H “Πλατεία” ως πολιτικός χώρος και “Μέσον” της πολιτικής επικοινωνίας

            *Γράφει ο Ηλίας Γιαννακόπουλος, Blog "ΙΔΕΟπολις"

           ■ Γιατί το "Μέσον"- η "Πλατεία" είναι το ΜΗΝΥΜΑ

   «Η «πλατεία» ήταν γεμάτη, με το νόημα που ΄χε κάτι από τις φωτιές»

             Και να που οι Πλατείες γέμισαν πάλι κόσμο στο  “έβγα”  του Φλεβάρη, όχι φυσικά για να αποχαιρετίσουμε τον Χειμώνα, ούτε να γιορτάσουμε κάποιο χαρούμενο εθνικό γεγονός (εθνική επέτειο), ούτε τέλος πάλι να ακούσουμε τον αρχηγό του κόμματός μας, όπως συνέβαινε παλιά στις προεκλογικές συγκεντρώσεις.

                                      Οι “πλατείες” της οργής

             Αυτή τη φορά (28^η Φλεβάρη 2025) οι Πλατείες της Ελλάδας γέμισαν όλες χωρίς καμία οργάνωση ή κεντρική καθοδήγηση. Τις γέμισε ένα σύνθημα («Δεν έχω Οξυγόνο») και μία αφίσα για τη «Δικαιοσύνη».

            Τις γέμισε φυσικά ο Πόνος για τον άδικο χαμό των 57 Ελλήνων στα Τέμπη, αλλά και η οργή για την βραδυπορούσα ελληνική δικαιοσύνη.

           Τις γέμισε η αγανάκτηση για την αβελτηρία των ταγών της Εξουσίας, αλλά και ο θυμός για  τη αναποτελεσματικότητα του Κράτους μας που στις κρίσιμες στιγμές δεν μπόρεσε να σταθεί αρωγός στον πόνο των συγγενών που πριν δύο χρόνια ο “μαύρος καβαλάρης” σκόρπισε το θάνατο στα παιδιά τους. 

        «Ήρθ΄ ένας καβαλάρης μέσα στη νυχτιά / κι΄ έγινε στάχτη ο τόπος, κάμποι και βουνά / κι΄ έχει σταυρούς γεμίσει, μαύρα μνήματα».

                                  Οι “Πλατείες ως τοπόσημο”

              Να, λοιπόν, που οι πλατείες γέμισαν πάλι κόσμο υπενθυμίζοντάς μας πως αυτός ο πολεοδομικός χώρος είναι πολυπαραγοντικός και πολυσήμαντος. Δεν εξυπηρετεί μόνον ανάγκες πολεοδομικές, αλλά και πλήθος άλλων, όπως πολιτιστικές, κοινωνικές, ιστορικές και όχι σπάνια και πολιτικές.

          Η πλατεία επινοήθηκε και κατασκευάστηκε ως μία νομοτέλεια της κοινωνικής φύσης του ανθρώπου και της απότοκης επιθυμίας του να εκφραστεί συλλογικά μέσα από την ανθρώπινη συνεύρεση και συναναστροφή και συναγελασμό (όχι υποχρεωτικά με την αρνητική του σημασία). Στην πλατεία γεννιούνται, ανθοφορούν και καρπίζουν σκέψεις και ιδέες που είναι ικανές να αλλάξουν τη ζωή της ανθρώπινης κοινότητας.

            Η πλατεία, επίσης, ως ανοιχτός χώρος συνδέεται με γεγονότα, πράξεις, παραστάσεις  και βιώματα που πολλές φορές αποτελούν σημείο αναφοράς τόσο για την ατομική όσο και την κοινωνική ή και εθνική μας ζωή. Η πλατεία είναι μία προτροπή για έκφραση της κοινωνικότητάς μας που τείνει να ατροφήσει εξαιτίας της μοναξιάς μας.

             Η πλατεία πολλές φορές μάς καλεί ακόμη όχι για μία συνεύρεση ανεμελιάς και ανασασμού αλλά για μία επικοινωνία δημιουργική. Μία επικοινωνία ανθρώπινη που μάς  διαπλάθει κοινωνικά και μάς ωριμάζει πολιτικά. Και να μην ξεχνάμε πως στις πλατείες θα ακούσουμε τους γραφικούς αγορητές, τους αμπελοφιλοσόφους αλλά  και τους αυθεντικούς καλλιτέχνες.

            Όλοι μας κάτι έχουμε, κάτι κουβαλάμε από τις πλατείες της ζωής μας. Από την μακαριότητα των νεανικών μας χρόνων μέχρι και τον συναγελασμό μας με την αδιάφορη ανθρώπινη μάζα που μάς περιβάλλει στον ανοιχτό χώρο.

            Οι πλατείες ιστορικά ταυτίστηκαν με κινήματα και επαναστάσεις που καθόρισαν την κοινωνική και εθνική ζωή ενός λαού.

           Δεν είναι τυχαίο, επομένως, που οι πλατείες συνιστούν το Τοπόσημο μιας κοινότητας που ο χρόνος και οι ιστορικές συγκυρίες ενίοτε τις ανήγαγε και σε σύμβολα με πολλαπλά σημαινόμενα.

          Οι πλατείες είναι ο τοπογραφικός συμβολισμός και όχι μόνον ο πολεοδομικός, το “κάτοπτρο” μιας κοινωνίας που μέσα του αντανακλώνται οι ανατάσεις, οι απογοητεύσεις και οι σπασμοί της.

        Πλατεία Συντάγματος, Πλατεία Ομονοίας, Πλατεία Κλαυθμώνος, Πλατεία Αγανακτισμένων.

                   Τέσσερις πλατείες με ιστορία. Πολιτική και ανθρώπινη.

                      H “πλατεία” ως μέσο Πολιτικής Επικοινωνίας

           Στο άνυδρο πολιτικό μας τοπίο η Πλατεία ως χώρος λειτουργεί και διαμορφώνει τις συνθήκες και τις προϋποθέσεις- όρους της “Πολιτικής Επικοινωνίας”.

            Στη μεταπολίτευση η Πλατεία ως πολεοδομικός χώρος χρησίμευε για την εκφώνηση λόγων από τους πολιτικούς αρχηγούς. Πολλές φορές το πλήθος και το πάθος των οπαδών ενός κόμματος σε μία προεκλογική ομιλία σε κάποια εμβληματική πλατεία (π.χ πλατεία Συντάγματος) προσδιόριζε κατά το μάλλον ή ήττον και τον επόμενο Πρωθυπουργό της Ελλάδας).

            Όταν το διαδίκτυο εισέβαλε βίαια στο χώρο της επικοινωνίας οι πλατείες έπαψαν να λειτουργούν ως οι μοναδικοί χώροι ή τρόποι πολιτικής επικοινωνίας. Το Facebook  και το Tik Tok κυριάρχησαν ως εργαλεία έκφρασης της πολιτικής σκέψης  και διαμόρφωσης της κοινής γνώμης, έστω και με όρους προπαγάνδας.

 

             Πριν προσδιοριστεί και αξιολογηθεί ο χώρος της πλατείας και ως χώρος “Πολιτικής Επικοινωνίας”, όπως αυτός λειτούργησε και αναδείχτηκε και στις τελευταίες συγκεντρώσεις (πόνου και οργής) ανά την Ελλάδα καλή θα ήταν μία αναφορά σε έναν στοιχειώδη ορισμό του όρου:

         “Η πολιτική επικοινωνία, λοιπόν, χρησιμοποιεί – όπως λογικά έχει γίνει αντιληπτό μέχρι τώρα– τα διάφορα μέσα επικοινωνίας, ακόμα και τα έντυπα, ώστε να μεταδώσει μηνύματα, επηρεάζοντας την ψυχολογία και τη γνώμη του ατόμου και συνακολούθως τη συμπεριφορά του. Ειδικότερα, σκοπός είναι η δημιουργία μιας νοητής κατασκευής (εικόνα) για κάποιο πρόσωπο ή γεγονός, που αποτελείται από τρεις διαστάσεις: τη γνωστική –δηλαδή το τι γνωρίζουμε για το άτομο/γεγονός, τη συγκινησιακή – τι συναισθήματα μας εγείρει και συνακολούθως την κανονιστική – τη διαμόρφωση μιας συμπεριφοράς σε σχέση με το πρόσωπο/γεγονός (χαρακτηριστικότερο παράδειγμα η απόσπαση ψήφου){από το διαδίκτυο}.

           Συμπληρωματικά θα μπορούσαμε να αναφέρουμε τη συμβολή και τον εμπλουτισμό της Πολιτικής Επικοινωνίας με στοιχεία της Ψυχολογίας από τον  Harold Lasswell (πολιτικός επιστήμονας και επικοινωνιολόγους). Σύμφωνα με αυτόν, λοιπόν, η Πολιτική Επικοινωνία συντίθεται από πέντε ερωτήματα, όπως:

         «ποιος λέει, τι (το μήνυμα), σε ποιoν, μέσα από ποιον δίαυλο (μέσο, κανάλι), για ποιoν σκοπό».

  

          Αν όλες οι παραπάνω αναγκαίες εννοιολογικές διευκρινίσεις σημαίνουν κάτι, τότε πρέπει να αποδεχτούμε πως η πολιτική επικοινωνία συνιστά κομμάτι της καθημερινότητάς μας, αφού σε τελευταία ανάλυση όλα είναι πολιτική (σκέψη, έννοιες, λέξεις, συμπεριφορά).

            Στη μετα-Εποχή μας του μετα-Ανθρώπου, της μετα-Αλήθειας(post-truth), της μετα-Δημοκρατίας μας και του εικαζόμενου “τέλους της Ιστορίας” η πολιτική επικοινωνία φαίνεται να αποκτά νέο περιεχόμενο, στόχευση και δυναμική. Σε αυτό το νέο τοπίο ποιος είναι ο ρόλος και η εμβέλεια-αποτελεσματικότητα της πολιτικής επικοινωνίας στον παραδοσιακό πολιτικό χώρο των πλατειών;

           Φαίνεται πως η πλατεία στις σύγχρονες μαζικές κοινωνίες προσδίδει όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά στην πολιτική επικοινωνία που την καθιστούν αποτελεσματική στην ενημέρωση, αν όχι και στη χειραγώγηση του πλήθους.

                                  Η “πλατεία” ως πολιτικός χώρος

           Τις παραπάνω διαπιστώσεις για το ρόλο της πλατείας ως πολιτικού χώρου και ως εργαλείου της πολιτικής επικοινωνίας ανέδειξαν με εμφαντικό τρόπο οι μεγάλες και αυθόρμητες συγκεντρώσεις στις πλατείες όλων των ελληνικών πόλεων με αφορμή την  επέτειο από την τραγωδία των Τεμπών. 

           Στους διαδρόμους του πρωθυπουργικού μεγάρου διάχυτη είναι η εντύπωση, δεν κρύβεται άλλωστε, πως μετά τις μεγαλειώδεις άμα και ειρηνικές συγκεντρώσεις (χωρίς κομματικές σημαίες) το "μήνυμα ελήφθη"  από τον Πρωθυπουργό και το επικοινωνιακό του επιτελείο. Από αυτό πρωτίστως.

            Θα ήταν ασυγχώρητος “πολιτικός στρουθoκαμηλισμός” αν συνέβαινε το αντίθετο. Θα είναι τεκμήριο πολιτικού και κοινωνικού "μιθριδατισμού", αν η κυβέρνηση στο επόμενο και σύντομο χρονικό διάστημα δεν προσπαθήσει να αλλάξει ρότα και επαναπαυθεί στην ασυλία που της παρέχει αφειδώς εδώ και δύο χρόνια η "πολιτική ασυμμετρία" του πολιτικού μας συστήματος.
         Φυσικά το ίδιο ισχύει και για την αντιπολίτευση (μείζονα και ελάσσονα). Οι πλατείες έστειλαν το ηχηρό τους μήνυμα, εν είδει τυμπάνου, σε όλα τα κόμματα. Αν αδιαφορήσουν για το μήνυμα της "Πλατείας",τότε δεν απέχει πολύ από το να κατηγορηθούν ότι πάσχουν από την "κομματική αυτοκτονικότητα".
     Όσον αφορά τα συνήθη επεισόδια των μπαχαλάκηδων (τα αναμενόμενα και προαναγγελθέντα άλλωστε) το αρμόδιο υπουργείο ας φροντίσει την επόμενη φορά να αιτιολογήσει και να δικαιολογήσει την ύπαρξη, αποτελεσματικότητα και χρησιμότητά του. Γιατί συνιστά εθνική ντροπή ο ιερός χώρος του "άγνωστου στρατιώτη" να γίνεται παρανάλωμα του πυρός από κάποιους νεολαίους. Γιατί άραγε; Τι και γιατί καίνε; Το φυσικό ξύλινο φυλάκιο των φρουρών  ή αυτό που συμβολίζει;

          Πού πήγε λάθος η ελληνική παιδεία και η κοινωνική διαπαιδαγώγηση; Αφήνω ασχολίαστη την ανύπαρκτη πλέον ΕΗΔ, αφού οι εμπρηστές των συμβόλων το πιθανότερο να μην έχουν περάσει ακόμη την πύλη του στρατοπέδου.
         Κατά τα άλλα όλοι απαιτούν δικαιοσύνη, κρατώντας δάδες φωτιάς στα χέρια τους. Ο ορισμός της υποκρισίας και της ανέξοδης επαναστατικής γυμναστικής και της "Πολιτικής Ανυπακοής", όπως αυτή ορίστηκε από το  Θόρω.

            Τελικά η πλατεία ως πολιτικός χώρος συνιστά ένα mega-σύστημα που συντίθεται από επί μέρους μικρότερα υποσυστήματα στα οποία είναι ενσωματωμένα χρόνια λαϊκά αιτήματα τα οποία κατά καιρούς έρχονται στην επιφάνεια και ζητούν άμεση ικανοποίηση. Την ανάδυση αυτών των αιτημάτων και την απαίτηση για άμεση ικανοποίηση την πυροδοτούν και τη διευκολύνουν και κάποιες συγκυρίες που σχετίζονται με λεπτές πτυχές της κοινωνικής και προσωπικής μας ζωής.
         Η πλατεία τελικά αποδείχτηκε πως λειτουργεί ως μία βεντάλια ή ως μία μπαμπούσκα, αφού κάθε προσπάθεια να ανιχνεύσουμε το βάθος της αποκαλύπτουμε τον πολύπτυχο χαρακτήρα της. Σε αυτήν συνυπάρχουν οι αντι-εμβολιαστές, οι συνωμοσιολόγοι επί παντός επιστητού, οι αγανακτισμένοι και φυσικά όσοι νιώθουν τα “αποπαίδια” της ζωής και των μεγάλων λεωφόρων.
        Οι "ένοικοι" της πλατείας, της κάθε πλατείας, ζουν ταυτόχρονα στον μικρόκοσμο και στον μακρόκοσμό τους. Σκέφτονται απλουστευτικά. Συνήθως προβάλλουν με ευκολία και παροιμιώδη ταχύτητα την ατομική τους περίπτωση στην μεγάλη οθόνη του γενικού κακού-κινδύνου.
        "Στο μοιραίο τρένο δυνητικά θα μπορούσα να είμαι κι εγώ ή το παιδί μου..."

                          Η “πλατεία” ως  πρόξενος της Εντροπίας
       Κάτω από αυτήν την σχηματική αναγωγή του ατομικού στο γενικό ο φόβος γίνεται θυμός, ο θυμός οργή και αγανάκτηση και η αγανάκτηση μεταμορφώνεται σε βουβή διαμαρτυρία στην αρχή και σιγά-σιγά μετασχηματίζεται σε ξεσηκωμό μέχρι να πάρει την τελική μορφή που κανείς δεν μπορεί να εικάσει το μέγεθος, την ταχύτητα και την ένταση, αλλά και το χρόνο και τρόπο εκδήλωσης. Η χαοτική μετεξέλιξη δεν μπορεί να προβλεφθεί και φυσικά είναι απευκταία.

         Η πλατεία γενικότερα ως πολιτικός χώρος λειτουργεί ως ένα κλειστό σύστημα, παρά την έκτασή της, που αυξάνει επικίνδυνα την πολιτική "Εντροπία" με  ό,τι αυτό συνεπάγεται για την κοινωνική και πολιτική ευρυθμία.  Η  πλατεία ως πολιτικός χώρος εμπεριέχει πολλά στοιχεία ενός χαοτικού συστήματος που από τη φύση τους είναι ασταθής. Κι αυτό γιατί μια τυχαία απόκλιση από τις αρχικές συνθήκες που επικρατούν στο χώρο της πλατείας και εξαιτίας ενός τυχαίου συμβάντος μπορεί να οδηγήσει ταχύτατα σε ανεξέλεγκτες και μεγάλες εκτροπές.        Η πλατεία, γενικότερα, ως πολιτικός χώρος επωάζει συχνά το γνωστό φαινόμενο της "Πεταλούδας". 

                           Η “πλατεία” ως “μέσο” και το “μήνυμα”

         Με αυτά κι αυτά τα δεδομένα και με το πολυπληθές πλήθος των συμμετεχόντων στις τελευταίες συγκεντρώσεις  στις ελληνικές πλατείες και σε συνδυασμό με το πολιτικό μήνυμα που έστειλαν σε όλους και για όλα είναι δύσκολο να μην αποδεχτεί την παροιμιώδη όσο και εμβληματική θέση του Μάρσαλ Μακ Λούαν  πως το “Μέσο είναι το Μήνυμα”.

     

             Και όσο η πλατεία από εδώ και στο εξής, ως πολιτικός χώρος, θα χρησιμοποιείται ως εργαλείο-μέσο  της πολιτικής επικοινωνίας, άλλο τόσο οι τρόφιμοι της πολιτικής εξουσίας θα πρέπει να αναζητούν το μήνυμά της, ενθυμούμενοι και την γνωστή θέση του Καμύ, πως:

          “Στην πολιτική, είναι τα μέσα που καθαγιάζουν τον σκοπό και ποτέ ο σκοπός τα μέσα”.

             Αν οι διαπιστώσεις-θέσεις των Μάρσαλ Μακ Λούαν και Καμύ έχουν να διδάξουν κάτι είναι πως η πλατεία ως πολιτικός χώρος μπορεί να λειτουργήσει ως θερμοκήπιο απρόβλεπτων καταστάσεων. Γι αυτό οι πολιτικοί μας ταγοί ας προνοούν. H μελέτη και γνώση του “Επιχειρήματος Της Ολισθηρής Πλαγιάς” θα βοηθούσε πολύ στην αντιμετώπιση παρόμοιων θλιβερών γεγονότων

                         Ο Πιττακός ο Μυτιληναίος το είπε καθαρά:

        “Χαρακτηριστικό γνώρισμα των συνετών ανθρώπων είναι ότι προνοούν πριν συμβούν τα δυσάρεστα και γνώρισμα των γενναίων είναι, όταν συμβούν να προσπαθούν να το διορθώσουν”

 

         Αλλιώς θα ξανακούσουμε πάλι στίχους από τραγούδια και ποιήματα που θα  θυμίζουν τα λάθη και τις ενοχές της γενιάς μας, όπως το:

                               «Στα χελιδόνια των Τεμπών»

       “Εσείς πληρώσατε ακριβά τα / λάθη της γενιάς μου. / Δειλών αρχόντων διαπλοκής της εξουσίας μέλη. / Κατάρα και άγρια ευχή το αίμα σας παιδιά μου./ Τι κρίμα τόσοι θάνατοι! Το / αίμα τ΄ ακούτε, κλαίει” ( Δημήτριος Παπαγιαννόπουλος, Δάσκαλος, ΠΙΑΛΕΙΑ Τρικάλων).