Πληροφοριακός Ωκεανός και Ψυχική Υγεία

         *Γράφει ο Ηλίας Γιαννακόπουλος, Blog "ΙΔΕΟπολις"

       Στην εποχή της “Πληροφοριακής Πλημμυρίδας” ενώ όλοι περιμέναμε περισσότερες πειστικές απαντήσεις για τα πολλά "γιατί" και "πώς" της ζωής και του κόσμου,  εν τούτοις πληθαίνουν τα ερωτήματα για την πορεία του κόσμου. Ερωτήματα που επωάζουν, τρέφουν και γιγαντώνουν την αγωνία του ανθρώπου για το μέλλον του που με τη σειρά της αποδομεί τα σταθερά της ψυχικής ισορροπίας και της συναισθηματικής του ευταξίας.
           Οι επιπτώσεις της πληροφόρησης-υπερπληροφόρησης στην ψυχική υγεία* του ανθρώπου αποτελούν παρθένο έδαφος για τους ερευνητές, αφού στις μέρες μας η πληροφόρηση απέκτησε χαρακτηριστικά που μόνο με φυσικά φαινόμενα μπορούμε να την αποδώσουμε, όπως  "ωκεανός πληροφοριών", "πληροφοριακή καταιγίδα", "πληροφοριακό χάος" κι άλλα πολλά.
           Ίσως για κάποιους να συνιστά παραδοξότητα η διαπίστωση πως τα κύματα των πληροφοριών που κατακλύζουν τον σύγχρονο άνθρωπο μπορεί να δημιουργούν προβλήματα στην ψυχική του υγεία, στο βαθμό που θεωρούμε πως η πληροφορία από τη φύση της οδηγεί στη γνώση κι αυτή με τη σειρά της διευκολύνει την αντιμετώπιση των προβλημάτων και γενικότερα στην προσαρμογή του στο περιβάλλον (φυσικό και κοινωνικό), στοιχεία-προϋποθέσεις για την επιβίωσή του.
           Μπορεί η πληροφορία να συνιστά την αναγκαία προϋπόθεση για τη γνώση, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι η διαδρομή Πληροφορία >Γνώση αποτελεί μία μηχανιστική διαδικασία. Τουναντίον προϋποθέτει και τις ανάλογες λειτουργίες από την πλευρά του δέκτη, όπως: Κατανόηση, ερμηνεία, επεξεργασία, προσαρμογή και ενσωμάτωση στο γνωστικό επίπεδο του υποκειμένου-δέκτη.

          Από την άλλη πλευρά για να επιτευχθούν όλα τα παραπάνω χρειάζονται και οι αναγκαίοι ερμηνευτικοί κώδικες έτσι ώστε να φιλτράρονται σωστά οι πληροφορίες για να μην καθίσταται ο ανθρώπινος εγκέφαλος ένα χωνευτήρι άχρηστων πληροφοριών. Αυτοί οι κώδικες είναι σήμερα αναγκαίοι  όσο ποτέ άλλοτε αφού ο όγκος πληροφοριών είναι τεράστιος και υπερβαίνει κατά πολύ τις ικανότητες του ανθρώπινου εγκεφάλου στην αποθήκευση και σωστή ταξινόμησή τους.
          Μπροστά σε αυτά τα κύματα των "άχρηστων πληροφοριών", των γνωστών και ως infojunk (πληροφοριακή σαβούρα), ο σύγχρονος άνθρωπος-δέκτης απειλείται με πνιγμό και καταποντισμό αφού προσπαθεί να διασωθεί ως ναυαγός χωρίς την αναγκαία πυξίδα.

        Απέναντι,  λοιπόν, σε αυτήν την συνεχή "πληροφοριακή παλίρροια" ο άνθρωπος-ναυαγός έχει να επιλέξει μία από τις τρεις στάσεις:

              Είτε να αποδεχτεί άκριτα (1^η) όλες τις πληροφορίες με το σκεπτικό ότι αποτυπώνουν την περιρρέουσα πραγματικότητα,  είτε να τις απορρίψει (2^η) με τη δικαιολογία ότι οι περισσότερες είναι προϊόντα fakenews ή προπαγάνδας ή να αναλωθεί σε μία δύσκολη, κοπιώδη ή και ατελέσφορη διήθηση-φιλτράρισμα (3^η) για να κρατήσει-αποθηκεύσει στο θάλαμο της μνήμης ως γνώση μόνον εκείνες τις πληροφορίες που θα τον βοηθήσουν στην κατανόηση-ερμηνεία της πραγματικότητας και στην απότοκη προσαρμογή σε αυτήν με τελικό στόχο την επιβίωσή του,  όπως προείπαμε.
          Όποια, όμως, κι αν είναι η επιλογή του δεν μπορεί να είναι αζημίως για την ψυχική του υγεία.
           Κι αυτό γιατί η πρώτη  στάση-επιλογή διαμορφώνει μία δουλική συμπεριφορά, μία νοοτροπία μάζας που άγεται και φέρεται από τα χαλκεία ειδήσεων πληροφοριών.

              Η δεύτερη στάση-επιλογή καθιστά το άτομο καχύποπτο και αρνητή της πραγματικότητας και ταυτόχρονα επωάζει την αντικοινωνικότητά του.
             Η τρίτη στάση-επιλογή γεμίζει τον άνθρωπο-δέκτη με άγχος τόσο για τον χρόνο που χρειάζεται για την ανάγνωση-διήθηση του ωκεανού των πληροφοριών όσο και για το κριτήριο-κώδικα επεξεργασίας που χρησιμοποιεί εάν, δηλαδή, είναι ο σωστός και ο πιο αποτελεσματικός. Άμεσο αποτέλεσμα ένα ακόμη φορτίο άγχους που συντελεί στην συναισθηματική απορρύθμιση και γενικότερα στην ψυχική κόπωση.

          «Σχεδόν οι πάντες τείνουν να πιστεύουν όχι ό,τι αποδεικνύεται αλλά ό,τι τους είναι αρεστό» (Blaise Pascal).
            Μια άλλη παράμετρος των επιπτώσεων του "πληροφοριακής υπερφόρτωσης" ή της "πληροφοριακής συμφόρησης"  είναι και το αίσθημα του φόβου που κατακλύζει το άτομο στο βαθμό που ο κύριος όγκος των πληροφοριών περιγράφει ή  παραπέμπει σε αρνητικά γεγονότα. Η αναφορά σε θετικά σπανίζει με αποτέλεσμα ο δέκτης να βιώνει ένα ακαθάριστο συναίσθημα αβεβαιότητας για το μέλλον του.

              Δεν είναι δε σπάνιες και οι περιπτώσεις που το σύγχρονο άτομο μπροστά στις αρνητικές πτυχές της πραγματικότητας, όπως αυτή αναδύεται από το "πληροφοριακό νέφος" κυριεύεται από ένα απαισιόδοξο αίσθημα για τη ζωή του, από έναν ακατάσχετο πεσιμισμό και  καταλήγει στη μελαγχολία ή στην κατάθλιψη, αν δεν βιώνει σε κάποιες οριακές στιγμές και αισθήματα πανικού.
          Στις επιπτώσεις του κατ' ευφημισμόν "πληροφοριακού ευδαιμονοσμού" μπορεί να συνυπολογιστεί και η ανάπτυξη-αποδοχή ενός αισθήματος ματαιότητας για την ανθρώπινη ζωή και το σκοπό της ύπαρξής μας  στο βαθμό που οι γκρίζες εικόνες της πληροφόρησης-υπερπληροφόρησης κυριαρχούν απόλυτα, όπως: Βία, Πόλεμοι, Οικονομική κρίση, Αμοραλισμός, κοινωνικός Μιθριδατισμός...
            Μερικοί δε, διακατέχονται από ένα αίσθημα αυτοϋποτίμησης ή αυτο-ενοχοποίησης όταν δεν μπορούν ή δεν προλαβαίνουν να διαβάσουν ή να αξιολογήσουν τον τεράστιο όγκο της καθημερινής πληροφόρησης-ενημέρωσης με ό,τι αυτό συνεπάγεται στην δυνατότητα-ικανότητα λήψης των αναγκαίων αποφάσεων για τις κοινωνικές τους σχέσεις αλλά και για την ίδια τη ζωή τους.
         Φαίνεται πως το παγκόσμιο σύστημα επικοινωνίας και πληροφόρησης παράγει μεγαλύτερο όγκο πληροφοριών από αυτό που μπορεί να "καταναλώσει" ο μέσος άνθρωπος.

              Μερικοί ειδικοί περί την ψυχική υγεία του ανθρώπου πάνε πιο μακριά και διατείνονται πως το “πληροφοριακό νέφος” επιδρά αρνητικά και στην “Ψυχική ανθεκτικότητα”** του ατόμου, αφού ως ένα βαθμό ο όγκος των πληροφοριών και η αδυναμία του δέκτη να τις αξιολογήσει απενεργοποιούν μερικώς και τους νοητικούς μηχανισμούς του, που είναι τόσο απαραίτητοι  για την αντίδραση, την ανάκαμψη και τον επανασχεδιασμό της πορείας του.

              Ως αιτία αυτής της αρνητικής επενέργειας θεωρείται η κατά κόρον προβολή μιας δυστοπικής πραγματικότητας που εκλαμβάνεται από τον δέκτη ως η μόνη πραγματικότητα και μη ανατρέψιμη ή αναστρέψιμη.         

                       

             Ο ανθρώπινος εγκέφαλος και ιδιαίτερα η συνείδησή του έχει μετατραπεί ή χρησιμοποιείται  ως "χωματερή πληροφοριών" από τους παραγωγούς και διακινητές των πληροφοριών. Κι αυτό γιατί η σύγχρονη πληροφόρηση δεν στοχεύει τόσο στην ενημέρωση αλλά στην ισχυρή εντύπωση και στη διέγερση του θυμικού.

             Μόλις η εντύπωση και η διέγερση ξεθωριάσουν και υποχωρήσουν αυτό που μένει είναι το άχρηστο κατακάθι που με την τοξικότητά του διαβρώνει τους νοητικούς μηχανισμούς και αποδυναμώνει τη θέληση του ανθρώπου για αντίδραση και αυτοπροσδιορισμό σε έναν κόσμο που βρίσκεται "εν πλήρει συγχύσει και αταξία".
          "Ο άνθρωπος σαν κατάντησε κι αυτός πραμάτεια..."(Σεφέρης).
             Να που οι συνειρμοί έτσι εύκολα σε οδηγούν σε άλλους δρόμους όπου περιγράφεται-ποιητική αδεία-η μετάπτωση του ανθρώπου σε "εμπόρευμα" και σε ένα "ετερόνομο" ον από δυνάμεις και μηχανισμούς που ο ίδιος ο άνθρωπος δημιούργησε για να τον υπηρετούν κι αντ' αυτού κατέστη ο ίδιος υπηρέτης των δημιουργημάτων του.
           Και όταν ο άνθρωπος μετασχηματίζεται σε άβουλο όργανο απρόσωπων δυνάμεων είναι παραλογισμός και στρεβλή κατανόηση-ερμηνεία της πραγματικότητας (εσωτερικής και εξωτερικής) να μιλάμε για "Ψυχική Υγεία".

      

             Με αυτά κι με αυτά η σχέση πληροφορίας και ψυχικής υγείας μάς παραπέμπει σε κάποια προφητική θέση του Έλιοτ που πρώτος διείδε τον "χαοτικό" χαρακτήρα και ρόλο της πληροφορίας:
       "Πού είναι η όλη Σοφία που χάσαμε μέσα στην Γνώση; Πού είναι όλη η Γνώση που χάσαμε μέσα στην Πληροφόρηση”

                                                         ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

                *Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας,  η ψυχική υγεία είναι η συναισθηματική κατάσταση του ατόμου που το καθιστά ικανό να διαχειρίζεται τις δυσκολίες που του παρουσιάζονται, να αντιλαμβάνεται τις ικανότητές του, να μπορεί να παίρνει αποφάσεις, να είναι λειτουργικό στην καθημερινότητά του, να έχει υγιείς σχέσεις, να μπορεί να συνεισφέρει στην κοινότητα και να είναι σε θέση να αντλεί ευχαρίστηση από όλα αυτά. Ακόμα και σε περιόδους έντονου στρες ή όταν οι συνθήκες μεταβάλλονται, το ψυχικά υγιές άτομο είναι σε θέση να ρυθμίζει τα συναισθήματά του, να βρίσκει την εσωτερική του ισορροπία και να λειτουργεί αποτελεσματικά. (από το διαδίκτυο)

          **Με τον όρο ψυχική ανθεκτικότητα εννοούμε την ικανότητα ενός ατόμου να ανακάμπτει μετά από μια τραυματική εμπειρία ή/και δυσάρεστη πρόκληση που έχει βιώσει στη ζωή του. Ως ψυχική ανθεκτικότητα ορίζεται ακόμη η ικανότητα του ατόμου να προσαρμόζεται σε δύσκολες καταστάσεις διατηρώντας τη ψυχική του υγεία (από το διαδίκτυο)