Η παρέα μας – Η ελευθερία μας

«Και τοις θηρίοις πόθος εγγίγνεται των συντρόφων»

(Ξενοφών, Ακόμη και τα θηρία ποθούν να βρίσκονται με συντρόφους)

 

Η κοινωνικότητα του ανθρώπου, όχι πάντα με την αριστοτελική έννοια και τους περιορισμούς των κοινωνιολόγων, εκφράζεται με ποικίλους τρόπους και είναι αυτή που σε τελευταία ανάλυση προσδιόρισε και καθορίζει ακόμη τόσο την ατομική συμπεριφορά όσο και τη λειτουργία της κοινωνίας. Οι κοινωνίες, ως ιστορικά δημιουργήματα και προϊόντα της κοινωνικότητας του ατόμου αποτέλεσαν τα πρώτα και κυρίαρχα στοιχεία – πλαίσια μέσα στα οποία ο άνθρωπος ξεπέρασε τη βιολογική του φύση και εξανθρωπίστηκε.

Η ελευθερία ως συστατικό στοιχείο και θεμελιακό γνώρισμα της ανθρώπινης φύσης κατακτήθηκε ή για άλλους χάθηκε μέσα στο οργανωμένο σύνολο.

 

Μέσα σε κάθε κοινωνία αναπτύχθηκαν παράλληλα μικρότερα σύνολα ανθρώπων, οι γνωστές κοινωνικές ομάδες ως αποτέλεσμα άλλοτε ιδεολογικών – πολιτικών αναγκών και άλλοτε επαγγελματικών – εργασιακών αναγκαιοτήτων. Οι ομάδες αυτές άλλες φορές εξασφαλίζουν την προσωπική ελευθερία κι άλλες λειτουργούν ως διαβρωτικό αυτής. Υποσύνολα αυτών των ομάδων υπήρξαν οι μικρές αριθμητικά ομάδες ή αλλιώς οι παρέες, που προκάλεσαν κατά καιρούς αντιτιθέμενες αξιολογήσεις.

Η ανάγκη για ένταξη στην ομάδα

Η ένταξη του ατόμου και ιδιαίτερα του νέου σε μια ομάδα δεν αιτιολογείται – ερμηνεύεται μόνο με βάση την κοινωνική του φύση αλλά κι από τα ψυχολογικά και συναισθηματικά «στηρίγματα» που προσδοκά από αυτήν. Ο άνθρωπος, δηλαδή – και ειδικότερα ο έφηβος – έχει επίγνωση τόσο της μοναξιάς του όσο και της αδυναμίας του. Κι αυτό το αίσθημα το βιώνει στο βαθμό που αποκόπτεται από την οικογενειακή θαλπωρή αναζητώντας απαντήσεις σε πολλά ερωτήματα. Απαντήσεις που θα του εξασφαλίσουν την κοινωνική και συναισθηματική αυτονομία. Η αναζήτηση Ταυτότητας είναι το «τελικό» αίτιο κάθε συμπεριφοράς του εφήβου…

Η βίωση και συνειδητοποίηση, ωστόσο, των παραπάνω αισθημάτων ωθεί το νέο στην ένταξη σε ομάδες συνομηλίκων αναζητώντας σε αυτές σταθερά σημεία αναφοράς που θα αποτελέσουν πηγή δύναμης, σιγουριάς και βεβαιότητας. Η ομάδα για τον έφηβο λειτουργεί ως πολλαπλασιαστής θετικών συναισθημάτων που τον βοηθούν να ισορροπήσει ψυχολογικά και να αποκτήσει αυτοπεποίθηση. Η παρουσία των άλλων προσθέτει δύναμη στη δύναμή του, αφού οι άλλοι, οι συνομήλικοί του θεωρούνται εξ αντικειμένου σύμμαχοι, συμπαραστάτες και συναγωνιστές.

Η αίσθηση, δηλαδή, ότι συνυπάρχει – συνοικεί με άλλους αποδιώχνει τις ενδογενείς φοβίες και τα εγγενή συμπλέγματα κατωτερότητας. Η ένταξη, επίσης, στην ομάδα ή παρέα τού εξασφαλίζει το «ανήκειν» που από τη φύση του  ενδυναμώνει το αίσθημα της αυτοεκτίμησης και αυτοεπιβεβαίωσης. Κι αυτό συμβαίνει γιατί η ομάδα και η παρέα συνιστούν και στοιχεία κοινωνικής αποδοχής και επιβεβαίωσης. Μέσα από αυτά τα θετικά συναισθήματα ο έφηβος αντλεί δύναμη και νιώθει «σπουδαίος».

«Είστε τα τόξα με τα οποία τα παιδιά σας σαν ζωντανά βέλη εκτοξεύονται.

Ο τοξότης βλέπει το σημάδι στη γραμμή του απείρου, και σας λυγίζει με τη δύναμή Του ώστε τα βέλη Του να πάνε γρήγορα και μακριά.

Αφήστε με ευφροσύνη τον τοξότη να σας λυγίζει.

Γιατί όπως Εκείνος αγαπά το βέλος που πετά, έτσι αγαπά και το τόξο που είναι σταθερό».

(Χαλίλ Γκιμπράν, «Ο προφήτης»)

 

Η παρέα ως η μόνη ελεύθερη ομάδα

Αναλύοντας αντικειμενικά την κοινωνική πραγματικότητα οδηγούμαστε στο συμπέρασμα – αποδοχή  πως η ένταξη σε ομάδες – παρέες συνοδεύεται από πλήθος περιορισμούς – έως καταναγκασμούς. Ωστόσο η ανάγκη για επικοινωνία και ελεύθερη έκφραση της δημιουργικότητας σπρώχνει τον έφηβο στην ομάδα και την παρέα. Κι αυτό γιατί εκεί αναζητά να διασώσει τον αυθορμητισμό και την αυθεντικότητά του. Την ομάδα – παρέα την βλέπει ως διέξοδο και ως πηγή ασφάλειας και ελευθερίας.

Ανάλογες σκέψεις διατυπώνει και ο Ασημάκης Πανσέληνος στο βιβλίο του «Τότε που ζούσαμε»:

«Κι αλήθεια. Τι όμορφο πράγμα θα ήταν η ομαδικότητα στη ζωή των ανθρώπων να εκφραζόταν με μικρούς κύκλους μονάχα, συγκροτημένους αυτόματα με την ελεύθερη προσέγγιση των μελών τους χωρίς καμιά εξωτερική πειθαρχία ή καθοδήγηση. Η παρέα! Αυτή είναι η μόνη ελεύθερη ομάδα, ως τα σήμερα, στη ζωή των ανθρώπων».

 

Τα 12 «γιατί» της ελεύθερης ομάδας

Πολλά «γιατί» θα μπορούσαν να θεμελιώσουν την παραπάνω ευχή – προτροπή του Πανσέληνου και ειδικότερα τον αφορισμό του «Η παρέα! Αυτή είναι η μόνη ελεύθερη ομάδα». Μία σύντομη και συνοπτική παρουσίασή τους θα βοηθούσε να κατανοήσουμε γιατί η ελευθερία βαδίζει παράλληλα με την παρέα. Ιδιαίτερα τώρα που η παρέα τείνει να αντικατασταθεί από την ηλεκτρονική μας μοναξιά και την αποχαυνωτική κατανάλωση… όχι τόσο των υλικών αγαθών, αλλά των τηλεοπτικών προϊόντων μιας κατευθυνόμενης πληροφόρησης που προσεγγίζει τα όρια μιας συνειδητής χειραγώγησης συνειδήσεων.

1.  Γιατί είναι αποτέλεσμα της ανάγκης για επικοινωνία και συνύπαρξη με άτομα που έχουν κοινά ενδιαφέροντα, στόχους, προσανατολισμούς.

2.  Γιατί απουσιάζουν η ιδιοτέλεια, οι σκοπιμότητες, η υστεροβουλία και η λογική του συμφέροντος.

3.  Γιατί στην παρέα περισσεύει η ανοχή – ανεκτικότητα, η διαλλακτικότητα, ο αλτρουϊσμός, η διάθεση προσφοράς, η αλληλοβοήθεια, η κατανόηση, η συντροφικότητα και η επικουρικότητα.

4.  Γιατί η παρέα αισθητοποιεί τη βαθύτερη ανάγκη για ψυχική επαφή, αναδεικνύει την αξία της συναισθηματικής στήριξης, γονιμοποιεί θετικά τα πνευματικά ερωτήματα και τέλος δίνει διέξοδο στην κοινωνικότητα του ατόμου.

5.  Γιατί η παρέα εξωτερικεύει και γνωστοποιεί την επιθυμία του ατόμου για συγκρότηση – δόμηση μιας ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ με τη βοήθεια άλλων ατόμων που τα χαρακτηρίζει η μετριοπάθεια, ο σεβασμός, η μετριοφροσύνη αλλά και η δύναμη, η αγωνιστικότητα και η αποφασιστικότητα. Και ό,τι σχετίζεται με την ανάγκη – επιθυμία για ταυτότητα εμπεριέχει το στοιχείο της ελευθερίας.

6.  Γιατί απουσιάζουν οι αυστηροί κανόνες, η ανάγκη επίτευξης κάποιων μεγαλεπήβολων – απόμακρων στόχων, η παρουσία μιας άκαμπτης και προσωποπαγούς εξουσίας (απουσία ιεραρχίας). Υπάρχει εξωτερικά μία χαλαρή σύνδεση αλλά αυτή εξισορροπείται από την εσωτερική σύνδεση – επικοινωνία των ψυχών.

7.  Γιατί στην παρέα πλεονάζουν το πηγαίο, το αυθόρμητο, το απρογραμμάτιστο, το ακανόνιστο, το τυχαίο, το αναπάντεχο, ενώ απουσιάζουν το υποχρεωτικό, το πρόγραμμα, το αναγκαίο, το «πρέπον», η αυστηρότητα και η συμβατική «λογική». Όλα αυτά δεν συνιστούν κατ’ ανάγκην αρνητικές ιδιότητες της παρέας αλλά τις πολλαπλές εκφράσεις της ελευθερίας που βιώνουν τα μέλη της.

8.  Γιατί στην παρέα επιτυγχάνεται μία σύνθεση «ομοιοτήτων» και «ετεροτήτων» χωρίς αυτό να δημιουργεί προβλήματα στη συνοχή της. Εξάλλου η συνοχή της παρέας είναι δευτερεύον στοιχείο και παραπέμπει σε αναγκαιότητες «έξωθεν επιβαλλόμενες»…

9.  Γιατί στην παρέα το προσωπικό ανάγεται σε συλλογικό κι αυτό με τη σειρά του λαμβάνεται κι ερμηνεύεται ως προσωπικό. Κι όλα αυτά επιτυγχάνονται αβίαστα κι ακανόνιστα, ως οι δύο όροι μιας αμφίδρομης σχέσης. Αυτή η διάχυση του Εγώ στο Εσύ και στο Εμείς έχει τη μορφή μιας φυσική λειτουργίας διαφορετικών στοιχείων ενός οργανισμού.

10.  Γιατί η παρέα εξασφαλίζει την ένταξη σε μια ομάδα, τη βίωση του αισθήματος του «ανήκειν» που συνιστούν τα αναγκαία προστάδια για την κοινωνική αποδοχή κι επιβεβαίωση με απώτατο στόχο την αυτοπραγμάτωση. Κι αυτοπραγμάτωση σημαίνει υψηλό δείκτη αυτοεκτίμησης – αυτοπεποίθησης άρα και εσωτερικής ελευθερίας.

11.  Γιατί στην παρέα ο καθένας μοιράζει την αγάπη, τη γνώση, τις αγωνίες, τους φόβους, τους προβληματισμούς και ταυτόχρονα γίνεται κοινωνός της φροντίδας, του ενδιαφέροντος, της λύπης, των ανησυχιών, του θαυμασμού των άλλων. Παραμένει, ωστόσο, ακέραιος, άρα και ελεύθερος.

12.  Τέλος η ελευθερία στην παρέα εξασφαλίζεται από την ίδια τη φύση της, που τη συνθέτουν δύο βασικά στοιχεία: Πρώτον ο μικρός – περιορισμένος αριθμός των μελών της και δεύτερον η απουσία μακροχρόνιων και ανέφικτων στόχων. Η παρέα δεν προϋποθέτει τη «στράτευση» αλλά το σεβασμό και την αλληλοκατανόηση. Στην παρέα (ολιγομελή από τη φύση της) το άτομο έχει φωνή, άποψη, επιθυμίες και κυρίως έχει πρόσωπο – ταυτότητα. Η ελευθερία προϋποθέτει το πρόσωπο.

Επιμύθιο

Είναι ανάγκη ο «μικρός αυτός κύκλος» ανθρώπων που προάγει την ομαδικότητα να παραμείνει ζωντανός. Ιδιαίτερα σε μια εποχή και μια κοινωνία που δεν αρέσκεται και δεν ευνοεί τη σύζευξη δυνάμεων και τη συλλογική δράση. Αντίθετα στο όνομα της προσωπικής ανάδειξης και επιτυχίας επωάζει τον ατομικισμό, τον ναρκισσισμό, τον ανταγωνισμό και την φθηνή ιδιοτέλεια. Ο κυνισμός αντικαθιστά τη συντροφικότητα κι ένα κλίμα αβεβαιότητας απλώνεται παντού. Αποτέλεσμα αυτού η εχθρότητα, η αναιτιολόγητη βιαιότητα και το απάνθρωπο μίσος.

Και για να θυμηθούμε τον Ασημάκη Πανσέληνο:

«Είναι καλύτερο να αγαπάς έναν άνθρωπο που δεν αξίζει την αγάπη σου, παρά να μισείς κάποιον που αξίζει το μίσος σου».

^­Χρήσιμα κείμενα:

1.    «Τότε που ζούσαμε», Ασημάκης Πανσέληνος.

2.    «Αγέλη ή Άτομο; Η κοινωνική ατομικότητα», Ηλίας Γιαννακόπουλος, Διαδίκτυο.

3.    «Μοναχικότητα ή Κοινωνικότητα;», Ηλίας Γιαννακόπουλος, Διαδίκτυο.