H " Ύβρις" της Σελήνης: Η ολική έκλειψη του Ήλιου για 4 λεπτά

       

     *Αφιέρωμα στην Ολική Έκλειψη του Ήλιου της 8ης Απριλίου 2024

        α.«Σαν τον σύννεφο φεύγω πετάω / έχω φίλο τον Ήλιο Θεό» («Ήλιος Θεός», Βασίλης Σκουλάς)

       β.«Χάρτινο το φεγγαράκι, / ψεύτικη η ακρογιαλιά» («Χάρτινο το Φεγγαράκι», Μάνος Χατζιδάκις)

        γ.«Στην αγκαλιά μου κι απόψε σαν άστρο κοιμήσου…» («Αν θυμηθείς τ’ όνειρό μου», Ν. Γκάτσος, Μ. Θεοδωράκης)

           δ.«Μην τον ρωτάς τον ουρανό / το σύννεφο και το φεγγάρι / το βλέμμα σου το σκοτεινό / κάτι απ’ τη νύχτα έχει πάρει» («Μην τον ρωτάς τον ουρανό», Μάνος Χατζηδάκις)

        " Ήλιος ουχ  υπερβήσεται  μέτρα, ει δε μη, Ερινύες μιν Δίκης επίκουροι εξευρήσουσιν" (Ηράκλειτος).

         Να που και ο Ηράκλειτος έκανε λάθος στις προβλέψεις-προειδοποιήσεις του. Ενώ διαβεβαίωνε ή κατά άλλους προειδοποιούσε την  Ήλιο να μην υπερβεί το μέτρο και διαπράξει την "Ύβριν", η Σελήνη ήταν αυτή που τη Δευτέρα 8 Απριλίου 2024 ξεπέρασε το μέτρο και  έκρυψε τον ήλιο για 4 λεπτά. Η Ύβρις της Σελήνης ήταν ένα γεγονός και κανείς δεν γνωρίζει την τιμωρία της. 

       Και "Εγένετο Νυξ" για 4 λεπτά και 28 δευτερόλεπτα σε κάποιες περιοχές της Βόρειας Αμερικής την Δευτέρα 8 Απριλίου 2024. Το Φεγγάρι μπλόκαρε για λίγο τον Ήλιο προκαλώντας φρενίτιδα ενθουσιασμού στους ανθρώπους που απολάμβαναν το θέαμα. Γιατί άραγε τέτοιος ενθουσιασμός; Η σπανιότητα του φαινομένου (ολική έκλειψη Ηλίου) ή η χαρά από την εκδίκηση και την έστω ολιγόλεπτη νίκη της Σελήνης επί του κυρίαρχου Ήλιου; Όποια κι αν ήταν η πραγματική αιτία ένα ήταν σίγουρο. Ο μαύρος δίσκος της Σελήνης πήρε για λίγο τη θέση του Ήλιου, ο Ουρανός σκοτείνιασε και οι θεατές αναζητούσαν το στέμμα του Ήλιου και απολάμβαναν ένα σπάνιο φαινόμενο, τον "διαμαντένιο δακτύλιο". 

        Ίσως κάποιο άλλοι εκστασιασμένοι από το θέαμα ή και φοβισμένοι λίγο αναζητούσαν τον Φαέθοντα μήπως αυτός πάλι προκάλεσε με την αποκοτιά του την εξαφάνιση του Ήλιου και την ολιγόλεπτη ανατροπή των συμπαντικών νόμων και της Πλανητικής Ισορροπίας.

          Η ολική έκλειψη, όμως, του Ήλιου εκτός από μία τουριστική ατραξιόν έχει και μία επιστημονική εξήγηση. Σχετικά η επιστημονική δημοσιογράφος του National  Public Radio  Nell Greenfieldboyce δήλωσε τα παρακάτω, που περιγράφουν με ευκρίνεια το φυσικό φαινόμενο:
    "Κατά τη διάρκεια μιας ολικής έλλειψης, ο Ουρανός σκοτεινιάζει ξαφνικά και δραματικά. Η θερμοκρασία πέφτει. Τα Αστέρια βγαίνουν προς τα έξω. Όμορφα χρώματα εμφανίζονται γύρω από τον ορίζοντα. Και ο κάποτε οικείος Ήλιος γίνεται ένα μαύρο κενό στον ουρανό που περιβάλλεται από το λαμπερό στέμμα-αυτό είναι το φαντασμαγορικό λευκό δαχτυλίδι που είναι η ατμόσφαιρα του Ήλιου".

        Στο φαινόμενο της "Ολικής Έκλειψης" συμμετέχουν με διαφορετικούς ρόλους τόσο η Σελήνη και ο Ήλιος όσο και τα Αστέρια. Αιώνες τώρα γείτονες και σύμμαχοι αλλά και κρυφά ανταγωνιστές στο οικόπεδο του Ουρανού. 

         Ο Ουρανός και περισσότερο οι «αντιπρόσωποί» του, δηλαδή, ο Ήλιος, το Φεγγάρι και τα Αστέρια δεν αποτέλεσαν μόνο πηγή έμπνευσης για τους στιχουργούς τραγουδιών, (δημοτικών, λαϊκών…) αλλά και σημείο τριβής και διαφωνιών για τους ρομαντικούς. Ποιο, δηλαδή, από τα ουράνια αυτά σώματα κυριαρχεί σε ομορφιά και ποιο δημιουργεί μια υποβλητική ατμόσφαιρα ικανή να προκαλέσει τους αναγκαίους συναισθηματικούς κραδασμούς στον άνθρωπο.

Οι διαφωνίες, βέβαια, δεν αφορμώνται μόνον από αισθητικά κριτήρια, αλλά και από μία ιδιότυπη αξιολόγηση για το ρόλο και την «προσφορά» των τριών αυτών ουράνιων σωμάτων στον άνθρωπο. Μπορεί ο Ήλιος να κυριαρχεί – ως πηγή φωτός, ενέργειας και ζωής – αλλά και το Φεγγάρι όπως και τα Αστέρια δεν υπολείπονται, όσο κι αν η «προσφορά» τους είναι αφανής ή υποδεέστερη. Διεξάγεται, λοιπόν, «ποιητική αδεία» - ένας άτυπος αγώνας μεταξύ τους για την κυριαρχία τους πάνω στη σκέψη και τα συναισθήματα του ανθρώπου.

Μία καταγραφή των ιδιαίτερων στοιχείων αλλά και του ιδιαίτερου κλίματος που δημιουργούν και υποβάλλουν θα μάς βοηθούσε να αξιολογήσουμε πληρέστερα την θέση τους στη ζωή του ανθρώπου.

Ο Ήλιος δυνάστης

Ο Ήλιος δεν φωτίζει τη μέρα. Δεν είναι απλά ένα κομμάτι αυτής. Ο Ήλιος είναι η ίδια η μέρα. Η απουσία του είναι η νύχτα. Ο Ήλιος είναι η ζωή, η δύναμη που θέτει σε λειτουργία την καθημερινότητα. Ο Ήλιος είναι αυτός που αποκαλύπτει τα πάντα, ξεσκεπάζει κάθε γωνιά και μυστικό. Ο Ήλιος είναι η πραγματικότητα, επιδεικνύει τη ρεαλιστική πλευρά των πραγμάτων, σηματοδοτώντας το πρίσμα για την ορθολογική τους υπόσταση.

Η ορθολογικοποιητική, όμως, αυτή  ικανότητα του ήλιου σκοτώνει τη φαντασία, διαλύει τη μαγεία. Την μέρα δεν υπάρχουν περιθώρια για όνειρα. Ο δυνάστης ήλιος παραμονεύει να τα σβήσει. Η αψεγάδιαστη αυτή «ειλικρίνεια» του ήλιου, αποκαλύπτει έναν κόσμο που αντιλαμβανόμαστε εύκολα, συνηθίζουμε και επαναπαυόμαστε, παύουμε να εκτιμούμε και στο τέλος ξεχνάμε την αξία του. Η ισοπεδωτική του δικαιοσύνη δεν επιτρέπει την διαφορετικότητα, ούτε ενθαρρύνει την εξερεύνηση. Τα προσφέρει όλα έτοιμα και απογυμνωμένα.

Οι όρκοι στο Φεγγάρι

Πρέπει να έρθει το σκοτάδι για να αρχίσουν και πάλι τα αντικείμενα να ζωντανεύουν, να «χορεύουν», να αποκτούν ζωή. Συνοδός τους το Φεγγάρι. Αποτελεί το σημείο αναφοράς της νύχτας. Είναι η υπενθύμιση ότι το φως είναι η ζωή, αλλά η νύχτα είναι ο εκπρόσωπος της φαντασίας, του ονείρου. Χωρίς το φεγγάρι η νύχτα θα ήταν φόβος. Το διακριτικό φως του φεγγαριού διώχνει αυτήν την αγωνία, χωρίς όμως να τυφλώνει. Δεν είναι η έτοιμη απάντηση στα ερωτήματα (όπως ο ήλιος), ούτε καθιστά αδύνατη την επίλυσή τους (όπως το σκοτάδι). Αντίθετα είναι μια προτροπή για τον άνθρωπο να αναζητήσει, να σκεφτεί, να προβληματιστεί, να εκτιμήσει, να προνοήσει, να ενεργήσει.

Μπορεί η λάμψη του να είναι μικρότερη αλλά είναι πολύτιμη. Το σκοτάδι είναι μια δύσκολη στιγμή. Είναι η στιγμή που όλα φαίνονται να έχουν χαθεί, είναι η στιγμή που όλα σβήνουν. Τότε είναι που εμφανίζεται η ελπίδα – το Φεγγάρι. Γι’ αυτό και το θαμπό του φως είναι τόσο πολύτιμο. Γιατί έρχεται όταν πραγματικά το χρειάζεσαι. Εμφανίζεται μονάχα όταν το έχεις ανάγκη.

Τα αστέρια… οι κομπάρσοι

      «Σα ναμ’ ο Ερωτόκριτος θα καρτερώ για σένα/ και στα ουράνιαθα κρατώ τ’ αστέρια/ αναμμένα» («Τς’ αγάπης και του Έρωτα», Μιχ. Κουνάλη – Εμμανουήλ Χιωτάκη)

Η δύναμη του φεγγαριού, όμως, και πάλι δεν είναι αρκετή. Δεν φτάνει για να λησμονήσουμε την παντοδυναμία του ήλιου. Γι’ αυτό και εμφανίζεται πάντα με τα Αστέρια. Μικρά ασήμαντα γεγονότα της νύχτας. Μιας νύχτας, όμως, που χωρίς αυτά, θα ήταν μια απέραντη σκοτεινή μονοτονία, που απλά θα εναλλασσόταν άσκοπα με την μονότονη κυριαρχία του ήλιου. Μικρή διάσπαρτοι κομπάρσοι που χωριστά φαίνονται ανίκανοι να αλλάξουν τα δεδομένα. Μικρές λεπτομέρειες, που καθορίζουν, όμως, ανάλογα με το πλήθος και τη λάμψη τους, το αν η νύχτα αποτελεί απλά το ρέκβιεμ της μέρας που έφυγε, ή το προοίμιο μιας νέας ημέρας που έρχεται.

Η αρμονική συνύπαρξη

Εξάλλου, δεν είναι τυχαίο που η καλύτερη στιγμή της ημέρας είναι το σούρουπο – στο μεταίχμιο μέρας και νύχτας. Εκεί όπου ο Ήλιος – το Φεγγάρι και τ’ Αστέρια συνυπάρχουν αρμονικά. Όπως, βέβαια, και η αυγή η αρχαιοελληνική θεότητα Ηώς που την εξύμνησαν πολλοί ποιητές με επίθετα που αναδεικνύουν τη μοναδική ομορφιά της.

          ■ Το άρθρο είναι διασκευή σχετικού άρθρου του γιου μου Ορέστη Γιαννακόπουλου (Οκτώβριος 2004).

         ☆ Μπορεί η παραπάνω περιγραφή και προβολή της ατμόσφαιρας που υποβάλλουν ο Ήλιος, το Φεγγάρι και τα Αστέρια να μην βοηθά στην αντικειμενική αξιολόγηση και στην τελική επιλογή, αλλά καταδεικνύει περίτρανα πως η ομορφιά του σύμπαντος βρίσκεται στην αρμονική συνύπαρξη των ουράνιων σωμάτων, αυτόφωτων και ετερόφωτων.