Εικόνα και Λόγος . **Μία πρόταση – δοκιμή για την παραγωγή κειμένου . *Η Έκθεση

Εισαγωγικά – Θεωρία

Ένα από τα βασικότερα προβλήματα των μαθητών στο μάθημα της έκθεσης είναι η δυσκολία αλλά και η αδυναμία τους να επισημάνουν και να εκμεταλλεύονται εκείνες τις πηγές απ’ όπου θα αντλήσουν τις απαραίτητες ιδέες για το περιεχόμενο του προς ανάπτυξη θέματος. Οι συνηθισμένες πηγές πολλές φορές ή είναι λίγες ή είναι άγνωστες και απρόσιτες ή τέλος προσκρούουν στην αδυναμία των μαθητών να τις χρησιμοποιήσουν σωστά και γρήγορα κατά το τρίωρο της έκθεσης. Οι βιωμένες εμπειρίες, τα διάφορα εξωτερικά ερεθίσματα, τα αναγνώσματα και το έτοιμο γνωστικό αποθεματικό υλικό που έχει ο καθένας φυλαγμένο στη μνήμη του, πολλές φορές ελάχιστα βοηθούν το μαθητή.

Εξάλλου, είναι πάντα δύσκολο ακόμη κι ένα πλούσιο γνωστικό υλικό, που απορρέει από τα βιώματα του εφήβου, να γίνει δοκιμιακός λόγος και να προσαρμοστεί ανάλογα στις απαιτήσεις του θέματος. Η έκθεση δεν είναι περιγραφικός λόγος ούτε ευκαιρία για εφηβικά λευκώματα, στα οποία κατ’ εξοχήν ξεχειλίζουν και πλημμυρίζουν οι αμφιθυμικές καταστάσεις των νέων. Η έκθεση είναι εγκεφαλικός λόγος και έχει ανάγκη από πειστικά επιχειρήματα.

Η αξία της δημιουργικής σκέψης, του αυθεντικού και πρωτότυπου λόγου είναι δεδομένη αλλά όχι και μία εύκολη υπόθεση. Οι μαθητές εθίζονται δυστυχώς στο να καταναλώνουν ετοιμοπαράδοτες σκέψεις και όχι να παράγουν οι ίδιοι σκέψη. Ο σύγχρονος άνθρωπος γενικά από «παραγωγός σκέψης» μετεξελίσσεται σιγά – σιγά σε «καταναλωτή σκέψης», με όλα τα αρνητικά αποτελέσματα που μπορεί να έχει αυτό στην πνευματική ανάπτυξη του ατόμου.

Ο υποψήφιος καλείται να διαπραγματευτεί θέματα που σχετίζονται μ’ ένα ευρύ φάσμα φαινομένων και με την έννοια αυτή πρέπει να είναι γνώστης της κοινωνιολογίας, της ψυχολογίας, της φιλοσοφίας, της ιστορίας, της τέχνης, της ηθικής, της οικονομίας, της πολιτικής, της επικοινωνιολογίας. Η ηλικία, όμως, και ο χρόνος αποτελούν ανασταλτικούς παράγοντες στην προσπάθεια ενός νέου να παρακολουθεί τα πάντα και να αποθηκεύει στη μνήμη του ό,τι βλέπει, διαβάζει ή ζει. 

 

Απαντήσεις και θεραπείες στο πρόβλημα της συγκέντρωσης υλικού για ένα θέμα έκθεσης δεν μπορούν να δοθούν εύκολα και ούτε αυτές που παρέχονται αφειδώς μπορούν να αποτελέσουν πανάκεια. Ο καθένας πρέπει να βρει το δικό του τρόπο για να φτάσει στη γνώση. Βασική βοήθεια στην προσπάθεια αυτή του μαθητή μπορεί να αποτελέσει η άσκηση – εξάσκησή του στην «ανάγνωση» της εσωτερικής και εξωτερικής πραγματικότητας που τον περιβάλλει και μέσα στην οποία ζει και μετασχηματίζεται από βιολογικό σε κοινωνικό ον. Πρέπει ο μαθητής να εθίζεται ή να ασκείται στο να συλλαμβάνει τις διάφορες πτυχές της κοινωνικής ζωής με όλες τις αποχρώσεις με τις οποίες αποκαλύπτεται αυτή μπροστά του.

Το δελτίο ειδήσεων της TV, η ανάγνωση της εφημερίδας, η μελέτη ενός δοκιμίου, η ανάλυση ενός επίκαιρου γεγονότος – φαινομένου ακόμη δε και η δημοσίευση μιας φωτογραφίας ή ενός σκίτσου είναι ερεθίσματα που συμβάλλουν αποφασιστικά στην «ανάγνωση» και ερμηνεία της κοινωνικής πραγματικότητας. Ειδικότερα, όλη αυτή η διαδικασία συγκέντρωσης και αποθήκευσης γνωστικού υλικού ακολουθεί δύο στάδια.

Η πράξη – Τα στάδια

Α. ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ  ΕΡΕΘΙΣΜΑΤΟΣ (κείμενο, εικόνα, βίωμα…)

Β. ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΕΡΕΘΙΣΜΑΤΟΣ ΣΕ ΣΚΕΨΗ: Είναι σημαντικό για τον καθένα και ιδιαίτερα για το μαθητή να μην αρκείται μόνο στην απλή ανάγνωση ενός κειμένου αλλά να αντλεί και να παράγει δικές του σκέψεις και ιδέες με αφορμή αυτό. Η απλή απομνημόνευση δε βοηθά πάντα. Από το στάδιο της σκέψης πρέπει να φτάσει ο υποψήφιος στο λόγο – επιχείρημα. Σ’ αυτό το στάδιο μετασχηματίζεται και προσαρμόζεται όλο το γνωστικό υλικό σύμφωνα με τις ανάγκες των ζητουμένων του θέματος.

Από την εικόνα στη Λέξη και στο Κείμενο

Ειδικότερα, η πρόταση για την ανάγνωση και ερμηνεία της εικόνας (φωτογραφία – σκίτσο) μπορεί να βοηθήσει αποφασιστικά την προσπάθεια του μαθητή στο μάθημα της έκθεσης. Πρέπει σε κάθε στιγμή μία εικόνα, ζωντανή ή δημοσιευμένη (φωτογραφία – σκίτσο), να παραπέμπει σ’ ένα αντίστοιχο κείμενο ή παράγραφο. Η σύζευξη «εικόνας» και «κειμένου» μπορεί να προσφέρει πολλές λύσεις χωρίς να χάνει σε ποιότητα, αυθεντικότητα και πρωτοτυπία ο λόγος. Μπορεί δε, να είναι και μία «ετοιμοπαράδοτη συνταγή» με ποιότητα όμως γλωσσική και πλούτο ιδεών (εξάλλου παρθενογένεση στη σκέψη δεν υπάρχει).

Ας μην ξεχνάμε, επίσης, πως ο μαθητής έχει στη διάθεσή του μόνο ένα τρίωρο να συγκεντρώσει υλικό, να το αξιολογήσει, να το ομαδοποιήσει και να το παρουσιάσει ως απάντηση στα ερωτήματα του θέματος. Η πρόταση αυτή (ανάγνωση – ερμηνεία εικόνας) έχει κι ένα πρακτικό αποτέλεσμα κι εμπεριέχει το στοιχείο της άμεσης χρηστικότητας. Ευκολότερα εντυπώνεται στη μνήμη του ατόμου μια εικόνα με όλα τα σημαινόμενά της και λιγότερο μία παράγραφος – προϊόν άγονης αποστήθισης – ή οι «παράγραφοι – συνταγές» (πρόλογος – επίλογος…).

Σημαντικό, επίσης, είναι η ανάπτυξη της ικανότητας του μαθητή να μπορεί μέσα από την «ανάγνωση» μιας εικόνας να δίνει ποικίλες ερμηνείες για το μήνυμα αυτής, πλουτίζοντας έτσι όχι μόνο το γνωστικό υλικό αλλά και το λεξιλόγιό του. Γι’ αυτό επιβάλλεται ο μαθητής από μικρή ηλικία (κάτι σαν παιχνίδι) να δημιουργεί ένα προσωπικό αρχείο με εικόνες (φωτογραφίες, σκίτσα…) και αντίστοιχα κείμενα.

Έτσι εξοικειώνεται και γνωρίζει βαθύτερα την κοινωνική πραγματικότητα με τις δύο μορφές που αυτή αποκαλύπτεται, με την ΕΙΚΟΝΑ (φωτογραφίες, γελοιογραφίες, ζωγραφική, αγάλματα…) και το ΛΟΓΟ (τη γνώμη που διαμόρφωσαν και εξέφρασαν οι ειδική γι’ αυτήν): ΕΙΚΟΝΑ -- ΣΚΕΨΗ -- ΛΟΓΟΣ. Εξάλλου, σύμφωνα και με τους νόμους της ψυχολογίας, η εξωτερική πραγματικότητα γίνεται αντιληπτή και μετασχηματίζεται σε σκέψη με τη βοήθεια των εννοιών, που δεν είναι τίποτε άλλο παρά η αντανάκλαση της εξωτερικής πραγματικότητας στο εσωτερικό του ανθρώπου (πνευματικός χώρος).

Η Εφαρμογή

Σ’ αυτό το στάδιο δίνεται στους μαθητές μία σειρά από σκίτσα, που έχουν όλα κοινό θέμα, την αλλοίωση – απουσία ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ του σύγχρονου ανθρώπου. Η σειρά – ομάδα των σκίτσων μπορεί να συνοδευτεί από ερωτήσεις που θα στοχεύουν στην ερμηνεία και αποκωδικοποίηση του μηνύματος κάθε σκίτσου χωριστά. Έτσι ο μαθητής «διαβάζοντας» την εικόνα εξοικειώνεται με το φαινόμενο – πρόβλημα καθώς και με τις αντίστοιχες έννοιες ή όρους με τους οποίους προσπαθεί να αποδώσει αυτό. Η ανάπτυξη της σκέψης και η γλωσσική καλλιέργεια είναι τα άμεσα θετικά αποτελέσματα αυτής της διαδικασίας, που απέχουν πολύ από τη σειρά και μηχανιστική εξάσκηση και μάθηση.

Ενδεικτικά για τα σκίτσα που ακολουθούν δίνονται οι ερωτήσεις:

α.Ποιο φαινόμενο – πρόβλημα της σύγχρονης κοινωνίας παρουσιάζουν τα παρακάτω σκίτσα; Να αποδώσετε αυτό με τις κατάλληλες λέξεις, βρίσκοντας ταυτόχρονα κι άλλες συνώνυμες έννοιες – όρους που αποδίδουν κι αποκωδικοποιούν το μήνυμα των σκίτσων (π.χ. απουσία ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ = ΑΠΟΠΡΟΣΩΠΟΠΟΙΗΣΗ…).

β.Δώστε σε μία παράγραφο τα σημαινόμενα των παρακάτω σκίτσων.

Εικόνες

Απαντήσεις – Ανάπτυξη §

Εικόνα 1

Το άτομο ωθούμενο από μία εσωτερική δύναμη αρέσκεται να εντάσσεται σε ομάδες. Δεν είναι μόνον ο φόβος της μοναξιάς που το σπρώχνει στους κόλπους της αγέλης, αλλά και η ανάγκη – προσδοκία της κοινωνικής αποδοχής. Νιώθει επιβεβαιωμένος από την αποδοχή των άλλων και αισθάνεται δυνατός και ασφαλής μέσα στο πλήθος – μάζα. Ωστόσο, αυτή η «ασφάλεια» έχει και το αντίτιμό της, αφού υποχρεώνεται στην αγέλη να υποτάσσεται άκριτα στις επιταγές της. Δεν έχει προσωπική άποψη και βούληση, απενεργοποιούνται οι διανοητικοί του μηχανισμοί και ακολουθεί τυφλά τη θέληση των πολλών. Νιώθει πολλαπλή ευχαρίστηση με την τυφλή υπακοή του στη μάζα και στον ηγέτη της. Γενικότερα, η μάζα είναι άκρως υποτακτική στον Ηγέτη – Εξουσία. Μέσα στην αγέλη το άτομο παύει να είναι ελεύθερο. Αντλεί την ψυχική του πληρότητα από την υποταγή του στη συλλογική δύναμη. Η αγέλη είναι η δύναμή του και η δύναμη του Ηγέτη είναι η τυφλή υποταγή της αγέλης στις θελήσεις του. Η αγελαία συνείδηση διαβρώνει τους αμυντικούς μηχανισμούς και τροφοδοτεί την ανάγκη για ένταξη και υποταγή.

Εικόνα 2

Στην κοινωνία αλλά και στα διάφορα υποσύνολα αυτής (σχολείο, οικογένεια…) εκείνο που επιβραβεύεται και είναι αποδεκτό ως κοινωνική συμπεριφορά είναι η πειθαρχία και η προσαρμογή – συμμόρφωση προς τους ισχύοντες κοινωνικούς κανόνες. Το «διαφορετικό» και η «απειθαρχία» εξοστρακίζονται και εκλαμβάνονται ως στοιχεία και συμπεριφορές που εμπεριέχουν είτε το γνώρισμα της αντικοινωνικότητας είτε της αδυναμίας του ατόμου – συνειδητής ή μη – να προσαρμοστεί στις κοινωνικές επιταγές. Η κοινή γνώμη αντιμετωπίζει με δυσπιστία και κάποια υπολανθάνουσα εχθρότητα κάθε πράξη ή εκδήλωση της ανθρώπινης προσωπικότητας που διαφοροποιείται από τα κοινωνικά «κρατούντα». Η κοινωνία διαθέτει τους δικούς της μηχανισμούς για την επιβολή μιας ενιαίας και υποχρεωτικής συνάμα ομοιόμορφης συμπεριφοράς. Οι μηχανισμοί – μέθοδοι αυτοί άλλοτε επενεργούν κατασταλτικά και άλλοτε ανασταλτικά. Οι τιμωρίες, οι έπαινοι, οι επιβραβεύσεις και η απόρριψη είναι μερικοί αντιπροσωπευτικοί παράγοντες – τρόποι με τους οποίους κάθε κοινωνικό υποσύνολο ή οργανωμένη κοινωνική ομάδα επιβάλλει τη θέλησή της στα μέλη αυτής. Αυτή η πειθαρχία στους κοινωνικούς κανόνες μπορεί από τη μια πλευρά να εξασφαλίζει σε μεγάλο βαθμό τη συνοχή της ομάδας από την άλλη, όμως, παραμορφώνει και αλλοιώνει την ταυτότητα του ατόμου. Παράλληλα, δρα ανασταλτικά σε κάθε προσπάθεια αμφισβήτησης των κρατούντων και ακυρώνει τις προϋποθέσεις για πρόοδο και εξέλιξη σε επίπεδο κοινωνίας.

Εικόνα 3

Η κοινωνία (το μεγάλο ψάρι) αποτελείται από ένα άθροισμα ατόμων που στις βασικές τους επιλογές χαρακτηρίζονται από μία ομοιομορφία. Το μαζικό πνεύμα κυριαρχεί και διαβρώνει κάθε σκέψη για διαφοροποίηση. Από την άλλη πλευρά το κοινωνικό σύνολο διαποτισμένο από τη συλλογική συνείδηση και με βιωμένη την αίσθηση της δύναμης τείνει να απορροφά κάθε διαφορετικότητα και να εντάσσει στους κόλπους του κάθε ξεχωριστό άτομο. Η δύναμη της αγέλης είναι ακαταμάχητη. Μπροστά σε αυτήν την δύναμη το μεμονωμένο άτομο φοβισμένο και ανασφαλές αναζητά τη σιγουριά και τη βεβαιότητα στην αγέλη. Κι αυτό γιατί ο άνθρωπος δεν είναι εξοπλισμένος με μία σειρά από ένστικτα (όπως τα ζώα) που ρυθμίζουν την συμπεριφορά του αυτόματα. Βρίσκεται συνέχεια μπροστά σε επιλογές κι αυτό σημαίνει μπροστά σε σοβαρούς κινδύνους για τη ζωή του, αν οι επιλογές του δεν είναι σωστές. Η αμφιβολία αυτή του προκαλεί οδυνηρή ένταση. Απότοκο αυτής η ανάγκη για σιγουριά και βεβαιότητα που την αναζητά στη δύναμη της αγέλης. Έτσι με την ένταξη στην κοινωνία υποτάσσεται με ευκολία σε πρόσωπα, ιδέες και αντιλήψεις της πλειοψηφίας. Έτσι οδηγείται συνειδητά ή ασυνείδητα σε μία άκριτη και πιστή συμμόρφωση στις επιταγές της κοινωνίας χάνοντας κάθε ίχνος ιδιαιτερότητας. Η ομοιομορφία επομένως έρχεται ως αναγκαίο αποτέλεσμα αποδυνάμωσης του σύγχρονου ανθρώπου που κατατρύχεται από συναισθήματα αδυναμίας και ανασφάλειας.

Εικόνα 4

Το άτομο υφίσταται καθημερινά μια «επίθεση» από μέρους της κοινωνίας, που προσπαθεί να εμφυτεύσει σ’ αυτό ιδέες, θέσεις και αντιλήψεις σύμφωνες με τα συμφέροντα αυτής. Το άτομο αδυνατεί τις περισσότερες φορές να συνειδητοποιήσει αυτή την κατάσταση και ασυνείδητα γίνεται θύμα μιας προγραμματισμένης ή αθέλητης πλύσης εγκεφάλου. Η κοινωνία προβαίνει σ’ αυτή την ενέργεια, γιατί έχει ανάγκη από άτομα – μέλη που να αποδέχονται και να εφαρμόζουν τις δικές της αρχές, αξίες και να αναπτύσσουν ανάλογη συμπεριφορά. Η εμφύτευση πεποιθήσεων και αντιλήψεων διαμορφώνει καταλυτικά τη συνείδηση του ανθρώπου, που φέρει ως γνώρισμά της τα βασικά στοιχεία της κοινωνίας. Για πολλούς η διαδικασία αυτή, γνωστή ως πλύση εγκεφάλου, αποτελεί μια αναγκαία πράξη της κοινωνίας, που αποβλέπει στη συνοχή και επίτευξη της κοινωνικής ισορροπίας. Σε μια κοινωνία επιβάλλεται να υπάρχει ένα ελάχιστο όριο – επίπεδο συμμόρφωσης και ομοιόμορφης αντίληψης και ερμηνείας κάποιων βασικών για την κοινωνική αρμονία γεγονότων και φαινομένων, αρκεί βέβαια αυτή η συμμόρφωση να είναι προϊόν μιας εσωτερικής διαδικασίας προσεγγίζοντας το «δια δέος». Δυστυχώς, όμως, σήμερα οι κοινωνικοί μηχανισμοί συνεπικουρούμενοι κι από τη διαβρωτική παρουσία – λειτουργία των Μ.Μ.Ε. ελάχιστα ενδιαφέρονται για την αυτονομία και ακεραιότητα της ανθρώπινης προσωπικότητας. Το ατομικό αντικαταστάθηκε με το μαζικό και το «διαφορετικό» μεταφράζεται σε αντικοινωνικό.

Εικόνα 5

Ο κόσμος, ο κοινωνικός περίγυρος προτιμά να μας βλέπει όλους προσαρμοσμένους και αδύνατους για δύο βασικούς λόγους: Ο πρώτος λόγος έχει να κάνει με την επικρατούσα αντίληψη που πρεσβεύει πως η προσαρμογή όλων σ’ έναν κοινό κώδικα ηθικών αξιών και συμπεριφοράς συμβάλλει όσο τίποτε άλλο στην κοινωνική συνοχή και διατήρηση της ισορροπίας του κοινωνικού οικοδομήματος. Κάθε ατομική παρέκκλιση από τα κοινά πρότυπα και τους καθιερωμένους τρόπους συμπεριφοράς και ζωής θεωρείται ως κίνδυνος της κοινωνικής «ευταξίας». Προτεραιότητα για τους υπερασπιστές και θεωρητικούς αυτής της άποψης έχει η διατήρηση της κοινωνικής γαλήνης και η συντήρηση του υφισταμένου κοινωνικού συστήματος και όχι η αλλαγή, η ανανέωση και η αμφισβήτηση. Ο δεύτερος λόγος έχει να κάνει με την ψυχολογία του ανθρώπου και με την εικόνα και την αντίληψη που έχει για τον εαυτό του και τους άλλους. Όλοι θα θέλαμε να είμαστε οι πρωταγωνιστές της ζωής μας και όλων όσων συμβαίνουν γύρω μας. Ενδόμυχα όλοι επιθυμούμε να παρεκκλίνουμε από τα κοινώς παραδεκτά και να γευτούμε για λίγο τη χαρά και την «ηδονή» της παρανομίας και της «διαφοροποίησης». Επειδή, όμως, αυτό είτε για λόγους υποκειμενικούς είτε για λόγους αντικειμενικούς είναι αδύνατο, υιοθετούμε μια παθητική στάση ζωής, που μπορεί να διαβαθμίζεται από μια απλή και συνειδητή προσαρμογή έως μια ασυνείδητη συμμόρφωση. Στη βάση αυτή εξηγείται και η αντίδραση πολλών απέναντι στους μη προσαρμοσμένους. Ό,τι θα θέλαμε να πράξουμε και δεν μπορέσαμε, δεν το επιτρέπουμε ούτε το συγχωρούμε στους άλλους. Η ζήλεια και μια σειρά αρνητικών ψυχολογικών φαινομένων εκφράζονται και αισθητοποιούνται μέσα από την απόρριψη και την καταδικαστική μας θέση απέναντι σ’ αυτούς που τόλμησαν αυτό που εμείς σφοδρά επιθυμούμε. Και για να μην αποκαλύψουμε τα ζηλόφθονα συναισθήματα τα καλύπτουμε κάτω από το μανδύα της νομιμοφροσύνης και της πειθαρχίας στα κοινωνικά κρατούντα.

Εικόνα 6

Η εικόνα καταγράφει την ισοπεδωτική διαδικασία της εξειδίκευσης στον εργασιακό χώρο. Η εξειδικευμένη εργασία ακυρώνει την φαντασία και ομοιομορφοποιεί σκέψεις, κινήσεις και συμπεριφορές. Σε αυτό το χώρο και στο χρόνο εργασίας το πρόσωπο χάνεται. Όλα κινούνται μέσα σε ένα κλίμα αποπροσωποποίησης με αφανείς μηχανισμούς εντολών και εντολέων. Η απουσία ελευθερίας είναι φανερή αφού απουσιάζει το πρόσωπο, άρα και η ευθύνη. Η αλλοτρίωση είναι το απότοκο αποτέλεσμα και η ρήξη των σχέσεων του εργάτη – δημιουργού με το προϊόν της εργασίας του…

Ισότητα και Ομοιότητα

Συμπληρωματικά μπορούμε με τη βοήθεια του παρακάτω σκίτσου να ασκηθούμε στην νοηματική αποσαφήνιση κάποιων όρων που συχνά συγχέονται, όπως η Ισότητα με την Ομοιότητα.

Πολλοί θεωρούν την αταξική κοινωνία ως την ιδανικότερη μορφή κοινωνικής οργάνωσης. Κι αυτό γιατί σε αυτήν την κοινωνία κυριαρχεί η απόλυτη Ισότητα στο βαθμό που εκλείπει η ατομική ιδιοκτησία ως το κατεξοχήν στοιχείο που συντείνει στην ταξική κατηγοριοποίηση των ανθρώπων.

Η ισότητα, όμως, ως ζητούμενο δεν προϋποθέτει και την ομοιότητα, όπως κάποιοι λανθασμένα – καταχρηστικά πιστεύουν. Μπορούμε, δηλαδή, σε μια κοινωνία να πραγματώσουμε την ισότητα διατηρώντας όλα εκείνα τα στοιχεία που συνθέτουν την ταυτότητά μας. Ο σεβασμός της ετερότητας και η ανοχή στη διαφορετικότητα δεν ακυρώνουν την ισότητα. Αντίθετα η ομοιότητα αναιρεί την ιδιαιτερότητα των ανθρώπων και προλειαίνει το έδαφος για την ομοιομορφία και τη μαζοποίηση.

Ζητούμενο είναι όχι η ισότητα μέσα σε ένα ομοιογενοποιημένο σύνολο αλλά η ισότητα ανάμεσα σε διαφορετικά άτομα. Κι αυτό γιατί η ομοιότητα παραπέμπει στην αγέλη και στην άμορφη μάζα.

Η ισότητα ομοιόμορφων ατόμων παραπέμπει σε αυταρχικές κοινωνίες όπου «κατασκευάζονται» ομοιόμορφοι πολίτες που λειτουργούν ως ετερόβουλα και υπεξούσια όντα. Προγραμματισμένα γρανάζια ενός απρόσωπου και ανώνυμου κεντρικού σχεδιασμού – εξουσίας. Μιας κοινωνίας του Όργουελ, όπου η Σκέψη θεωρείται περιττή και αδίκημα.

Ζητούμενο, λοιπόν, η ισότητα μέσα από την ανομοιότητα για να δικαιωθεί και το εμβληματικό «Όλοι ίσοι και διαφορετικοί».

Το μήνυμα των εικόνων σε μία παράγραφο

Συμπληρωματικά θα μπορούσαμε να διαβάσουμε κάποιες παραγράφους που επισημαίνουν και αναδεικνύουν το πρόβλημα της απουσίας ταυτότητας του σύγχρονου ανθρώπου. Οι παράγραφοι αυτές ερμηνεύουν και αποκωδικοποιούν το περιεχόμενο και το μήνυμα των έξι εικόνων. Η οπτικοποίηση – εικονοποίηση ενός φαινομένου συντελεί πολλαπλώς στην κατανόησή του. (Τα γνωστά «ανθρωπάκια» του Γαΐτη).

Πολλά βιβλία, δοκιμιακού ή μη περιεχομένου, καθώς και τα περιοδικά ή οι εφημερίδες μπορούν να βοηθήσουν στη συλλογή κατάλληλων κειμένων ή παραγράφων (ειδικά επιλεγμένων). Είναι μία πολλαπλά ωφέλιμη εργασία, γιατί συντελεί στην αποτελεσματική «εντύπωση» στη μνήμη του μαθητή όλων των παραμέτρων ενός φαινομένου – προβλήματος με όλο τον απαραίτητο γνωστικό και λεκτικό εξοπλισμό. Όλη αυτή δε, η διαδικασία απέχει πολύ από την άγονη και στείρα απομνημόνευση καθώς και από την επιδερμική «ανάγνωση» ενός φαινομένου.

Αντίθετα, εμπεριέχει στοιχεία δημιουργικής ενασχόλησης και είναι μία ευχάριστη «δοκιμασία» για το νέο να συνειδητοποιήσει και να ελέγξει τους κώδικες ερμηνείας της πραγματικότητας που κατέχει, το λεξιλογικό του πλούτο και – κύρια – την ικανότητά του αν συνδυάζει και να ανακαλεί εύκολα στη μνήμη του το φαινόμενο με τις αντίστοιχες έννοιες.

Κείμενα και Εικόνες

1.Η απώλεια του εγώ και η αντικατάστασή του με το ψεύτικο εγώ, οδηγεί το άτομο σε μια έντονη κατάσταση αβεβαιότητας. Καταθλίβεται από την αμφιβολία, αφού, όντας ουσιαστικά αντανάκλαση αυτού που οι άλλοι θα ήθελαν να είναι, έχει χάσει σε μεγάλο βαθμό την ταυτότητά του! Για να υπερνικήσει τον πανικό που προκαλείται από μια τέτοια κατάσταση, είναι υποχρεωμένο να προσαρμοστεί, να αναζητήσει την ταυτότητά του με τη συνεχή επιδοκιμασία και αναγνώρισή του από τους άλλους. Μια και δεν ξέρει ποιος είναι, ξέρουν τουλάχιστον οι άλλοι, αν βέβαια ενεργεί σύμφωνα με τις προσδοκίες τους. Και εφόσον ξέρουν οι άλλοι, θα ξέρει κι αυτός, αν πιστεύει σ’ αυτό που λένε. Η μετατροπή σε αυτόματο του ατόμου στη σύγχρονη κοινωνία έχει δυναμώσει την αδυναμία και αβεβαιότητα του μέσου ατόμου. Έτσι είναι πρόθυμο να υποταχθεί σε νέες εξουσίες που του προσφέρουν σιγουριά και το απαλλάσσουν από την αμφιβολία.

2.Αυτός ο τύπος ανθρώπου «έχει υλοποιηθεί ιστορικά: Είναι ο άνθρωπος της σύγχρονης εποχής, είναι ο άνθρωπος της μάζας, ο ικανοποιημένος με την ευτελή του μόρφωση, τις ασήμαντες αρετές του, την ευτυχία που του προκαλεί η μέτρια τοξικονομία του. Είναι ένας άνθρωπος αδύναμος, αφοπλισμένος, ευνουχισμένος, απομονωμένος. Είναι ο άνθρωπος της ψυχρής τεχνολογίας και των κομματιασμένων συναισθημάτων: είναι ο άνθρωπος που έχει εξοριστεί μέσα στον εαυτό του. Σχιζοειδικός έξω απ’ τους τοίχους του ψυχιατρείου, Σχιζοφρενικός μέσα σ’ αυτούς…».

3.Η κρίση του ανθρώπου εκδηλώνεται με τη μαζικοποίηση και την απώλεια της προσωπικής αυτονομίας. Ο σύγχρονος άνθρωπος τείνει να χάσει την προσωπική του ελευθερία και να γίνει μέλος μιας «αγέλης» ανθρώπων, την οποία κατευθύνουν οι ηγέτες των μαζικών οργανώσεων και οι εγκέφαλοι των οικονομικών οργανισμών και των μέσων μαζικής επικοινωνίας. Μαζί με την αυτονομία του ο σύγχρονος άνθρωπος τείνει να χάσει και την ικανότητά του να δημιουργεί προσωπικές σχέσεις με τον άλλο.

4.Ο άνθρωπος δεν καθοδηγεί ο ίδιος τον εαυτό του αλλά παρασύρεται από τις σκέψεις, τις ιδέες και τη συμπεριφορά των άλλων που κι αυτές είναι κατευθυνόμενες. Επειδή όμως τα ερεθίσματα που δέχονται οι άνθρωποι στην εποχή μας είναι ομοιόμορφα για όλους, έχουν σαν αποτέλεσμα να τους εξομοιώνουν και να τους οδηγούν σε μια μαζικοποίηση, σε μια αποξένωση από τον ΕΑΥΤΟ τους και τους μεταβάλλουν σε άβουλα όντα χωρίς ελευθερία και αυτοτέλεια. Τελικά αποτέλεσμα της μαζικοποίησης αυτής είναι η υποδούλωση και η αλλοτρίωση του ΑΤΟΜΟΥ.

5.Ο Ρουσσώ γράφει: «Ο άγριος ζει μες στον εαυτό του, ο άνθρωπος των κοινωνικών συναναστροφών ζει πάντοτε έξω από τον εαυτό του, δεν ξέρει να ζει παρά μες στη γνώμη των άλλων και αντλεί, θα έλεγα, από την κρίση τους το αίσθημα της ίδιας του της ύπαρξης».

6.«Οι άνθρωποι αναγνωρίζουν τους ΕΑΥΤΟΥΣ τους στα εμπορεύματά τους, βρίσκουν την ψυχή τους στο αυτοκίνητό τους, στην ταινία υψηλής ποιότητας, στο σπίτι με τα δύο επίπεδα…» (Μαρκούζε).

7.«Τα υποκείμενα προσπαθούν συνήθως να έχουν κάποια ταυτότητα, έτσι όπως ο άλλος της απαιτεί. Ο άλλος είναι η κοινωνία, δηλαδή ο μέσος όρος πολίτη με την κοινή λογική και τον κομφορμισμό της μάζας. Η ταυτότητα είναι ο πράκτορας της κοινωνίας μέσα στον ψυχισμό του ανθρώπου».