Ο νόμος της Ισορροπίας και η αξία του «άλλου»

Όλα είναι δυνατόν να περιγραφούν μέσα από δύο αντίθετα και συμπληρωματικά στοιχεία ενός δυαδικού κόσμου»

(Το κινέζικο «βιβλίο των αλλαγών»)

Μπορεί ο Ηράκλειτος να είναι από τους πρώτους που έθεσε τις βάσεις για την αναγκαιότητα ισορροπίας τόσο του εσωτερικού μας κόσμου όσο και του εξωτερικού, ωστόσο αυτή η ισορροπία και η αρμονία παραμένουν μέχρι στις μέρες μας το μεγάλο ζητούμενο. Η «παλίντονος αρμονία» ως κοσμοποιός δύναμη και ενοποιητική αρχή μάς θυμίζει πάντα πως η ισορροπία –σε όλες τις εκφάνσεις της – συνιστά την αναγκαία προϋπόθεση για την ευτυχία μας αλλά και για την κοινωνική πρόοδο.

Την ισορροπία επικαλούνται όλοι – ψυχολόγοι, φιλόσοφοι, πολιτικοί – κάθε φορά που η κοινωνική πραγματικότητα παρουσιάζει φαινόμενα διατάραξής της, στοιχείο που προκαλεί κοινωνικές εντάσεις και ρήγματα στο κοινωνικό σώμα. Την ισορροπία συνιστούν πολλοί ειδικοί ως ρυθμιστικό παράγοντα τόσο της εσωτερικής μας ζωής αλλά και της κοινωνικής ευταξίας. Κάθε στοιχείο που ανατρέπει την ισορροπία θεωρείται κοινωνικά επιβλαβές και ατομικά ψυχοφθόρο. Την αξία της ισορροπίας επιβεβαιώνουν και οι λέξεις – επίθετα που χρησιμοποιούμε για να χαρακτηρίσουμε κάποιον, όπως: Ισορροπημένος, ανισόρροπος…

Εξάλλου την ισορροπία ως «αναγκαιότητα» μάς την κληροδότησε και τη διδάσκει η ίδια η φύση μας με έναν μηχανισμό να επιβιώνουμε και να εγκλιματιζόμαστε ακόμα και τις χειρότερες συνθήκες. Η ισορροπία μας πραγματώνεται με την αρωγή μιας περίπλοκης διαδικασίας που κρατά σε σταθερότητα τα βιολογικά συστήματα. Η διαδικασία αυτή ονομάζεται Ομοιόσταση. Ο όρος επινοήθηκε και αναπτύχθηκε από τον Walter B. Cannon (1871-1945) και έκτοτε χρησιμοποιείται ποικιλοτρόπως.

«Αρμονία αφανής φανερής κρείττων»

(Η αφανής αρμονία είναι ανώτερη από την φανερή, Ηράκλειτος)

Μορφές ισορροπίας

Η πολυπλοκότητα της ζωής μας και το χαοτικό περιβάλλον στο οποίο ζούμε καθιστούν την ισορροπία – σε όλες τις παραλλαγές – αναγκαία. Η αναφορά σε κάποιους τομείς είναι ενδεικτική και η ανάλυση κάποιων διακονεί την οικονομία του χώρου. Την ισορροπία, λοιπόν, συστήνουν όλοι στα παρακάτω πεδία: Ισορροπία ανάμεσα στη Λογική και το Συναίσθημα, στην Εργασία και τη Ζωή, στους Στόχους και τις Ικανότητές μας, στη Μοναξιά- μοναχικότητα και στην Κοινωνικότητα – διάχυση στις κοινωνικές σχέσεις, στα αναγκαία για υλική επιβίωση και στον υλικό πλούτο, στην έντονη ενεργητικότητα – δράση και στην απόλυτη απραξία – παθητικότητα, στην άκριτη Πίστη και στον ολοκληρωτικό Μηδενισμό.

Όποια μορφή ισορροπίας κι αν αναλύσουμε νομοτελειακά ως πρόταση για τη διατήρησή της θα ανιχνεύσουμε την αποφυγή των ακροτήτων, της υπερβολής και την αποδοχή του μέτρου και της αριστοτελικής μεσότητας. Η τέχνη της ζωής εδράζεται στην δική μας ικανότητα ως άτομα και κοινωνία να συναρμολογούμε τα αντίθετα.

«Η ζωή βρίσκεται στην αρμονική συνύπαρξη των αντιθέτων. Το τέλος έρχεται όταν αυτά συγκρούονται».(Τζελαλαντίν Αλ Ρουμί, Πέρσης ποιητής)

Η κοινωνική ισορροπία και η αξία του «άλλου»

Κορυφαία μορφή ισορροπίας είναι αυτή που σχετίζεται με την κοινωνική μας συνύπαρξη. Μία ισορροπία λεπτή που επηρεάζει τόσο τον ψυχικό μας κόσμο όσο και την κοινωνική ζωή. Το αίσθημα του «ανήκειν» μάς οδηγεί στη σύναψη κοινωνικών σχέσεων – επαγγελματικών, συναισθηματικών… Αυτές οι σχέσεις μάς διαμορφώνουν και μάς χαρίζουν το αίσθημα της αυτοπεποίθησης στο βαθμό που κερδίζουμε την κοινωνική αποδοχή. Ωστόσο η συνύπαρξή μας με τους «άλλους» προϋποθέτει κάποιες υποχωρήσεις για να επιτευχθεί η αναγκαία ισορροπία στις σχέσεις μας. Ο αχαλίνωτος ναρκισσισμός ή τα μισάνθρωπα συναισθήματά μας υπονομεύουν την λεπτή αυτή ισορροπία.

Είναι κοινοτοπία η υπενθύμιση πως ως όντα υποκείμεθα στις επιδράσεις των άλλων συνανθρώπων μας στο βαθμό που και εμείς επηρεάζουμε ασταμάτητα τους άλλους. Μία διαρκής, λοιπόν, ώσμωση καθιστά την ισορροπία αναγκαία και δημιουργική. Μία ισορροπία όχι κατ’ ανάγκην μεταξύ «ομοιοτήτων» αλλά μεταξύ της δημιουργικής συναίρεσης των «ετεροτήτων». Σχετικά ο Massimo Recalcati γράφει στο βιβλίο του «Το σύμπλεγμα του Τηλέμαχου»:

«Δεν μπορούμε να μιλάμε για μάς τους ίδιους, χωρίς να μιλάμε για τους Άλλους, για όλους του Άλλους που έχουν προσδιορίσει, οικοδομήσει, δημιουργήσει, σφραγίσει, διαπλάσει την ύπαρξή μας… Γίνομαι αυτό που είμαι μόνο μέσα από την διαμεσολάβηση του Άλλου».

Αν τα παραπάνω ισχύουν διαχρονικά και επικυρώνονται από τις επιστήμες αποτελεί παραδοξότητα να αρνούμαστε την παρουσία του «Άλλου» (διαφορετικού) ή και να σχεδιάζουμε την αφάνισή του. Παραγνωρίζουμε το γεγονός πως αν σπρώξουμε τον συνάνθρωπό μας στο κενό – χάος, τότε θα ανατραπεί η ισορροπία και εμείς οι ίδιοι θα πέσουμε θύμα της αφροσύνης μας. Η ζωή μας χρειάζεται και το αντίβαρο του «άλλου» όσο ενοχλητικό κι αν είναι. Η ισορροπία μας επιτυγχάνεται μέσα από τη σύζευξη και όχι την διάζευξη. Όταν η ισορροπία χάνεται με την άρνηση και τον εξοβελισμό του «άλλου», τότε η πτώση και το χάος θα είναι μία κοινή εμπειρία και για τους δύο.

Δεν είναι σπάνια η περίπτωση πως η λεπτή αυτή κοινωνική ισορροπία δοκιμάζεται όχι μόνον από τον ανθρώπινο εγωισμό αλλά κι από τον διχασμό που προκύπτει όταν η «ανάγκη εξυπηρέτησης του κοινωνικού συμφέροντος ερμηνεύεται ως κατάχρηση εξουσίας εις βάρος της ατομικής ελευθερίας» («Το σύμπλεγμα του Τηλέμαχου»). Στην διατάραξη αυτής της ισορροπίας συντείνει και μία παρεξηγημένη αντίληψη περί «απόλυτης ελευθερίας», αποχωρισμένης από κάθε αίσθηση – μορφή ηθικής ευθύνης. Η υποχρεωτικότητα του εμβολιασμού και οι «δικαιωματιστές» ανέδειξαν εμφαντικά το πλαίσιο της λεπτής αυτής κοινωνικής ισορροπίας.

Ο Νόμος της Ισορροπίας

Πολλοί ισχυρίζονται πως η πραγμάτωση και διατήρηση της κοινωνικής ισορροπίας προϋποθέτει την άρση όλων εκείνων των αδυναμιών του ανθρώπου που τροφοδοτούν την αντικοινωνικότητά του. Ο Νίτσε το είδε καθαρά:

«Ο άνθρωπος είναι ένα σκοινί τεντωμένο μεταξύ κτήνους και υπερανθρώπου – ένα σκοινί πάνω από την άβυσσο».

Η επανάσταση μπορεί και πρέπει να ξεκινήσει από το βαθύτερο «είναι» μας και με τη βοήθεια ενός συγκλονισμού της συνείδησής μας. Η ανάγκη, δηλαδή, και ο πόθος του ανθρώπου να υποτάξει τους άλλους (η νιτσεϊκή θέληση για δύναμη) πρέπει να ισορροπεί με την ανάγκη να είναι – συνυπάρχει αρμονικά με τους άλλους (χριστιανική επιταγή).

Κανένας άνθρωπος δεν ευτύχησε όταν δεν μπόρεσε να βρει την ισορροπία ανάμεσα στις ανάγκες – πιέσεις του εσωτερικού του κόσμου και στις επιταγές – αναγκαιότητα του εξωτερικού περιβάλλοντος (κοινωνική πραγματικότητα). Καμία κοινωνία δεν ευδοκίμησε όταν δεν πέτυχε την ισορροπία ανάμεσα στην διακονία του κοινού συμφέροντος και στην εξασφάλιση των ατομικών δικαιωμάτων και ελευθεριών. Κι αυτό γιατί η ισορροπία εδράζεται πάνω στην δεκτικότητα του ανθρώπου προς το διαφορετικό (αρετή της ανεκτικότητας) και στον αναγκαίο συγχρωτισμό των αντιθέτων και των ετεροτήτων. Ο Αμερικανός συγγραφέας Dan Millman όρισε με σαφήνεια το περιεχόμενο και το ρόλο του νόμου της ισορροπίας:

«Αν η βαρύτητα είναι η συγκολλητική ουσία που κρατάει ενωμένο το σύμπαν, η ισορροπία είναι το κλειδί που μάς φέρνει σε επαφή με τα μυστικά του. Η ισορροπία έχει εφαρμογή στο σώμα μας, στο νου μας και στα συναισθήματά μας, σε όλα τα επίπεδα της ύπαρξής μας. Μάς υπενθυμίζει διαρκώς πως με οτιδήποτε κάνουμε μπορούμε να υπερβάλλουμε ή να υπολειπόμαστε και ότι αν το εκκρεμές της ζωής μα ή των συνηθειών μας κινηθεί πολύ μακριά από την μία πλευρά, τότε, αναπόφευκτα, ο νόμος της ισορροπίας, θα το αναγκάσει να κινηθεί ακριβώς προς την αντίθετη».

 

Χρήσιμα βοηθήματα:

α. Άρθρα: Blog  ΙΔΕΟπολις, Ηλίας Γιαννακόπουλος

1. Λογική και Συναίσθημα: Η αέναος πάλη

2. Η παλίντονος αρμονία και ο νόμος της εναντιοδρομίας

3. Αγέλη ή Άτομο;

4. Η «Ύβρις» και το «Μέτρο»

5. Δώστε μία ευκαιρία στο «διαφορετικό»

6. Απόλλων vs  Διόνυσος: Μία αναγκαία συμφιλίωση

β. Βιβλίο:

«ΙΔΕΟπολις», Ηλίας Γιαννακόπουλος, (Εκδόσεις Λιβάνη).