Μόνοι ή μαζί με τους άλλους;

«Sic ego hec sine te nec tecum vivere possum»

(Οβίδιος, «Έτσι δεν μπορώ να ζήσω ούτε χωρίς εσένα ούτε μ’ εσένα»)

Ο Αριστοτέλης με την εμβληματική του φράση «ο άνθρωπος φύσει πολιτικόν ζώον» κυριάρχησε για αιώνες στις προσπάθειες ψυχολόγων, ανθρωπολόγων και κοινωνιολόγων να ορίσουν με σαφήνεια την βαθύτερη ουσία του ανθρώπου. Ο Έλληνας φιλόσοφος πρόβαλε εμφαντικά την έμφυτη κοινωνικότητα του ανθρώπου εστιάζοντας στην αξία του «συν-ανήκειν» και το ρόλο – αξία των άλλων ανθρώπων στη ζωή μας.

Ωστόσο με το πέρασμα των αιώνων πολλοί ήταν εκείνοι που διαφοροποιήθηκαν αναδεικνύοντας και το στοιχείο της μοναχικότητας που αντιπαλεύει με την κοινωνικότητα. Αυτοί θεωρούν πως ο άνθρωπος συνιστά μία μοναχική και εγωιστική φύση: «Ο άνθρωπος ζει μέσα στην κοινωνία επειδή το έχει ανάγκη και όχι επειδή του αρέσει», (Μονταίν).

Η πιο ακραία εκδοχή όσων υπερτονίζουν τη μοναχική και εγωιστική φύση του ανθρώπου είναι του Χομπς «Homo homini lupus» αλλά και του Ζαν – Πωλ Σαρτρ «Η κόλαση είναι οι άλλοι». Στην υπερβολή τους οι θέσεις αυτές υπόρρητα δηλώνουν και το στοιχείο της αντι-κοινωνικότητας.

Πιο εξισορροπιστική είναι η θέση του Αϊνστάιν που καταγράφει το διφυές της ανθρώπινης φύσης, της κοινωνικότητας και της μοναχικότητας. Ο άνθρωπος που μπορεί να συνδυάζει αρμονικά τα δύο αυτά στοιχεία πραγματώνει την εσωτερική του ισορροπία αλλά και συνεισφέρει στην ευημερία της κοινωνίας.

«Ο άνθρωπος είναι μια μοναχική ύπαρξη και ταυτόχρονα μια κοινωνική ύπαρξη. Σαν μοναχικό ον προσπαθεί να προστατευθεί και μάλιστα από εκείνους που βρίσκονται πολύ κοντά του, να ικανοποιήσει τις προσωπικές του επιθυμίες και να αναπτύξει τις έμφυτες ικανότητές του. Σαν κοινωνικό ον, επιζητά να αποκτήσει την αναγνώριση και την συμπάθεια των συνανθρώπων του, να μοιράζεται τις χαρές τους, να απαλύνει τις λύπες τους και να βελτιώνει τις συνθήκες ζωής τους».

Η δημιουργική μοναξιά

Όσοι υπερθεματίζουν για τη μοναχική φύση του ανθρώπου εδράζουν τα επιχειρήματά τους στο γεγονός της απόλυτης μοναξιάς του κατά την ώρα της γέννησης και του θανάτου. Αυτή η μοναξιά τον συνοδεύει σε όλη του την χρονική διαδρομή, αφού η θλίψη, η αγωνία, ο φόβος, το άγχος αλλά και η χαρά όπως και οι προσωπικές στιγμές ευτυχίας είναι δύσκολο να μοιραστούν με άλλους ή οι άλλοι να γίνουν «συγκάτοικοι» αυτών των συναισθημάτων.

Δεν είναι λίγοι, όμως, κι εκείνοι που πλειοδοτούν υπέρ της «δημιουργικής μοναξιάς» αφού σε αυτήν επωάζονται οι μεγάλες δημιουργίες αλλά και η βίωση των πιο λυτρωτικών συναισθημάτων. Είναι οι στιγμές που ανακαλύπτουμε τον εαυτό μας και τον προβιβάζουμε σε «συνεπιβάτη» της ζωής και των αποφάσεών μας. Πολλοί φιλόσοφοι και λογοτέχνες ύμνησαν αυτήν την μοναξιά ως αναγκαία προϋπόθεση για τις μεγάλες δημιουργίες και την ανακάλυψη του βαθύτερου Εγώ μας και της Αλήθειας.

«Η αλήθεια βγαίνει χυτή σαν το νιόκοπο άγαλμα, μόνον

μέσ’ από τα καθάρια νερά της μοναξιάς∙ κι η μοναξιά της πένας

είναι από τις πιο μεγάλες»

(Ελύτης)

Ο άνθρωπος ως συν-άνθρωπος

Όσο, όμως, κι αν κάποιοι – επιστήμονες, φιλόσοφοι, λογοτέχνες – εκθειάζουν την μοναξιά ή υπερπροβάλλουν τη μοναχικότητα, η πραγματικότητα και η καθημερινότητα καταφάσκουν υπέρ της κοινωνικής φύσης του ανθρώπου και της ανάγκης του να βρίσκεται δίπλα ή μέσα στους άλλους συν-ανθρώπους του. Παροιμίες, λαϊκές ρήσεις και ιστορίες επιβεβαιώνουν διαχρονικά την επιθυμία του ανθρώπου να λειτουργεί ως συν-άνθρωπος και να ενοχοποιούν την μοναξιά ως αντικοινωνικότητα.

Η ίδια η Αγία Γραφή καταγράφει την απόφαση του θεού να χαρίσει την Εύα ως σύντροφο στον Αδάμ, γιατί έκρινε πως «Ου καλόν είναι τον άνθρωπον μόνον». Αλλά και ο ίδιος ο λαός με έμφαση περιέγραψε πως «Μόνος του ούτε στον παράδεισο δεν μπορεί να ζήσει κάποιος».

Μια ιστορία

Ωστόσο την σημασία των άλλων ανθρώπων στη ζωή μας καταγράφει η παρακάτω ιστορία του Πάολο Κοέλιο, που συνιστά και τον απόλυτο ύμνο για την ανθρώπινη κοινωνικότητα, συντροφικότητα και αλληλεγγύη:

Η ποντικοπαγίδα

Ο ποντικός είδε ανήσυχος ότι ο ιδιοκτήτης του αγροκτήματος είχε αγοράσει μια ποντικοπαγίδα. Ήταν αποφασισμένος να τον σκοτώσει!

Άρχισε να προειδοποιεί όλα τα άλλα ζώα:

- Προσοχή στην ποντικοπαγίδα, προσοχή στην ποντικοπαγίδα!

Η κότα, ακούγοντας τις φωνές του, του είπε να σωπάσει:

-  Αγαπητέ μου ποντικέ, ξέρω ότι αυτό είναι πρόβλημα για σένα, εμένα όμως δεν με αφορά από καμία άποψη, επομένως μην προκαλείς τέτοια φασαρία!

Ο ποντικός πήγε να μιλήσει στο γουρούνι, που ενοχλήθηκε επειδή του είχαν διακόψει τον ύπνο.

- Υπάρχει μια ποντικοπαγίδα στο σπίτι!

-  Καταλαβαίνω την ανησυχία σου και σε στηρίζω, απάντησε το γουρούνι. Έτσι λοιπόν σε βεβαιώνω ότι θα βρίσκεσαι στις προσευχές μου απόψε. Δεν μπορώ να κάνω κάτι παραπάνω.

Πιο μόνος από ποτέ, ο ποντικός πήγε να ζητήσει βοήθεια από την αγελάδα.

-  Αγαπητέ μου ποντικέ, τι σχέση έχω εγώ μ’ αυτό; Έχεις δει ποτέ καμιά αγελάδα να πεθαίνει σε ποντικοπαγίδα;

Βλέποντας ότι δεν είχε καταφέρει να έχει την υποστήριξη κανενός, ο ποντικός γύρισε στο σπίτι του αγροκτήματος, κρύφτηκε στην τρύπα του και έμεινε όλη τη νύχτα ξύπνιος με το φόβο ότι θα τον έβρισκε συμφορά.

Τα χαράματα ακούστηκε ένας θόρυβος: Κάτι είχε πιαστεί στην ποντικοπαγίδα!

Η γυναίκα του αγρότη κατέβηκε να δει αν ο ποντικός είχε πεθάνει. Σκοτεινά όπως ήταν, δεν κατάλαβε ότι στην παγίδα είχε πιαστεί απλώς η ουρά ενός δηλητηριώδους φιδιού. Όταν το πλησίασε, τη δάγκωσε.

Ο αγρότης, ακούγοντας τις κραυγές της γυναίκας του, ξύπνησε και την πήγε αμέσως στο νοσοκομείο. Αφού η γυναίκα δέχθηκε την κατάλληλη φροντίδα, οι δυο τους γύρισαν σπίτι.

Η γυναίκα όμως είχε ακόμα πυρετό. Ξέροντας ότι δεν υπάρχει καλύτερο φάρμακο για τους αρρώστους από μια καλή κοτόσουπα, ο αγρότης έσφαξε την κότα.

Η γυναίκα άρχισε να αναρρώνει και, καθώς οι δυο τους ήταν πολύ αγαπητοί στην περιοχή, ήρθαν να τους επισκεφθούν οι γείτονες. Χαρούμενοι για αυτήν την εκδήλωση ενδιαφέροντος, ο αγρότης έσφαξε το γουρούνι για να κεράσει τους φίλους του.

Η γυναίκα τελικά έγινε καλά, αλλά το κόστος της θεραπείας της ήταν μεγάλο. Ο αγρότης έστειλε την αγελάδα του στο σφαγείο και χρησιμοποίησε τα χρήματα που είχε εισπράξει από την πώληση του κρέατος για να πληρώσει όλα τα έξοδα.

Ο ποντικός παρακολουθούσε αυτές τις εξελίξεις και σκεφτόταν:

«Και τους είχα προειδοποιήσει. Δεν θα ήταν πολύ καλύτερα αν η κότα, το γουρούνι και η αγελάδα είχαν καταλάβει ότι το πρόβλημα του ενός τους θέτει όλους σε κίνδυνο;»

 

 

 

 

 

Σχόλια

Δημοφιλείς αναρτήσεις από αυτό το ιστολόγιο

Κριτήριο Αξιολόγησης στη Νεοελληνική Γλώσσα, Γ΄ Λυκείου (Νέες τεχνολογίες – Τεχνητή Νοημοσύνη)

Κριτήριο Αξιολόγησης στη Νεοελληνική Γλώσσα και τη Λογοτεχνία, Γ΄ Λυκείου (Βία)

Η «Παγίδα του Θουκυδίδη» και η Ρωσία που βρυχάται...

Κριτήριο Αξιολόγησης στη Νεοελληνική Γλώσσα, Γ΄ Λυκείου (Αγωνιστικότητα ή φυγή;)