους στη ζωή του. Ενδεικτικό παράδειγμα του βαθμού αποδέσμευσής του από την κυριαρχία της φύσης είναι η αναπαραγωγή φυσικών φαινομένων, όπως, λόγου χάρη, θερμότητας, ψύχους, τεχνητής βροχής κ.α. Κατ’ αυτόν τον τρόπο ό,τι παλιά η ανθρώπινη σκέψη θεοποίησε από αδυναμία να το εξηγήσει και να το αντιμετωπίσει, στις μέρες μας μεταβλήθηκε σε μέσο, για την αντιμετώπιση των αναγκών και τη βελτίωση των όρων διαβίωσης του ανθρώπου.

5.  Ιδιαίτερα σημαντικός παράγοντας απελευθέρωσης του ανθρώπου είναι, και η αυτογνωσία. Η αυτογνωσία επιτυγχάνεται, εφόσον κατανοεί και προσδιορίζει τη θέση του στη διαρκώς μεταβαλλόμενη πραγματικότητα της σύγχρονης ζωής. Έτσι, διατηρώντας αναπαλλοτρίωτο το δικαίωμα της ελεύθερης κρίσης και βούλησης, μπορεί να διαμορφώνει τη ζωή του σύμφωνα με τις προσωπικές του ανάγκες και επιθυμίες και να περιορίζει την έκταση των επιπτώσεων της αλλοτρίωσης που επικρατεί στην εποχή μας. (Δημοσίευμα)

 

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

                            ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ                        

                                                        Η  Επιστήμη

α. Με πελέκι αστραπόμορφον

η αλύπητη Επιστήμη

χτυπάει και σπάει το Είδωλο

και το ρίχνει συντρίμμι.

 

β. Κι ύστερα γίνετ’ είδωλον

εκείνη μες στην πλάση

ξαναγεννώντας άθελα

ό,τι ήρθε να χαλάσει.

 

γ. Κι έτσι αλυσίδες γύρω μας

παντού, σκοτάδια θεία.

Κάθε Αιτία, μυστήριο∙

κάθε Αλήθεια, θρησκεία.

(Κωστής Παλαμάς, «Ίαμβοι και ανάπαιστοι»)

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

ΘΕΜΑ Α΄

Α1.Δώστε περιληπτικά το περιεχόμενο του Κ.1.σε 100 λέξεις.

Μονάδες 15

ΘΕΜΑ Β΄

Β1 .Βάλτε τη λέξη Σωστό ή Λάθος στο τέλος των προτάσεων του Κ.2 με αναφορά στο κείμενο:

α. Η τεχνολογία διεύρυνε τους περιορισμούς ελευθερίας των ανθρώπων.

β. Οι σύγχρονες μορφές δουλείας είναι πάντοτε ευδιάκριτες.

γ. Η απελευθέρωση από τις προλήψεις είναι απότοκο της γνώσης της φυσικής και κοινωνικής νομοτέλειας.

δ. Η εφαρμοσμένη γνώση δρα περιοριστικά στην ελευθερία του ανθρώπου έναντι της φύσης.

ε .Η αυτογνωσία δρα ανασταλτικά στην εξάπλωση της αλλοτρίωσης.

Μονάδες 10

Β2α.Να βρείτε και να διατυπώσετε με συντομία τη βασική θέση της §1 του Κ.2 και να αναλύσετε το ρόλο τριών κειμενικών δεικτών στην προβολή και κατανόησή της.

Μονάδες 8

β.«Μέσα στη μέθη…ανθρωπισμού»(§3, Κ.1). Με ποιο τρόπο – τεχνική οδηγείται η συγγραφέας στη θέση αυτή; Να την αναλύσετε και να αξιολογήστε την αποτελεσματικότητά της. 

Μονάδες 7

Β3. Ποιες επί μέρους σκέψεις και θέσεις του Κ.1 συνηγορούν και θεμελιώνουν τη θέση του Πλάτωνα «Πάσα επιστήμη…φαίνεται»(§4, Κ.1). Να σχολιάσετε τη θέση αυτή με δικές σας θέσεις.

Μονάδες 15

 

Εναλλακτική

«Η αυτογνωσία…ζωής»(§5, Κ.2). Αναπτύξτε με δικά σας επιχειρήματα το κύρος της παραπάνω θέσης.

 

ΘΕΜΑ Γ΄-Λ Ο Γ Ο Τ Ε Χ Ν Ι Α

Δώστε το ερμηνευτικό σας σχόλιο στο βασικό θέμα του ποιήματος (Ιδιαίτερη προσοχή να δοθεί στις έννοιες Επιστήμη, Είδωλο, Αιτία, Αλήθεια). Να σχολιάσετε το ρόλο δύο κειμενικών δεικτών.

Μονάδες 15

 

ΘΕΜΑ Δ΄ - Έ Κ Θ Ε Σ Η

Με αφορμή το κείμενο που διαβάσατε αποφασίζετε να συζητήσετε στην τάξη σας για τον απελευθερωτικό χαρακτήρα της επιστημονικής γνώσης. Εσείς παρεμβαίνετε στη συζήτηση και αναπτύσσετε: α. Την απελευθερωτική δύναμη της επιστημονικής γνώσης και β. Τους τρόπους με τους οποίους μπορεί να διασφαλιστεί – προστατευθεί η ανθρώπινη ζωή – ελευθερία – αξιοπρέπεια από την κατάχρηση των νέων δυνατοτήτων που προσφέρουν οι επιστημονικές ανακαλύψεις (κλωνοποίηση – βιοτεχνολογία – γενετική…). (400 λέξεις)

Μονάδες 30 

Εναλλακτική

Σε άρθρο στη διαδικτυακή εφημερίδα του σχολείου σας αναπτύσσετε τα επιχειρήματά σας για το θέμα «Επιστήμη και Ευθύνη». Να παραθέσετε τις απόψεις σας τόσο για την ευθύνη της Επιστήμης – Επιστήμονα όσο και για το «ανεύθυνο». (400 λέξεις)

 

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

ΘΕΜΑ Α΄- Περίληψη

Στο κείμενο ο συγγραφέας προβάλλει την ευθύνης όλων μας έναντι στης χρήσης των επιστημονικών επιτευγμάτων. Αρχικά παρουσιάζει το επιστημονικό κατόρθωμα των 3D εκτυπωτών. Αναφέρει, επίσης, την προσπάθεια των αστροφυσικών στην οπτική προσομοίωση της γέννησης του σύμπαντος. Συνεχίζοντας τη θετική συμβολή της επιστήμης αναδεικνύει και τα αρνητικά στοιχεία της και τονίζει την ευθύνη των επιστημόνων στη δημιουργία ενός αφύσικου και απάνθρωπου κόσμου. Επιπρόσθετα με αναφορά σε σχετική άποψη του Πλάτωνα υπογραμμίζει τα όρια της επιστημονικής ευθύνης σε μια εποχή που η αποδόμηση του παλιού κόσμου η επιστήμη εμφανίζεται ως υπόσχεση λύσης των προβλημάτων. Επιλογικά χαρτογραφεί την αντιφατικότητα της επιστήμης μέσα από την προβολή των θετικών στοιχείων της αλλά και τους κινδύνους που απορρέουν από τη κακή χρήση της.

 

ΘΕΜΑ Β΄

Β1.α.Σ(«Η φύση…επαύξησ廧5),β.Λ («Οι σύγχρονες…ευδιάκριτες»§2),γ.Σ (§3),δ.Λ(«Η εφαρμοσμένη…εμπόδιủ4),ε.Σ («Έτσι…εποχή μας»§5).

Β2α.Ο συγγραφέας στην §1 του Κ.2 στοχεύει να αναδείξει τα εμπόδια που διαχρονικά υπάρχουν ή τα «δημιούργησε» η φύση, η κοινωνία και η τεχνολογία και ακυρώνουν την ελευθερία του ανθρώπου «Φυσικοί…ελευθερίας». Η βίωση της απόλυτης ελευθερίας συνιστά κάτι ανέφικτο, αφού ο άνθρωπος υπόκειται σ πολυποίκιλες δεσμεύσεις και δουλείες που διαβρώνουν την ελευθερία του. Αυτές οι δεσμεύσεις είναι τόσο εξωγενείς όσο και ενδογενείς. Αρωγός στην ανάδειξη της βασικής θέσης είναι και οι κατάλληλοι κειμενικοί δείκτες όπως: Το ασύνδετο σχήμα, οι λέξεις με αρνητικό σημασιολογικό φορτίο και το πλήθος των ουσιαστικών. Το ασύνδετο σχήμα «πείνα…αρρώστιες../ Κράτος…προλήψεις» αναδεικνύει το πλήθος των προβλημάτων που διαβρώνουν την ελευθερία και εμπλουτίζουν το κείμενο με ζωντάνια, αμεσότητα και οικειότητα. Οι λέξεις με αρνητικό νοηματικό φορτίο «εύθραυστη, νοθεύουν, δεσμώτες, δίψα, κακουχίες, αλλοτρίωση…» προβάλλουν εμφαντικά το μέγεθος και την «ποιότητα» των εμποδίων που κατατρώγουν τον πυρήνα της ελευθερίας. Συνθέτουν, επίσης, ένα κλίμα φόβου και αγωνίας που αποτυπώνει με ένταση τα αδιέξοδα του ανθρώπου. Παράλληλα και το πλήθος των Ουσιαστικών συμπληρώνει το αρνητικό τοπίο μέσα στο οποίο ο άνθρωπος διαχρονικά αγωνίζεται να βιώσει την ελευθερία. Γενικότερα οι κειμενικοί δείκτες χρωματίζουν ιδιαίτερα το ύφος της παραγράφου και καθιστούν νοηματικά εύληπτη τη βασική θέση του συγγραφέα.

Β2β.Ο συγγραφέας καταλήγει στη θέση αυτή για την πορεία και τις επιλογές των επιστημόνων – επιστήμης με τη βοήθεια πλήθους παραδειγμάτων και γεγονότων που τεκμηριώνουν με σαφήνεια τις διαπιστώσεις του συγγραφέα. Προς το σκοπό αυτό χρησιμοποιεί ως τεχνική – τρόπο πειθούς την Επίκληση στη Λογική με μέσα Τεκμήρια και ιδιαίτερα παραδείγματα και γεγονότα, όπως: «Curiosity… Αλλά μαζί… ποδηγετούμενα». Τόσο τα παραδείγματα όσο και τα γεγονότα καταδεικνύουν τον ολισθηρό και συνάμα επικίνδυνο δρόμο και επιλογές των επιστημόνων – επιστήμης. Παράλληλα οι λέξεις με αρνητικό φορτίο (βόμβες, αέρια, όντα υπό κατασκευή…) διευκολύνουν τον αναγνώστη να κατανοήσει την ολισθηρή πορεία της επιστήμης.

Β3.Η ανάπτυξη της Επιστήμης εκτός από τα αναμφισβήτητα θετικά αποτελέσματα συνοδεύτηκε κι από αρνητικά που καθιστά τον άνθρωπο – επιστήμονα, Θεό στη θέση του Θεού. Αυτό συνιστά μία Ύβρη και μία απειλή για τον ανθρωπισμό της εποχής μας. Μία επιστήμη, όμως, που δεν μπορεί να ελέγξει τη δύναμή της και είναι αφυδατωμένη από την αρετή καθίσταται επικίνδυνη «πανουργία» όπως διατείνεται ο Πλάτωνας επισημαίνοντας τη σχέση Επιστήμης και Αρετής (Ευθύνη). Ειδικότερα τόσο στην §3 «Αλλά μαζί…ανθρωπισμού» όσο και στην §5 «Όμως…σωτηρίας» συνθέτουν το ομιχλώδες τοπίο του μέλλοντος της Επιστήμης που ενισχύουν τους φόβους για μία αρνητική εκδοχή της γνώσης…

 

[Πάσα επιστήμη χωριζομένη αρετής πανουργία και ου σοφία φαίνεται]. Όλες οι μορφές της επιστημονικής γνώσης προσδίδουν στον κάτοχο μία δύναμη που όχι σπάνια μεταφράζεται ως εξουσία πάνω στους άλλους. Η εκδοχή αυτή συνιστά μία παρέκκλιση από την βαθύτερη ουσία της επιστήμης και της γνώσης. Κι αυτό γιατί η γνώση ως η αποκάλυψη της αλήθειας και της δομής του σύμπαντος τότε μόνο δικαιώνεται, όταν βοηθά τον άνθρωπο να διακρίνει και να πράττει το «καλό», το «ηθικό» και το «δίκαιο». Όταν, δηλαδή, εμπλουτίζεται από τα στοιχεία της αρετής και του ανθρωποκεντρικού της προσανατολισμού. Τότε μετουσιώνεται σε σοφία. Βέβαια, κάθε γνώση δεν συνιστά από μόνη της τον προθάλαμο της σοφίας. Τουναντίον, όταν η γνώση απογυμνώνεται από κάθε στοιχείο ηθικού προβληματισμού και ηθικής ευθύνης τότε μπορεί να μετατραπεί σε εργαλείο εξουσίας και βίας. Η ενότητα γνώσης και αρετής προφύλασσε τον άνθρωπο από την οίηση της δύναμης. Όταν, όμως, αυτή η ενότητα διαρραγεί η επιστημονική γνώση διαβρώνει κάθε ηθικό αντίσωμα και καθιστά τον κάτοχο αυτής φορέα πανουργίας. Το σώμα, λοιπόν, της επιστήμης ως προϊόν της πνευματικής φύσης του ανθρώπου δεν συνιστά μία αυτόνομη σφαίρα αλλά επηρεάζεται και εμπλουτίζεται και από τους ηθικούς προβληματισμούς που γεννά και τους ανθρωπιστικούς σκοπούς που διακονεί. Τότε μόνο καθίσταται σοφία και λαμπρύνει τον άνθρωπο. Διαφορετικά, «χωριζομένη αρετής» υποβιβάζει τον άνθρωπο, τον εξαχρειώνει και τον εξαγριώνει. Μετατρέπεται σε όπλο φονικό, χωρίς αισθήματα και κοινωνική ευαισθησία. Υπηρετεί, δηλαδή, το ζωώδες στοιχείο της ανθρώπινης φύσης και τρέφει το «τέρας» που όλοι μας κρύβουμε. Συνεπώς η ενότητα της γνώσης με την αρετή βοηθά στην τελείωση του ανθρώπου και στην αποφυγή κάθε ενέργειας που δίνει διέξοδο – έκφραση στα άλογα πάθη και στα κτηνώδη ένστικτα.    

Εναλλακτική

Αέναη είναι η προσπάθεια του ανθρώπου να προσδιορίσει με ακρίβεια τις πολλές πτυχές του Εγώ του. Η δόμηση μιας προσωπικής ταυτότητας πάνω στα βασικά στοιχεία που συνθέτουν την μοναδικότητα – ιδιαιτερότητά του προσκρούει πάντα στην αναζήτηση εκείνου του σταθερού πλαισίου που θα νοηματοδοτεί τη ζωή του. Ιδιαίτερα στην εποχή μας που το εξωτερικό περιβάλλον (κοινωνικές συνθήκες, οικονομικά δεδομένα, ιδεολογικές μεταλλαγές, ηθικός σχετικισμός…) ανασχηματίζεται, μετασχηματίζεται και μεταβάλλεται με ραγδαίο ρυθμό, η αυτοσυνειδησία καθίσταται δυσχερής αφού η σχέση εξωτερικού περιβάλλοντος και εσωτερικού κόσμου είναι διαλεκτική. Η ικανότητα, επομένως, του υποκειμένου όχι μόνο να κατανοήσει τον περιβάλλοντα χώρο αλλά και να προσαρμοστεί δημιουργικά σε αυτόν συνιστά την αφετηρία του «γνώθι σεαυτόν». Κι αυτό γιατί ο άνθρωπος ως οντότητα ορίζεται ως κοινωνικό προϊόν πάνω σε μία αλληλοτροφοδοτούμενη σχέση – διαδικασία του Εγώ προς τους Άλλους. Έτσι η δυνατότητα του ανθρώπου να ορίζει την ιδιαιτερότητά του σε σχέση με τη μεταβαλλόμενη εξωτερική πραγματικότητα αποκαλύπτει όχι μόνο το βαθμό αυτογνωσίας του αλλά και της εσωτερικής του ελευθερίας. Γιατί ο άνθρωπος δεν είναι ένα τυχαίο γεγονός μέσα στο χαοτικό περιβάλλον, αλλά μία συνειδητή επιλογή.

ΘΕΜΑ Γ΄- Λ Ο Γ Ο Τ Ε Χ Ν Ι Α

Στο ποίημα ο Κ. Παλαμάς προβάλλει εμφαντικά τον πολυεπίπεδο ρόλο – προσφορά της Επιστήμης. Η δύναμη της επιστήμης «πελέκι» είναι τέτοια που μπορεί να οδηγήσει στην συντριβή παραδοσιακών αντιλήψεων που ποδηγετούσαν την ανθρώπινη σκέψη. Μας βοηθά να σκεφτούμε διαφορετικά και να ενεργούμε χωρίς το φόβο των προκαταλήψεων και του «αγνώστου». Η επιστήμη με τον ορθολογισμό της γκρεμίζει τα παραδοσιακά Είδωλα της γνώσης και τις αναχρονιστικές αντιλήψεις. Οτιδήποτε πίστευε και λάτρευε ο άνθρωπος – εξαιτίας της άγνοιας – σωριάζεται και στη θέση του ανθοφορεί η βεβαιότητα της γνώσης και της ερμηνείας. Ωστόσο η ίδια η επιστήμη καθίσταται Είδωλο και επιβάλλει την άκριτη κι απόλυτη λατρεία των δικών της αληθειών. Ό,τι, δηλαδή, γκρέμισε το επιβάλλει ως είδωλο και αλάθητη θέση. Καθίστανται οι αλήθειες της υπερβατικές και εξουσιαστικές στη σκέψη του ανθρώπου. Έτσι η πορεία της επιστήμης ισορροπεί στην πορεία ενός εκκρεμούς που τα δύο άκρα του είναι η αμφισβήτηση – λογική ερμηνεία και η άκριτη αποδοχή των νέων αληθειών που επιβάλλει. Το στοιχείο αυτό, όμως, χαλκεύει τη δουλεία του ανθρώπου («αλυσίδες») και βαθαίνει το γνωστικό σκότος – χάος. Το άγνωστο – Αιτία συνιστά για την επιστήμη ένα μυστήριο που προκαλεί – προτρέπει για εξιχνίαση και λογική ερμηνεία. Από την άλλη πλευρά οι νέες αλήθειες τείνουν να καθιερωθούν ως νέες θρησκείες που απαιτούν τυφλή πίστη και άκριτη αποδοχή. 

Όλη αυτή η πορεία και ο ρόλος της επιστήμης αισθητοποιούνται με την αρωγή των εικόνων και τη χρήση λέξεων με ειδικό περιεχόμενο που φανερώνουν τη δύναμή της. Στην 1^η στροφή η εικόνα είναι δυνατή αφού συνδυάζει εικόνα και ήχο (πελέκι, χτυπάει, ρίχνει, συντρίμμι…). Έτσι αναδεικνύεται ο καταλυτικός ρόλος της επιστήμης στην αποσάθρωση των παραδοσιακών «αληθειών» που έθρεψε η άγνοια και ο φόβος του αγνώστου. Ωστόσο αξιοπρόσεκτη είναι και η χρήση λέξεων με ειδικό περιεχόμενο (ουσιαστικά, επίθετα, ρήματα) που αισθητοποιούν τη διαδρομή της επιστήμης, όπως πελέκι, αλύπητη, χτυπάει, συντρίμμι, χαλάσει, αλυσίδες, σκοτάδια… Αξιοπρόσεκτη είναι η απουσία ρήματος στην τρίτη στροφή. Έτσι ο αναγνώστης βοηθιέται να κατανοήσει πληρέστερα τον πολυσύνθετο ρόλο της επιστήμης. 

 

ΘΕΜΑ Δ΄ -Έ Κ Θ Ε Σ Η

Η ανάλυση των δύο θεμάτων έκθεσης βρίσκεται στο blog ΙΔΕΟπολις, iliasgiannakopoulos.blogspot.com του συγγραφέα Ηλία Γιαννακόπουλου και ιδιαίτερα στα κείμενα: 1.«Επιστήμη και Ελευθερία», και 2.«Το «ανεύθυνο» του Επιστήμονα και η «ευθύνη» του Χρήστη».