Αναπολώντας τα Χριστούγεννα της «αθωότητάς» μας

«Δεν υπάρχει τίποτα πιο θλιβερό σ’ αυτόν τον κόσμο, από το να γυρνάς το πρωί των Χριστουγέννων και να μην είσαι παιδί»

(Erma Bombeck)

Τα Χριστούγεννα έχουν καταγραφεί ως η εορτή της παιδικής μας αθωότητας. Σε αυτό συνέβαλε και η «σκηνοθεσία» της ημέρας με όλα τα αναγκαία στοιχεία (πρόσωπα, γεγονότα και φυσικό περιβάλλον). Το νεογέννητο μωρό (Χριστός), η μητέρα (Παναγία), οι Μάγοι, η Φάτνη, το Αστέρι, τα Ζώα και οι γνωστές μουσικές συνθέτουν ένα σκηνικό που μαγεύει τα παιδιά και κεντρίζει τη μνήμη των πρεσβύτερων. Λίγο πολύ όλοι έχουμε αποθηκεύσει στη μνήμη μας κάποια Χριστούγεννα των παιδικών μας χρόνων. 

Ωστόσο τα Χριστούγεννα για κάποιους αποτελούν ευκαιρία για προβληματισμό που μερικές φορές ακουμπά τα όρια του σκεπτικισμού. Οι προβληματισμοί σχετίζονται τόσο με την ακριβή ημερομηνία γέννησης του Χριστού, την ημέρα καθιέρωσης του εορτασμού (25 Δεκεμβρίου) (354μ.Χ. η Ρώμη καθιέρωσε την ημέρα εορτασμού των Χριστουγέννων) όσο και με διάφορα άλλα δογματικά θέματα, όπως τη θεία φύση του Χριστού, το όνομα (Χριστός, Ιησούς), τις προφητείες περί έλευσης του Χριστού και πολλών άλλων. Δεν λείπουν, βέβαια, και οι αμφισβητήσεις για την ιστορικότητα του Ιησού.

Κάποιοι από τους προβληματισμούς έχουν κάποια ιστορική και επιστημονική βάση, όπως η χρονολογία γέννησης (7π.Χ.;) και η ημέρα εορτασμού των Χριστουγέννων (25 Δεκεμβρίου). Η συγκεκριμένη ημερομηνία γέννησης και εορτασμού (25 Δεκεμβρίου) επιλέχτηκε στο βαθμό που συνέπιπτε με την ειδωλολατρική γιορτή των Σατουρναλίων προς τιμήν του θεού Κρόνου, με τα γενέθλια του Μίθρα και με τα Μπρουμάλα – τον εορτασμό της μικρότερης ημέρας του έτους. Αυτό για τους χριστιανούς σηματοδοτούσε την αναγέννηση του κόσμου με την γέννηση – έλευση του Χριστού – μεσσία. (Χειμερινό ηλιοστάσιο).

Η σύνδεση, λοιπόν, της ημέρας γέννησης και εορτασμού των Χριστουγέννων με κάποιες ειδωλολατρικές γιορτές πιστοποιεί τον θρησκευτικό συγκρητισμό που αποτελεί ένα συνηθισμένο φαινόμενο στον ανθρώπινο πολιτισμό. Ο μύθος πολλές φορές συμπλέει με την πραγματικότητα και παράγει μία νέα πραγματικότητα που οφείλουμε να την εξετάζουμε και να την ερμηνεύουμε ούτε με τα δόγματα της θρησκείας ούτε με τα αυστηρά επιστημονικά κριτήρια.

«Τα Χριστούγεννα είναι μια ιστορία που έχει τόσο θρησκευτικές, όσο και ειδωλολατρικές προελεύσεις, και όποιος αγνοεί τη δύναμή τους, είναι σαν να αγνοεί τη δύναμη του μύθου – αυτά τα σύμβολα και αυτοί οι μύθοι μάς βοηθούν στην πραγμάτωση της ζωής μας».(Jay Parini)

Χριστούγεννα και Καταναλωτισμός

Στην ομάδα εκείνων που αιτιώνται τον τρόπο εορτασμού των Χριστουγέννων στις μέρες μας ανήκουν κι εκείνοι που επισημαίνουν την κυριαρχία του καταναλωτισμού και την παντελή απουσία κάθε στοιχείου πνευματικότητας. Το μυστηριακό στοιχείο στον εορτασμό τείνει να εκλείψει καθώς η παντοκρατορία των νόμων της αγοράς επιβάλλει τη δική της «θρησκεία», τη θρησκεία της κατανάλωσης ως αναγκαίας προϋπόθεσης για την κοινωνική αναγνώριση και αποδοχή. Η αποπνευματοποίηση του σύγχρονου ανθρώπου άλλοτε ως αιτία και άλλοτε ως αποτέλεσμα της υλιστικής βιοθεωρίας και των παράγωγων προτύπων ζωής αποφλοίωσε τον μυστηριακό χαρακτήρα των Χριστουγέννων.

Σε αυτό συνέτεινε και η δεσποτεία του εφήμερου και του επιφανειακού καθώς και η «λατρεία» του παροντισμού. Το λατινικό primum vivere(πρώτα να ζήσουμε) αφαίρεσε κάθε μεταφυσικό στοιχείο από τη ζωή του ανθρώπου που αγωνιά και αγωνίζεται για το σήμερα. Έτσι κάθε θρησκευτικό βίωμα το εντάσσει σε ένα πλαίσιο ζωής προσαρμοσμένο στην υλική του υπόσταση, αφού αυτή συνιστά την καθημερινότητά του.

Χριστούγεννα και Τεχνοκρατία

Στην αποφλοίωση των Χριστουγέννων ως πνευματικού γεγονότος συνέβαλε και το σύγχρονο τεχνοκρατικό πνεύμα. Τα άλματα της επιστήμης και της τεχνολογίας επωάζουν έναν τύπο ανθρώπου που αναζητεί το νόημα της ζωής και τις «μεγάλες» απαντήσεις σε άλλους χώρους όπου εξουσία έχουν οι αριθμοί και οι στατιστικές. Κι αυτό γιατί δεκαετίες τώρα οι ιδεολογίες της «προόδου» τροφοδότησαν την αγωνία του ανθρώπου με αυταπάτες για ένα μέλλον όπου ο άνθρωπος θα γίνει κύριος της μοίρας του.

Έτσι έχουμε μία βίαιη μετάβαση από τον Homo Sapiens στον Homo Technologicus. Στον νέο αυτό τύπο ανθρώπου τα θρησκευτικά βιώματα υποχωρούν, οι ανθρώπινες ευαισθησίες αδυνατίζουν και οι μεταφυσικές συλλήψεις θεωρούνται νεύρωση. Αποδεκτό γίνεται ό,τι μπορεί να αποδειχτεί ή να γίνει αντιληπτό με τις αισθήσεις χωρίς καμία προσπάθεια αναγωγής της πραγματικότητας σε ένα άλλο επίπεδο σκέψης ή εμπειρίας. Έτσι μέσα α’ αυτή την απορρύθμιση των αξιών και των προτεραιοτήτων χάνεται και το πραγματικό νόημα των Χριστουγέννων. Το μόνο που έμεινε για να νιώσεις λίγο Χριστούγεννα είναι οι γλυκείς ήχοι του διαχρονικού Jingle Bells.

Χριστούγεννα και Homo digitalis

Δεν είναι, βέβαια, και λίγοι εκείνοι που χρεώνουν την αποπνευματοποίηση των Χριστουγέννων στο προαναγγελθέν Μετα-Σύμπαν (metaverse) και στον αντιπροσωπευτικό τύπο αυτού, τον Homo digitalis. Σε μια εικονική εποχή, όπου η επικοινωνία διεξάγεται με άλλους όρους από αυτούς που συνηθίσαμε, οι αλγόριθμοι και η τεχνητή νοημοσύνη τείνουν να αντικαταστήσουν τα συναισθήματα και τα ανθρώπινα βιώματα. Η τεχνητή νοημοσύνη υποκαθιστά κάθε παραδοσιακή σκέψη και όλα πλέον κινούνται και ερμηνεύονται ή και βιώνονται στο πλαίσιο που συνθέτουν οι νέοι κανόνες της διαδραστικότητας. Πολλοί αναμένουν την επέλαση των avatar ή κάποιων ανθρωποειδών όντων.

Αν όλα αυτά δεν είναι φόβοι για την μετάλλαξη του ανθρώπου στο απώτατο μέλλον, αλλά μία πραγματικότητα που σιγά – σιγά διαμορφώνεται, τότε πώς μπορούμε να αναζητούμε το νόημα της ζωής μας στη γέννηση του θεανθρώπου και στη γιορτή των Χριστουγέννων; Ο Homo digitalis φαίνεται να κερδίζει τον παραδοσιακό τύπο του Homo religiosus(θρησκευόμενος). Οι μεγάλες αλήθειες, όμως, σε ποιο πεδίο ερεύνης βρίσκονται και με ποιο τρόπο θα τις κατακτήσουμε;

Η παρηγορητική πίστη

Ο άνθρωπος στο παγκοσμιοποιημένο χάος αναζητεί κάποιες αλήθειες κι απαντήσεις για παρηγοριά. Σχετικά ο φιλόσοφος Νορμπέρτ Μπόμπιο γράφει:

«Η απάντηση της πίστης είναι παρηγορητική. Αλλά οι θρησκείες δεν έχουν μόνο μία παρηγορητική λειτουργία, έχουν και τη λειτουργία να «ανακαλύπτουν» αλήθειες για προβλήματα στα οποία η κοινή γνώση δεν φτάνει… Επομένως, λέω ξανά, ότι έχω μία θρησκευτική αίσθηση της ζωής, ακριβώς εξαιτίας αυτής της συνειδητοποίησης ενός μυστηρίου που είναι ανεξιχνίαστο».