Η «δικτατορία» της εικόνας....στην εποχή του meta-verse(Μετα-σύμπαν)

«Υπόμνημα γαρ εστίν η εικών, και όπερ τοις γράμμασι μεμνημένοις η βίβλος, τούτο και τοις αγραμμάτοις η εικών»

(Ιωάννης Δαμασκηνός)

Η εικόνα συνιστά κυρίαρχο στοιχείο του ανθρώπου από τις απαρχές της ιστορικής του πορείας. Δεν αποτέλεσε-εί μόνον βασικό μέσο επικοινωνίας και ενημέρωσης αλλά και αποτύπωσης τόσο της εξωτερικής όσο και της εσωτερικής πραγματικότητας. Ο άνθρωπος στην προσπάθειά του να προσεγγίσει και να ερμηνεύσει το άρρητο, το ιδεατό και το αόρατο κατέφυγε στην βοήθεια της εικόνας.

Η πολυσημία του όρου μπορεί να εμπλουτίζει τον τρόπο χρήσης της για την απόδοση της πραγματικότητας, αλλά δημιουργεί και πολλές παρανοήσεις και σημασιολογικές συγχύσεις. Για τους λεξικογράφους η εικόνα σημαίνει την αναπαράσταση της πραγματικότητας. Ετυμολογικά η λέξη εικόνα πηγάζει από το ρήμα «έοικα» που σημαίνει ομοιάζω. Η εικόνα, λοιπόν, μεταφράζεται ως ομοίωμα της πραγματικότητας.

Η κυριαρχική παρουσία της εικόνας διαφαίνεται και από το γεγονός ότι όλοι οι άνθρωποι δέχονται καθημερινά πολλαπλά οπτικά ερεθίσματα τα οποία έχουν την δύναμη να ενεργοποιούν τόσο τον νου όσο και την ψυχή (συναισθήματα…). Γνωστή είναι η φράση «βλέπω με τα μάτια της ψυχής μου» που αισθητοποιεί τη στενή σχέση της εικόνας και με την άυλη πραγματικότητα. Αυτό σημαίνει πως η εικόνα ως αποτύπωση της πραγματικότητας ενέχει πολλά στοιχεία υποκειμενισμού.

Η γλώσσα – λέξη και η εικόνα αν και βαδίζουν παράλληλα ως μέσα επικοινωνίας δεν ταυτίζονται. Άλλοτε η εικόνα λειτουργεί ως συνοδευτικό στοιχείο της λέξης κι άλλοτε η λέξη επεξηγεί την εικόνα όταν αυτή αδυνατεί – λόγω της πολυσημίας της – να αποδώσει με πιστότητα και νοηματική καθαρότητα τα «σημαινόμενα». Αν και η εικόνα πολλές φορές αποτυπώνει πληρέστερα την «κρυμμένη αλήθεια», όπως αποτυπώθηκε με το: «Μία εικόνα χίλιες λέξεις».

Εικόνα και μετα-σύμπαν

Η πανεξουσία της εικόνας είναι διάχυτη σε όλα τα επίπεδα της σύγχρονης επικοινωνίας και ενημέρωσης. Από την τηλεόραση και τη φωτογραφία μέχρι το Facebook και τώρα τελευταία το Metaverse το γνωστό μετα-σύμπαν. Είναι η νέα εικονική πραγματικότητα που σχεδιάζεται για το μέλλον του Homo digitalis. Αυτός ο τρισδιάστατος, εικονικός κόσμος θα αλλάξει τους όρους επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης μεταξύ των ανθρώπων.

Έτσι η τηλεόραση, το διαδίκτυο και το metaverse θα αλλάξουν άρδην το περιεχόμενο της ψυχαγωγίας, της ενημέρωσης αλλά και της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Ιδέες, συμπεριφορές, κίνητρα, στάσεις ζωής και σύμβολα θα αποκτήσουν νέο περιεχόμενο μέσα από το ακαταμάχητο όπλο της εικόνας. Αυτή άλλοτε στατική και άλλοτε «ζωντανή» ταυτίζεται με την ροή – κίνηση της συνείδησής μας.

Το απάνθισμα των θέσεων που ακολουθεί πιστοποιεί με τον πιο εναργή τρόπο τη δύναμη και τη δυναμική της εικόνας. Εικονολάτρες και εικονομάχοι υποκλίνονται στην εξουσία της.

* Η τηλεοπτική εικόνα αποτελεί ένα ποτ – πουρί, μια συνεχή και ισοπεδωτική διαδοχή του επίκαιρου, του θεάματος, της βίας και του κοινότοπου, που καλλιεργεί στο κοινό την παθητική αδιαφορία.

* Στις καταπιεστικές κοινωνίες χρησιμοποιείται η κάνη των όπλων. Στις δημοκρατικές η συναίνεση κατασκευάζεται με την προπαγάνδα της τηλεοπτικής εικόνας.

       *· Η εικόνα αποθεώνει το ατομικό, υπονομεύει το συλλογικό και αναδεικνύει την ομοιόμορφη μετριότητα.

Η εικόνα προβάλλει τους εφησυχασμένους και αποβάλλει τους ανησυχούντες και υποψιασμένους.

* Η εικόνα δεν παράγει ιδέες, προβάλλει και παράγει ιδεολογήματα.

* Η εικόνα – μήτρα που γεννά χιλιάδες πρότυπα ζωής και ιδεολογικά μορφώματα περιορίζει και εξοστρακίζει την επιρροή που ασκούσαν μέχρι σήμερα στο σύγχρονο πολίτη ιδεολογίες και φιλοσοφικά ρεύματα.

* Η εικόνα προσφέρει προστασία σε εκατομμύρια ανθρώπους δεσμεύοντας έτσι τη φαντασία τους στο περιεχόμενό της, ταυτίζοντας την πραγματικότητα με το είδωλό της.

        *· Η εικόνα παρέχει στο θεατή αναρίθμητες ειδήσεις, αλλά κανένα πλαίσιο για να τις εντάξει, κανένα κριτικό βοήθημα για να τις αξιολογήσει, να τις συγκρίνει, να τις εκμεταλλευτεί λογικά (Φοίβος Γκικόπουλος).

* Η εικόνα απευθύνεται και κατασκευάζει ένα ευρύ κοινό, υποχρεωτικά μαζικό, αδιαφοροποίητο, παθητικό και ανενεργό.

        *· Η εικόνα σχετικοποιεί την πραγματικότητα και την απογυμνώνει από το συγκεκριμένο περιεχόμενό της.

* Η εικόνα επιβάλλει πρότυπα ζωής, κουλτούρας και κατανάλωσης που καταστρέφουν κάθε αυθεντικότητα και ιδιαιτερότητα. Επέρχεται έτσι μια κομφορμιστική ομοιομορφία, μια πνευματική και ηθική εξομοίωση, που κάνει όλους τους ανθρώπους ίδιους, ανεξάρτητα από τις διαφορές στις πολιτικές τους επιλογές.

     * Η εικόνα έχει αναχθεί σε «έκτη» αίσθηση των πολιτών.

* Η εικόνα έχει ανάγκη από τον «άνθρωπο καταναλωτή» (Homo consumens) και όχι από τον «άνθρωπο πολίτη» (Homo Politicus).

       *· Η εικόνα με τη διαύγεια, τη γοητεία και τη «ρητορική» της καλλιεργεί ένα κλίμα ηθικής ανοχής, κοινωνικής χαλάρωσης και σχετικοποίησης των πάντων, καταλύοντας κάθε έννοια ευαισθησίας και αισθητικής.

* Η εικόνα δημιουργεί μια κοινωνία «κατ’ εικόνα και ομοίωσή της». Η δικαίωση του «εικόνα σου είμαι κοινωνία και σου μοιάζω».

        * Η εικόνα κάνει τους τηλεθεατές να μετεωρίζονται ανάμεσα σε μια στιγμιαία και επιδερμική συγκίνηση και στην ψυχρή αδιαφορία της παραίτησης.

Η εικόνα έχει αναχθεί σε πρωτογενή παράγοντα κοινωνικοποίησης του σύγχρονου ατόμου, εκτοπίζοντας παραδοσιακούς φορείς όπως την οικογένεια, το σχολείο…

       * Η εικόνα επέβαλε τον κανόνα του «πρέπει να πιστεύουμε ό,τι βλέπουμε», πιέζοντας το «μαζικό άνθρωπο» και το «μοναχικό πλήθος» σε μια άνευ όρων και ορίων αποδοχή αυτού του αξιώματος.

* Η εικόνα μαστιγώνοντας, τις επιθυμίες μας, υποδαυλίζει τον εμφύλιο προσωπικό σπαραγμό, επιτείνει την έντασή του και καθολικοποιεί την αλλοτρίωσή μας.

* Η εικόνα μετατρέπει τον τρόμο σε θέαμα. Ο θεατής γίνεται ηδονοβλεψίας του τρόμου.

* Η εικόνα εκτοπίζει το λόγο και μαζί του τη δυνατότητα στοχασμού και κριτικής επεξεργασίας.

Η εικόνα προκαλεί στην αρχή μια υπερδιέγερση που τελικά συνοδεύεται από μια γενική αδιαφορία, το μαζικό υπνωτισμό, μια απεργία συνειδήσεων (Εντσενσμπέργκερ).

        * Η εικόνα δεν επιλύει προβλήματα μέσω της επαγωγής και του συμπεράσματος. Εντυπωσιάζει, συγκινεί, υπαγορεύει ορισμένες ενέργειες (Καθημερινή).

* Η εικόνα γεννά την αποσπασματική σκέψη, το διακεκομμένο λόγο, την ανάπηρη έκφραση και τον κίνδυνο να εμφανιστούν οι άναρθρες κραυγές ως κώδικας επικοινωνίας.

         * Η εικόνα κατασκευάζει χειροκροτητές.

Η εικόνα μάς οδηγεί στην αιχμαλωσία μας.

* Η εικόνα οδηγεί σ’ ένα ιμπεριαλισμό των εικόνων και απειλεί θεσμούς, αξίες και ιδέες που στηρίζουν τη δημοκρατία.

* Η εικόνα οδηγεί στην εξίσωση της εικονολατρικής εποχής μας, το ορατό = πραγματικό = το αληθινό και παράγει μια άλλη τρομερή αυταπάτη: ο κόσμος είναι αυτός που εμφανίζεται στην τηλεοπτική οθόνη και δεν μπορούμε να τον αλλάξουμε (Γιαλκέτσης).

        *· Η εικόνα παράθυρο στον κόσμο ή παράθυρο σ’ έναν προκατασκευασμένο κόσμο (Φωτεινή Τσαλίκογλου).

Η εικόνα κλέβει, απομυζά, βραχυκυκλώνει την ένταση των πραγμάτων, την ένταση των ακραίων, οριακών φαινομένων. (Φωτεινή Τσαλίκογλου)

* Η εικόνα επιβάλλει έναν τρόπο ύπαρξης εικονολαγνικό. Όπου βλέπω ισοδυναμεί με κατανοώ. Και όπου ο άνθρωπος παύει να είναι ο λόγος, τα πάθη του, οι επιθυμίες του, τα χάσματα της λογικής του και γίνεται η επιφάνεια, το είδωλο, το προσωπείο του. (Τσαλίκογλου)

* Η εικόνα προβάλλει το «ΕΧΕΙΝ» και το «ΦΑΙΝΕΣΘΑΙ» και αποκρύπτει το «ΕΙΝΑΙ».

* Η εικόνα λειτουργεί άμεσα και αφοπλιστικά πάνω στο διανοητικό σύστημα του ανθρώπου.

        *· Η εικόνα ενεργοποιεί απωθημένες επιθυμίες, αφυπνίζει ανικανοποίητες ανάγκες και γενικά δραστηριοποιεί όλες εκείνες τις πλευρές του εσωτερικού μας κόσμου που μένουν καθημερινά καθηλωμένες και ανέκφραστες κάτω από την τυραννική εξουσία της λογικής.

* Η εικόνα αφοπλίζει το άτομο από κάθε εσωτερική αντίσταση, καταστρέφοντας και αποενεργοποιώντας κάθε δυνατότητα λειτουργίας των αμυντικών μηχανισμών του.

* Η εικόνα λειτουργεί ως ισχυρό διαβρωτικό πάνω στη σκέψη του ανθρώπου, ενώ αντιθέτως λειτουργεί ως ισχυρό διεγερτικό σε περιοχές που έχουν σχέση με το θυμικό μέρος του ατόμου.

* Η εικόνα, με την τεχνική του εντυπωσιασμού, ακυρώνει κάθε προσπάθεια του ανθρώπου για τη συνειδητοποίηση της αξίας του «μέτρου» και για την αποφυγή των υπερβολών.

* Η εικόνα προκαλεί σύγχυση στο νοητικό σύστημα του ανθρώπου, που εθίζεται στην κατανάλωση έτοιμων και προκατασκευασμένων θέσεων – σκέψεων και όχι στην παραγωγή αυθεντικής και πρωτότυπης σκέψης.

     *· Η εικόνα εθίζει το άτομο στην ευχαρίστηση της θέασης της πραγματικότητας, αποκλείοντας έτσι τη χαρά που αναδύεται μέσα από τη βίωση εμπειριών.

* Η εικόνα ενοχοποιείται για τη γλωσσική «αφασία» του σύγχρονου ατόμου, στοιχείο που ενέχει μεγάλους κινδύνους για την ίδια την ύπαρξή του.

Η τηλεοπτική εικόνα, επίτευγμα του ανθρώπινου νου, κινδυνεύει να μετατραπεί σε δολοφόνο του Homo Sapiens.

Εικόνα<είκω (ΈΟΙΚΑ) = μοιάζω. Ομοίωμα, υλική αναπαράσταση πραγματικού ή φανταστικού αντικειμένου.

 


Αν όλες οι παραπάνω θέσεις αποτυπώνουν την «αλήθεια» της εικόνας, τότε εύκολα μπορούμε να κατανοήσουμε τη σπουδή του σύγχρονου ανθρώπου να είναι όπως φαίνεται, γιατί το «φαίνεσθαι» σήμερα υπερτερεί αξιολογικά του «είναι». Κι αυτό γιατί η διαφορετικότητα λοιδορείται και η διαφορετική σκέψη εξοβελίζεται από την επικρατούσα ηγεμονική εικόνα της κοινωνίας. Και όταν το σύστημα περιφρονεί το περιεχόμενο και αξιολογεί θετικά μόνο το περιτύλιγμα – εικόνα και τα ομοιόμορφα «ανθρωπάκια» του Γαΐτη, τότε εύκολα όλοι μπορούμε να διακηρύξουμε και να αποδεχτούμε την κραυγή της Γαλάτειας Καζαντζάκη:

«Μ’ από την κολασή μου, σου/ φωνάζω:/ Εικόνα σου είμαι,

κοινωνία,/ και σου μοιάζω».

 

 

 

Σχόλια

Δημοφιλείς αναρτήσεις από αυτό το ιστολόγιο

Κριτήριο Αξιολόγησης στη Νεοελληνική Γλώσσα, Γ΄ Λυκείου (Νέες τεχνολογίες – Τεχνητή Νοημοσύνη)

Κριτήριο Αξιολόγησης στη Νεοελληνική Γλώσσα και τη Λογοτεχνία, Γ΄ Λυκείου (Βία)

Η «Παγίδα του Θουκυδίδη» και η Ρωσία που βρυχάται...

Κριτήριο Αξιολόγησης στη Νεοελληνική Γλώσσα, Γ΄ Λυκείου (Αγωνιστικότητα ή φυγή;)