Τα διλήμματα: Το γλωσσάριο του καλού πολίτη

Σοσιαλισμός ή Βαρβαρότητα; Ασφάλεια ή Ελευθερία; Μία ζωή εξευτελιστική ή ένας θάνατος ηρωικός; Να επιλέξω μια πράξη ηθικά διαβλητή αλλά προσωπικά ωφέλιμη ή μία πράξη ηθικά αποδεκτή αλλά προσωπικά βλαπτική;

Η ζωή του ανθρώπου δεν είναι μία ακύμαντη πορεία ή ένας ευθύς δρόμος. Καθημερινά βρίσκεται αντιμέτωπος με επιλογές διλημματικού χαρακτήρα. Η δυσκολία επιλογής συνιστά πηγή άγχους και φθείρει ψυχικά τον άνθρωπο. Η απάντηση στα δύο μέλη του διλήμματος προσδιορίζει πολλές φορές όχι μόνον την ηθική πορεία του υποκειμένου αλλά και την υλική του επιβίωση. Το πλήθος και η ποικιλία των διλημμάτων που καθημερινά υψώνονται μπροστά μας δεν μαρτυρούν μόνο το πνευματικό και ηθικό υπόβαθρο του ανθρώπου, αλλά και  τον πολυσύνθετο χαρακτήρα της πραγματικότητας.

Η μορφή του διλήμματος

Ως δίλημμα ορίζεται εκείνη η κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο άνθρωπος όταν του τίθενται δύο ή περισσότερες επιλογές που εμφανίζονται ή είναι και οι δύο αβέβαιες και δύσκολες. Συνήθως τα διλήμματα είναι διαζευκτικά διατυπωμένα, αφού οι δύο διαφορετικές επιλογές είναι εξίσου δυνατές, αλλά η υιοθέτηση της μιας συνεπάγεται αυτόματα την απόρριψη της άλλης (Ή μένω μαζί σου εξαρτημένος ή μόνος και ανεξάρτητος).

Η διάζευξη στο δίλημμα μπορεί να είναι απλή, π.χ. Μένουμε ή φεύγουμε; Ή για λόγους έμφασης υπάρχουν τα ζεύγη των συνδέσμων: ή – ή/ είτε – είτε, π.χ. Αυτός ή δουλεύει μέχρι τη νύχτα ή τεμπελιάζει όλη μέρα. Ο διλημματικός λόγος εμπλουτισμένος με πολλές διαζεύξεις προσδίδει ζωντάνια στο λόγο και προκαλεί το ενδιαφέρον του δέκτη. Χρησιμοποιείται συνήθως στον πολιτικό λόγο όταν ο πομπός στοχεύει στον εγκλωβισμό του ψηφοφόρου στην δική του πρόταση – επιλογή, π.χ. Ή ψηφίζετε το κόμμα μας ή η χώρα θα οδηγηθεί σε ακυβερνησία.

Κατεξοχήν, όμως, τα διλήμματα πλεονάζουν στο χώρο της Ηθικής και της Φιλοσοφίας. Κι αυτό  γιατί οι χώροι αυτοί είναι δύσκολο να προσδιορίσουν με αντικειμενικότητα το σωστό ή το λάθος. Πολλοί ισχυρίζονται ότι τα διλήμματα εμπλουτίζουν τον πολιτισμό μιας κοινωνίας και την προφυλάσσουν από κάποιες επικίνδυνες βεβαιότητες και ανορθολογισμούς (δόγματα…). Υπάρχει και η άποψη, όμως, που υποστηρίζει πως τα πολυποίκιλα διλήμματα επιβραδύνουν κάποιες αποφάσεις ή επιλογές που είναι αναγκαίες για την πρόοδο και εξέλιξη.

Το δίλημμα του Ευθύφρονα

Ανατρέχοντας στο χώρο των διλημμάτων υποχρεωτικά θα συναντήσουμε το δίλημμα του Πλάτωνα, γνωστό και ως «Δίλημμα του Ευθύφρονα». Στο δίλημμα αυτό εξετάζεται το βαθύτερο περιεχόμενο της Ηθικής σε σχέση με την πίστη στο θεό. Αν, δηλαδή, η Ηθική κείται αυτόνομα και ανεξάρτητα από τη θεϊκή παρουσία και βούληση ή είναι απόρροια αυτής. Συνοπτικά το δίλημμα του Πλάτωνα είναι: Είναι κάτι σωστό γιατί το επιθυμεί ο θεός ή είναι κάτι σωστό και γι’ αυτό το επιθυμεί ο θεός; Το ερώτημα που προκύπτει είναι αν χρειαζόμαστε το θεό για να είμαστε ηθικοί.

Το δίλημμα του σκαντζόχοιρου

Ένα άλλο δίλημμα από το χώρο της κοινωνιολογίας και της ψυχολογίας είναι κι αυτό το «Δίλημμα του Ακανθόχοιρου» (ή το δίλημμα του Σκαντζόχοιρου). Σύμφωνα με αυτό, διανθισμένο με την αναγκαία λογοτεχνική περιγραφή: «Μία κρύα μέρα του χειμώνα στο δάσος μέσα στη ρουτίνα της καθημερινότητας, μια ομάδα σκαντζόχοιρων αφού είχαν εξαντλήσει όλους τους πιθανούς τρόπους προκειμένου να ζεσταθούν ο καθένας μόνος του, αποφάσισαν να έρθουν πιο κοντά. Το προηγούμενο βράδυ, ένας σκαντζόχοιρος είχε πεθάνει από το πολύ κρύο. Η δυσάρεστη αυτή είδηση τους τρόμαξε τόσο πολύ, που γρήγορα έσπευσαν να σμίξουν όλοι μαζί για να ζεσταθούν. Ωστόσο, με αυτή τους την προσπάθεια, τραυμάτιζε ο ένας τον άλλο με τα αιχμηρά του αγκάθια κι αμέσως απομακρύνθηκαν πριν τραυματιστούν περισσότερο».

Το δίλημμα αυτό αναδεικνύει τον προβληματισμό για τον τρόπο με τον οποίον οι άνθρωποι μπορούν να συμβιώσουν. Μοναχικότητα ή Κοινωνικότητα;

Το γλωσσάριο του καλού πολίτη

Επειδή και στις μέρες μας τα διλήμματα κυριαρχούν – σε όλο το φάσμα της πνευματικής, κοινωνικής, πολιτικής και ηθικής ζωής – θα γίνει μία προσπάθεια καταγραφής τους. Βέβαια τα διλήμματα που ακολουθούν είναι ενδεικτικά και ακολουθούν τη δομή του γνωστού ποιήματος του Ν. Εγγονόπουλου «Το γλωσσάριο των ανθέων».

Την πολιτική ή την ιδιώτευση;

Την πολιτική.

Τη διαμαρτυρία ή τη σιωπή;

Τη διαμαρτυρία.

Την αμφισβήτηση ή τη συμμόρφωση;

Την αμφισβήτηση.

Το πρόσωπο ή το προσωπείο;

Το πρόσωπο.

Την αποχή ή την συμμετοχή;

Τη συμμετοχή.

Την παραίτηση ή την αγωνιστικότητα;

Την αγωνιστικότητα.

Τις κραυγές ή τα επιχειρήματα;

Τα επιχειρήματα.

Την οργή ή την εγκράτεια;

Την οργή.

Την προσποίηση ή την ειλικρίνεια;

Την ειλικρίνεια.

Τη μαχητικότητα ή τον ενδοτισμό;

Τη μαχητικότητα.

Την αλήθεια ή το ψέμα;

Την αλήθεια.

Το Εμείς ή το Εγώ;

Το Εμείς.

Την ιδεολογία ή τα ιδεολογήματα;

Την ιδεολογία.

Τον ιδεοπλάστη ή τον ιδεοληπτικό;

Τον ιδεοπλάστη.

Την ύλη ή το πνεύμα;

Το πνεύμα.

Το χθες ή το σήμερα;

Το αύριο.

Τον εφησυχασμό ή την εγρήγορση;

Την εγρήγορση.

Το «ναι» ή το «όχι»

Το όχι.

Την υπερβολή ή τη μεσότητα

Τη μεσότητα.

Τη διαφορετικότητα ή την ομοιομορφία;

Τη διαφορετικότητα.

Την υπεροψία ή τη μετριοφροσύνη;

Τη μετριοφροσύνη.

Τις προκαταλήψεις ή τις προλήψεις;

Τον ορθολογισμό.

Τη θέση ή την αντίθεση;

Τη σύνθεση.

Τον ανταγωνισμό ή τη συλλογικότητα

Τη συλλογικότητα.

Τον άνθρωπο ή τη μηχανή

Τον άνθρωπο.

Την αδολεσχία ή τη βραχυλογία

Τη βραχυλογία.

Τη μνήμη ή τη λήθη

Τη μνήμη.

Τον κοινωνικό αποκλεισμό ή την κοινωνική ένταξη;

Την κοινωνική ένταξη.

Την ξενοφοβία ή την ανεκτικότητα

Την ανεκτικότητα.

Το «Sapere aude» ή το δόγμα;

Το «Saper eaude».

Τον Έγελο ή τον Μαρξ;

Τον Μαρξ.

Τον Παρμενίδη ή τον Ηράκλειτο;

Τον Ηράκλειτο.

Τον ιδεαλισμό ή το ρεαλισμό;

Τον ιδεαλισμό και το ρεαλισμό.

 

 

 

Σχόλια

Δημοφιλείς αναρτήσεις από αυτό το ιστολόγιο

Κριτήριο Αξιολόγησης στη Νεοελληνική Γλώσσα, Γ΄ Λυκείου (Νέες τεχνολογίες – Τεχνητή Νοημοσύνη)

Κριτήριο Αξιολόγησης στη Νεοελληνική Γλώσσα και τη Λογοτεχνία, Γ΄ Λυκείου (Βία)

Η «Παγίδα του Θουκυδίδη» και η Ρωσία που βρυχάται...

Κριτήριο Αξιολόγησης στη Νεοελληνική Γλώσσα, Γ΄ Λυκείου (Αγωνιστικότητα ή φυγή;)