Ο Κήπος: Όλα είναι μία οικογένεια…

                            

            *Γράφει ο Ηλίας Γιαννακόπουλος, Blog "ΙΔΕΟπολις"           

                                *Εικόνες και διδάγματα ζωής

       “Ο πρώτος νόμος της οικολογίας είναι ότι τα πάντα σχετίζονται με τα πάντα” (Barry Commoner, αμερικανός πολιτικός και οικολόγος)

          Οι περισσότεροι, αν όχι όλοι μας, έχουμε συνδέσει τη ζωή μας με έναν κήπο. Κήπο φυσικό, κήπο λογοτεχνικό, κήπο θρησκευτικό, κήπο φιλοσοφικό…

       Και μόνο η αναφορά στη λέξη κήπο η σκέψη μας ταξιδεύει άλλοτε στους “κρεμαστούς κήπους της Βαβυλώνας”, άλλοτε στον “κήπο του Προφήτη” ( Χαλίλ Γκιμπράν), άλλοτε στον “Επικούρειο κήπο”, άλλοτε στον “κήπο με τις αυταπάτες” (Ελύτης) κι άλλοτε στον  “κήπο της Εδέμ”. 

        Ποιος δεν αναπολεί τον χαμένο παράδεισο “Κήπος της Εδέμ” εξαιτίας της παραβίασης της θεϊκής εντολής-απαγόρευσης από την Εύα;

        “Και εφύτευσεν ο Θεός παράδεισον εν Εδέμ κατά ανατολάς και έθετο εκεί τον άνθρωπον, ον έπλασε…Και έλαβε  Κύριος ο Θεός τον άνθρωπον, ον έπλασε, και έθετο αυτόν εν τω παραδείσω της τρυφής…”

           O κήπος, με ό,τι αυτός συμβολίζει, συνιστά την απόλυτη έκφραση της Φύσης. Είναι το απόλυτο ομοίωμά της. Κι αυτό γιατί, όπως οι πρωτόπλαστοι, δεν ζούμε στη Φύση, αλλά είμαστε η ίδια η Φύση.

      Στην εποχή μας και όσοι ζουν στα τσιμεντένια συγκροτήματα των μεγαλουπόλεων ο κήπος είναι μία μορφή διαφυγής από το τσιμέντο.

            Το να ζεις στην Αθήνα και το σπίτι σου να έχει έναν κήπο είναι μία "ευλογία" και "κατάρα" μαζί. 

            Η κατάρα, για να μην υπάρχει κάποια παρανόηση, είναι η τιμωρία της Φύσης που αισθητοποιείται με την ανομβρία και την ξηρασία. Γιατί πώς να χορτάσουν νερό τα δέντρα του κήπου όταν με ένα στοιχειώδες πότισμα η εταιρεία υδάτων του δήμου σε προειδοποιεί πώς η κατανάλωση νερού τον Ιούλιο και Αύγουστο παρουσιάζει μεγάλη απόκλιση από τους προηγούμενους μήνες;
              Η ευλογία του κήπου στην τσιμεντένια Αθήνα δεν συνίσταται μόνο στο πράσινο που σου εξασφαλίζει με ό,τι αυτό συνεπάγεται στην αισθητική και στην ποιότητα ζωής, αλλά και σε κάτι άλλο που πρέπει να έχεις την οικολογική ευαισθησία για να το προσέξεις και να επισημάνεις τα θετικά που προκύπτουν.
           Στον κήπο κυριαρχούν τα εσπεριδοειδή (κίτρο, λεμονιά,  μανταρινιές...), δύο ελιές, δύο συκιές και μία κληματαριά. Δίπλα στην ομάδα των οπωροφόρων δέντρων υπάρχουν κι άλλα πολλά καλλωπιστικά. Φυσικά δεν λείπουν οι μουριές και δύο-τρεις δάφνες μικρές.
         Ωστόσο τις εντυπώσεις τις κλέβει το κυπαρίσσι με το ύψος του. Ευθυτενές και αγέρωχο, επιβλητικό και ανθεκτικό στη δύναμη του αέρα ξεχωρίζει με το ύψος του και το χρώμα του.
         Ίσως πει κάποιος πως η παραπάνω ομάδα των δέντρων δεν συνιστά κάτι ξεχωριστό που να προκαλέσει το ενδιαφέρον όχι μόνον του ιδιοκτήτη αλλά και των περαστικών.

           Η παραπάνω κρίση και αξιολόγηση του κήπου χαρακτηρίζει εκείνους που σε έναν κήπο εστιάζουν μόνον στα φρούτα της εποχής (μανταρίνια, κίτρα, σύκα, σταφύλια...) ή και στις ελιές, τα λεμόνια...
         Σε έναν κήπο, όμως, όπως και σε ένα δάσος δεν είναι μόνον τα δέντρα και οι καρποί τους (η χλωρίδα) αλλά και η πανίδα (γάτες, πουλιά, ερπετά, έντομα...) που συμπληρώνει το μωσαϊκό του κήπου.
        Δεν θα σταθώ στους ήχους- θορύβους που συνοδεύουν την παρουσία κάποιων ζώων ή πουλιών (τζιτζίκια, νιαουρίσματα, τριζόνια, γκιώνης, περιστέρια  σπουργίτια...).

          Εκείνο που προκαλεί το ενδιαφέρον είναι η συνύπαρξη δέντρων και ζώων επ'  ωφελεία και των δύο. Είναι δύσκολο σε έναν τέτοιο χώρο σαν το κήπο να εστιάζεις μόνον στο “χρήσιμον” (ίσκιος, φρούτα...) ή στην αισθητική (μουριά...).
            Ενδιαφέρουσα είναι η εικόνα των πουλιών που εξορμούν με ταχύτητα, αλλά και με χίλιες προφυλάξεις άλλοτε στα σταφύλια, άλλοτε στα σύκα κι άλλοτε σε κάποιες ελιές που εγκατέλειψαν-άγουρες ούσες-τον κορμό και σκέπασαν το χώμα.

             Βλέποντας τις παραπάνω καθημερινές εικόνες από το μπαλκόνι του σπιτιού μου ο νους μου ταξιδεύει στα παιδικά μου χρόνια και στη μελωδία του ποιήματος «Τσιριτρό»:

          “Σε μια ρόγα από σταφύλι/έπεσαν οχτώ σπουργίτες/και τρωγόπιναν οι φίλοι./Τσίρι-τίρι, τσιριτρό,/τσιριτρί, τσιριτρό!”

 

            Ιδιαίτερα τα σύκα, αυτήν την εποχή- και τα σταφύλια αποτελούν το βασικό γεύμα των πουλιών. Πολλές φορές απολαμβάνουν εκείνα τα φρούτα που το ανθρώπινο χέρι δε τα φτάνει.
           Κι ενώ το ανθρώπινο βλέμμα εστιάζει στις πιρουέτες των πουλιών στον αέρα γυρεύοντας την τροφή τους από μία κουφάλα της ελιάς ακούγονται κάποια νιαουρίσματα από μικρά γατάκια που μόλις ήρθαν στον κόσμο του κήπου. Αν τολμήσεις να τα πλησιάσεις με τις καλύτερες των προθέσεων κινδυνεύεις να θεωρηθείς ύποπτος και επικίνδυνος από τη μάνα-γάτα με ό,τι αυτό συνεπάγεται...

            Εν τω μεταξύ όταν πέφτει το πέπλο της νύχτας ένα πλήθος πουλιών κουρνιάζει στα κλαδιά του κυπαρισσιού αφού το ύψος του τούς εξασφαλίζει την ασφάλεια.    
          Περιστέρια, σπουργίτια κι άλλα πουλιά συναγωνίζονται-ανταγωνίζονται για την καλύτερη φωλιά στο κυπαρίσσι που μοιάζει με ανθρώπινη πολυκατοικία με ενοίκους-πουλιά που ευλαβικά τηρούν τους κανόνες συμβίωσης.
       Να που ένα κυπαρίσσι έλυσε με απλό τρόπο το στεγαστικό πρόβλημα των πουλιών.
          Πρωταγωνιστές και κυρίαρχοι των αιθέρων είναι τα περιστέρια αφού ο όγκος τους συνιστά  γι αυτά πλεονέκτημα στον ανταγωνισμό - μάχη με τα άλλα πουλιά.
        Την αρμονία και ισορροπία του κήπου την ανατρέπουν κάποιες φορές ή  το γάβγισμα κάποιου σκύλου του δρόμου ή  ο ήχος της εξάτμισης κάποιου δίτροχου από τον παρακείμενο πολυσύχναστο δρόμο.  
         Φυσικά από την όλη εικόνα της μεγάλης οικογένειας του κήπου δεν θα μπορούσαν να λείπουν οι μέλισσες και οι σφήκες που αναζητούν κι αυτές την τροφή τους είτε στις ρόγες των σταφυλιών είτε σε κάποια σύκα που έπεσαν στο έδαφος ή σε κάποια που υπερωρίμασαν στο δέντρο και αποτελούν δέλεαρ για τους "εκλεκτούς πελάτες" του κήπου.

              Η παρουσία των μελισσών είναι έντονη στον μικρό μπαξέ που προστέθηκε τελευταία στον κήπο μας με κυρίαρχη θέση μία αγγουριά που τα κίτρινα λουλούδια της μαγνητίζουν το βλέμμα του ανθρώπου και τα άλλα έντομα της περιοχής.
         Φαίνεται πως κάποια φυτά της φύσης (πιπεριές, αγγουριές, μελιτζανιές...) μην αντέχοντας τις υψηλές θερμοκρασίες του καλοκαιριού  αποφάσισαν τώρα να ανθίσουν και να καρποφορήσουν, αφού η θερμοκρασία πήρε την κατιούσα. 

           Ένας Κήπος, λοιπόν,  μία μεγάλη οικογένεια. Μία οικογένεια με κανόνες και νόμους που τους σέβονται όλοι χωρίς εντάσεις και υστεροβουλίες.
           Στη φύση τίποτα δεν περισσεύει και όλα υπηρετούν ένα σκοπό (Τελεολογία). Μόνο το ανθρώπινο μάτι και η ανθρώπινη βουλιμία έχουν την τάση να θέλουν  να επεμβαίνουν και να ανατρέπουν αυτήν την ισορροπία και το "οικογενειακό" κλίμα του κήπου μου.

           Τίποτα δεν περισσεύει και κανένα "μέλος" αυτής της sui generis οικογένειας δεν διεκδικεί ή  δεν ασκεί την εξουσία επί των άλλων. Αυτή η διαστροφή και ματαιοδοξία είναι ανθρώπινο γνώρισμα.
         Στην “Οικογένεια του κήπου” όλα τα μέλη υπηρετούν ανιδιοτελώς την συνύπαρξη χωρίς προαπαιτούμενα και υστεροβουλίες.
           Γι αυτό όταν κάποιο μέλος της οικογένειάς μου πρότεινε να κλαδέψουμε την ελιά, να κοντύνουμε λίγο το κυπαρίσσι ή ακόμη και να καθαρίσουμε την αυλή από τα πεσμένα-σάπια σύκα αντέδρασα προς έκπληξη όλων.
   Τι να τους εξηγώ τώρα!
        Πως η πλούσια φυλλωσιά της ελιάς και το ύψος του κυπαρισσιού αποτελούν το ασφαλές κατάλυμα των πουλιών; Ή πως τα λιωμένα σύκα στο χώμα προσφέρουν αφειδώς πλούσιο γεύμα σε πουλιά και έντομα;

                                          Η διατροφική αλυσίδα γαρ.
      Φυσικά όλοι συμφώνησαν με την ένστασή μου, όχι βέβαια ότι τους έπεισαν τα επιχειρήματά μου, αλλά για να αποφύγουν τους χαρακτηρισμούς του τύπου: "Ε! καλά τώρα, ο άνθρωπος είναι φευγάτος και γραφικός".
          Στην Ελλάδα έτσι αντιμετωπίζουμε κάποια θέματα που υπερβαίνουν τη συνήθη αντίληψη και πρόσληψη μιας πραγματικότητας που "κρύπτεσθαι φιλεί", όπως διακήρυξε και ο Ηράκλειτος, ο σκοτεινός (αιμύλιος) φιλόσοφος.

          Κι ενώ το βλέμμα και τη σκέψη μου την απορροφούν η “οικογένεια του κήπου” μου (χλωρίδα και πανίδα), η ισορροπία του φυσικού περιβάλλοντος και οι άγραφοι κανόνες που διέπουν τη λειτουργία αυτής της οικογένειας, ξαφνικά μία φωνούλα χαράς και φόβου ταυτόχρονα του μικρού εγγονού μου με επαναφέρει στην πραγματικότητα, αφού κάποιο περιστέρι-από τα πολλά του κήπου-στάθηκε στα κάγκελα του μπαλκονιού μου σε μικρή απόσταση από τη θέση που με το εγγονάκι μου βλέπαμε και περιεργαζόμασταν τα μικρά επεισόδια της ζωής στον κήπο.
         Είναι αυτές οι μικρές - ασήμαντες για κάποιους - στιγμές που με συναρπάζουν και με διδάσκουν με την απλότητα και την αισθητική τους.

        Τελικά η ομορφιά και το νόημα της ζωής μας βρίσκεται στα απλά πράγματα και στον τρόπο που με τον οποίο βλέπουμε και ερμηνεύουμε την πραγματικότητα (φυσική και κοινωνική).
           Ίσως να είχαν δίκαιο οι Φυσιοκράτες (οικονομική σχολή) που πρέσβευαν πως οι άνθρωποι και οι κοινωνίες πρέπει να οργανώσουν τη ζωή τους σύμφωνα με τους "νόμους" και την "ηθική" της φύσης.

       Ο κήπος γενικότερα μας διδάσκει τον διάλογο με το δέντρο και το σεβασμό σε ό,τι δεν είναι ανθρώπινο. Στον κήπο παρατηρούμε με τη μεγαλύτερη ευκρίνεια την αλλαγή των εποχών και τις αλλαγές που συμβαίνουν στη Φύση. Αλλαγές που μας υπενθυμίζουν την αιώνια διαπάλη των δύο κοσμογονικών δυνάμεων, Της Ζωής και του Θανάτου.

         Στα υπόρρητα διδάγματα του κήπου είναι και η υπενθύμιση της υλικότητας του ανθρώπου. Είναι η συνειδητοποίηση της περατότητάς μας και της  γήινης καταγωγής μας.

          Ο κήπος χρειάζεται τη διαρκή φροντίδα μας, όπως φυσικά και η ζωή μας. Είναι κι αυτό ένα από τα διδάγματα του κήπου. 
          Να, λοιπόν,  τι μπορεί να μας προσφέρει ένας “Κήπος” στην πρωτεύουσα. Δεν είναι τυχαίο που οι αρχαίοι φιλόσοφοι (Επίκουρος...) δίδασκαν τις ιδέες του στους περίφημους "Κήπους" (Επικούρειος).