Ο “ατελέσφορος” εκσυγχρονισμός του Σημίτη και ο τίτλος ενός βιβλίου

          *Γράφει ο Ηλίας Γιαννακόπουλος, Blog "ΙΔΕΟπολις" 

    *Ή ο τρόπος που ένα επίθετο του τίτλου {"ατελέσφορος"} ενός πολιτικού βιβλίου σε οδηγεί στον Αριστοτέλη. 

                                               *ΒΙΒΛΙΟκριτική

          Να που η ανάγνωση ενός βιβλίου δεν εξαρτάται τόσο από το περιεχόμενό του (δεν το γνωρίζεις άλλωστε πριν διαβάσεις το βιβλίο, απλά το υποψιάζεσαι), ούτε τόσο από την εικόνα-σκίτσο του εμπροσθόφυλλου, όσο από τον "Τίτλο" του.
       Για τους βιβλιοκριτικούς ο "Τίτλος" ενός βιβλίου είναι και ο κράχτης του. Παρακινεί,  δηλαδή,  τον αναγνώστη να ξεφυλλίσει ή και να αγοράσει ένα βιβλίο που ο "τίτλος" του προκαλεί το ενδιαφέρον του.
             Και όταν υποστηρίζω πως ο "Τίτλος" ενός βιβλίου είναι και ο κράχτης του, η διαφήμισή του δεν εννοώ τον "τίτλο" που σοκάρει με τα διάφορα υπονοούμενα ή σημαινόμενά του, αλλά τον "τίτλο" που σε παραπέμπει σε άλλους χώρους και σε άλλα πνευματικά πεδία. Σε αναγκάζει να περιηγηθείς σε διάφορους χώρους ανεξάρτητους ή και άσχετους με το περιεχόμενο του βιβλίου.
      Αυτό εγώ το θεωρώ κέρδος αφού έτσι ο αναγνώστης εισέρχεται σε ένα πεδίο πνευματικής εκγύμνασης και δοκιμασίας στο βαθμό που η κατανόηση κάποιου όρου του τίτλου συνιστά και την αναγκαία συνθήκη για την ανάγνωση και κατανόηση του περιεχομένου του βιβλίου.
         Σε αυτήν την κατηγορία των βιβλίων που σε κερδίζουν με τον τίτλο τους (και για να ακριβολογώ με μία λέξη του) ανήκει και το βιβλίο του Γ. Καραμπελιά  "Ατελέσφορος εκσυγχρονισμός: Ο Κώστας Σημίτης και η εποχή του".

       Φυσικά η λέξη που σε κερδίζει και εμπλουτίζει όχι μόνον το λεξιλόγιό σου αλλά και δοκιμάζει τις γνώσεις σου περί την Φιλοσοφία και ιδιαίτερα του έργου του Αριστοτέλη είναι η λέξη-επίθετο "Ατελέσφορος". Και χρειαζόμαστε τέτοιες λέξεις σε μία εποχή γλωσσικής πενίας και γύμνιας, όπου το σύνθημα και η αργκό στενεύουν επικίνδυνα όχι μόνον τους γλωσσικούς μας ορίζοντες αλλά και τους ορίζοντες της σκέψης μας, αφού η σχέση μεταξύ [Γλώσσας-Λέξης  και Σκέψης] είναι αμφίδρομη στο βαθμό που ισχύει το:
    "Σκεπτόμαστε με Λέξεις και εκφράζουμε τη Σκέψη μας με Λέξεις"
        Αλλά, ας επανέλθουμε στο ερέθισμα (αιτία και αφορμή) των παραπάνω αναφορών, στον τίτλο του βιβλίου του Γ. Καραμπελιά: "Ατελέσφορος εκσυγχρονισμός: Ο Κώστας Σημίτης και η εποχή του"(«Εναλλακτικές Εκδόσεις»)
 και ιδιαίτερα στο επίθετο "ατελέσφορος που συνοδεύει το ουσιαστικό "εκσγυχρονισμός" που αποτελεί το λεκτικό, πολιτικό και ιδεολογικό "οικόσημο" της πρωθυπουργίας του Κ. Σημίτη.

      Και επειδή "αρχή σοφίας η των ονομάτων επίσκεψις" ας ανιχνεύσουμε την ετυμολογία του: Το επίθετο συντίθεται από το στερητικόν [α], το ουσιαστικό [Τέλος] και το "Φόρος" από το ρήμα [Φέρω].

           Ο "ατελέσφορος" είναι αυτός που δεν φτάνει στο τέρμα, αυτός που δεν φέρνει σε πέρας κάτι, ο αναποτελεσματικός, ο άκαρπος.

        Φυσικά το κυρίαρχο δομικό στοιχείο του επιθέτου είναι η λέξη [“Τέλος”] που στην αρχαιοελληνική του σημασία παραπέμπει στο σκοπό ή στο στόχο.
        Πάνω σε αυτήν την έννοια-όρο [“Τέλος”] o Αριστοτέλης δόμησε τη θεωρία του για την  "Εντελέχεια" και για την "Τελεολογία" (τελολογική αντίληψη των πραγμάτων)

                          Η Τελεολογία και η Εντελέχεια

Η «τελολογική αντίληψη» για τον κόσμο, σε συνδυασμό με την «εντελέχεια» αποτελούν τους βασικούς πυλώνες της Αριστοτέλειας φιλοσοφίας για την ερμηνεία της βαρύτερης ουσίας του όντος.

    Ο Αριστοτέλης – σε αντίθεση με τον Πλάτωνα – προτάσσει αντί της Ιδέας, την «ουσία», εγγενή και όχι ανεξάρτητη των πραγμάτων. Θεωρεί, δηλαδή, πως η ουσία συνίσταται από το «γίγνεσθαι» της ύλης, που τείνει προς την μορφή του πράγματος. Έχουμε μία μετάβαση από τον «ιδεοκεντρισμό» του Πλάτωνα στον «ρεαλισμό» του Αριστοτέλη.  

    Ο Αριστοτέλης διαβλέπει μία νομοτέλεια στο σύμπαν, έναν ιδιότυπο ντετερμινισμό από τον οποίο διέπονται οι φυσικοί νόμοι και τα όντα. Είναι η γνωστή τελολογική αντίληψη σύμφωνα με την οποία όλα διακονούν ένα «τέλος» - σκοπό. Είναι η διαδικασία της εντελέχειας σύμφωνα με την οποία εκπληρώνεται ο σκοπός της ύλης.

  Σύμφωνα, λοιπόν, με την Τελολογική θεωρία ο κόσμος, τα όντα και τα φαινόμενα υπακούουν αυστηρά σε μία προκαθορισμένη σκοπιμότητα. Σύμφωνα με αυτήν ο σκοπός ταυτίζεται εν μέρει με την αιτία. Όλες, δηλαδή, οι αλλαγές και οι εξελίξεις ενός όντος (έμβιου και άβιου) υπακούουν και ρυθμίζονται από ένα σκοπό ή αιτία. Κάθε ον, δηλαδή, εμπεριέχει το «εν δυνάμει» και το «εν ενεργεία», («Να γίνουμε αυτό που πρέπει να είμαστε», Μακρόν).

        Τα πράγματα – σύμφωνα πάντα με την τελολογική αντίληψη του Αριστοτέλη – δεν είναι απλά μόνο το υλικό στοιχείο, η ύλη από την οποία αποτελούνται. Είναι περισσότερο η δομή και η μορφή που τα χαρακτηρίζει. Δηλαδή, ένα πράγμα είναι ό,τι είναι “δυνάμει” της μορφής του. Η μορφή, βέβαια, είναι η αιτία ώστε κάτι να είναι αυτό που είναι («Εν ενεργεία») - (π.χ. Ο μαθητής της Γ’ Λυκείου είναι ένας εν ενεργεία μαθητής και ένας εν δυνάμει φοιτητής…).

   Στη διαδικασία από το «εν δυνάμει» στο «εν ενεργεία» ο Αριστοτέλης διέκρινε τέσσερα αίτια: Το υλικό, το ποιητικό, το τυπικό, το τελικό αίτιο. Ίσως σε κάποιο στάδιο κάποια αίτια να ταυτίζονται. Σημαντικό, όμως, είναι να αποδεχτούμε πως σε κάθε πράγμα το πιο ουσιώδες είναι αυτό που κάνει και για ποιον σκοπό υπάρχει ή κατευθύνεται (εντελέχεια). Μία πορεία από το «πρώτο κινούν» (ακίνητο) στο τέλος (τελική μορφή – απώτατος σκοπός).

Σύμφωνα με την αριστοτελική εντελέχεια ένα ον (έμβιο ή άβιο) μεταβαίνει από μία «εν δυνάμει» κατάσταση (άμορφη ύλη) σε μία τελική μορφή – κατάσταση που συνιστά και την όντως πραγματικότητα και ταυτίζεται με την αυτοολοκλήρωση και αυτοπραγμάτωση - (Ένα άμορφο μάρμαρο δυνητικά μπορεί να πάρει την τελική του μορφή και να γίνει άγαλμα)

       Σκοπός του παρόντος άρθρου δεν ήταν η παρουσίαση των αριστοτελικών θεωριών αλλά τα κέρδη που μπορεί να αποκομίσει κάποιος αναγνώστης από τον τίτλο ενός βιβλίου. Αυτό ας το προσέχουν οι συγγραφείς και οι εκδότες βιβλίων
         Φυσικά το βιβλίο του κ. Καραμπελιά συνιστά μία αξιόλογη καταγραφή και συνάμα αντικειμενική κριτική της σημιτικής πρωθυπουργίας.
             Ο καθένας μπορεί να συμφωνεί ή και να διαφωνεί με το περιεχόμενο του βιβλίου. Όλοι όμως θα πρέπει να αποδεχτούν πως η πληθώρα των στοιχείων εκείνης της περιόδου που κατατίθενται στο βιβλίο και η πολιτικά ανυστερόβουλη κριτική του συγγραφέα αποτελούν τα αναμφισβήτητα θετικά στοιχεία του βιβλίου "Ατελέσφορος εκσυγχρονισμός: Ο Κώστας Σημίτης και η εποχή του".          

           Η ιστορία θα κρίνει πιο καθαρά την περίοδο εκείνη που τη χαρακτήρισαν τόσο οι κάποιες τολμηρές εκσυγχρονιστικές πρωτοβουλίες ( Νόμος Πεπονή-ΑΣΕΠ η απάλειψη του Χ.Ο από τις ταυτότητες...), κάποια εμβληματικά έργα (Μετρό, Αττική Οδός, γέφυρα Ρίου-Αντίρριου), η ένταξη της Κύπρου στην Ε.Ε, η ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωζώνη όσο, όμως,  και κάποια φαινόμενα διαφθοράς με τις γνωστές αποφάσεις της δικαιοσύνης (Τσοχατζόπουλος, Παπαντωνίου...).

        Βέβαια,  ο συγγραφέας Γ. Καραμπελιάς εστιάζει την κριτική του στην απουσία ή και συνειδητό παραγκωνισμό της έννοιας Πατρίδα και Πατριωτισμός από τον σημιτικό εκσυγχρονισμό με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την πορεία ενός λαού ή Έθνους. Σχετικά γράφει:

        “Παράλληλα, ο εκσυγχρονισμός μεταβλήθηκε σε σύμβολο ενός “μεταεθνικού” μετασχηματισμού καθώς, στο όνομα της καταγγελίας της πατριδοκαπηλίας, οι Έλληνες θα θεωρηθούν ένα πρόσφατο έθνος, χωρίς ιστορικό βάθος, που μπορεί ευκολότερα να αποσυντεθεί. Επρόκειτο για μία παρασιτική αντίληψη της συμμετοχής στην ΕΕ και όχι παραγωγική, με συμμετοχή στις αποφάσεις, κάτι που αντίθετα θα προϋπόθετε μία ισχυρή εθνική ταυτότητα”.

       Γι αυτό ο συγγραφέας σε ερώτησή μου (στην παρουσίαση του βιβλίου) αν συμφωνεί με το "Τέλος" (σκοπό-στόχο) του σημιτικού εκσυγχρονισμού, απάντησε "μα δεν υπήρχε «Τέλος» -σκοπός". 

        Η ανάγνωση του βιβλίου "Ατελέσφορος εκσυγχρονισμός: Ο Κώστας Σημίτης και η εποχή του"   είναι πολλαπλά ωφέλιμη από τον τίτλο μέχρι και την τελευταία σελίδα του.