Τα “Τείχη” της ζωής μας…

            *Γράφει ο Ηλίας Γιαννακόπουλος, Blog "ΙΔΕΟπολις"

         Ποιος στη ζωή του, έστω και μία φορά, δεν χρησιμοποίησε τη λέξη “Τείχη” (με την κυριολεκτική ή μεταφορική της σημασία αδιάφορο);

                 Άλλοτε η λέξη στην ιστορική της διαδρομή χρησιμοποιείται και παραπέμπει σε κάτι θετικό κι άλλοτε σε κάτι αρνητικό. Είναι το γνωστό παιχνίδι του “γλωσσικού σημείου”, η σχέση σημαίνοντος και σημαινόμενου, σύμφωνα πάντα με τον Φερντινάν ντε Σωσύρ. Κι αυτό γιατί το γλωσσικό σημείο  ενώνει όχι ένα πράγμα και ένα όνομα, αλλά μία ιδέα και μια ακουστική εικόνα.

              Όλοι λίγο πολύ ακούσαμε ή διαβάσαμε για τα Κυκλώπεια Τείχη, τα Ξύλινα Τείχη, το Σινικό Τείχος, τα Μακρά Τείχη, τα Τείχη της Κωνσταντινούπολης, τα Τείχη της Τροίας(Τειχοσκοπία), τα Θεοδοσιανά Τείχη, το Τείχος των Δακρύων, το Τείχος του Βερολίνου...

            Αλλά και για ένα “ανθρώπινο τείχος“ ενάντια…

            H Αθήνα αλλά και ολόκληρη η Ελλάδα και μαζί με αυτήν ο Ευρωπαϊκός πολιτισμός (αν όχι και ο παγκόσμιος) γιατί ο Θεμιστοκλής ήταν ο μόνος που μετέφρασε σωστά τον χρησμό της Πυθίας για τα «Ξύλινα Τείχη», όπως μας παραδίδει ο Ηρόδοτος:

           «…παρασκευάζεσθαι ων ως ναυμαχήσοντας συνεβούλευε, ως τούτου εόντος του ξυλίνου τείχεος» (7.14.3)

              Άλλοτε οι άνθρωποι πανηγυρίζουν στη θέα της οικοδόμησης ενός τείχους (προστασία, ασφάλεια…) κι άλλοτε πανηγυρίζουν για το γκρέμισμά τους (ελευθερία…).

               Σε κάθε περίπτωση τα “Τείχη” αποτελούν σύμβολα δύναμης ή υποτέλειας κατά περίπτωση.

                Εκείνα, όμως, τα Τείχη που μας προβληματίζουν είναι αυτά που ενώ (ανοήτως) τα χτίσαμε για την ασφάλειά μας στο τέλος κατάντησαν  οι φυλακές μας. Είναι τα τείχη που εμποδίζουν την επικοινωνία μας με τους άλλους, αλλά και τα Τείχη που εμποδίζουν τον εαυτό μας από την αυτογνωσία.

           Τα τελευταία είναι αυτά που μάς ματώνουν γιατί δείχνουν την απρονοησία μας. Κάπως έτσι θα αισθανόταν και ο Καβάφης γράφοντας τα «Τείχη» του:

              “Χωρίς περίσκεψιν, χωρίς λύπην, χωρίς αιδώ/μεγάλα κ’ υψηλά τριγύρω μου έκτισαν τείχη. / Και κάθομαι και απελπίζομαι τώρα εδώ./Άλλο δεν σκέπτομαι: τον νουν μου τρώγει αυτή η τύχη·/διότι πράγματα πολλά έξω να κάμω είχον./A όταν έκτιζαν τα τείχη πώς να μην προσέξω./Aλλά δεν άκουσα ποτέ κρότον κτιστών ή ήχον/Aνεπαισθήτως μ’ έκλεισαν από τον κόσμον έξω.(Κ.Π. Καβάφης, «Τείχη).

               Στο ποίημα αυτό ο Καβάφης δεν καταγγέλλει μόνον τους άλλους που «…Χωρίς περίσκεψιν, χωρίς λύπην, χωρίς αιδώ/μεγάλα κ’ υψηλά τριγύρω μου έκτισαν τείχη…», αλλά μέμφεται και οικτείρει και τον εαυτό του για τη δική του που δεν άκουσε ή αδιαφόρησε για αβελτηρία αυτά «A όταν έκτιζαν τα τείχη πώς να μην προσέξω./Aλλά δεν άκουσα ποτέ κρότον κτιστών ή ήχον».

                H καταγγελία-προσωπική εξομολόγηση του ποιητή εμπεριέχει υπόρρητα και τη συλλογική ευθύνη για την αδυναμία του ανθρώπου να αισθανθεί ελεύθερος στο βαθμό που υποτάσσεται στις εκάστοτε επικρατούσες κοινωνικές και ηθικές αντιλήψεις.

               Να, λοιπόν, που τα τείχη δεν μας προστατεύουν πάντοτε αλλά αντίθετα λειτουργούν ως τόπος ανελευθερίας. Ο Ηράκλειτος  προέτρεπε τους πολίτες να υπερασπίζονται τον νόμο, όπως τα «Τείχη» της πόλης του.

       “Μάχεσθαι χρη τον δήμον υπέρ του νόμου ώσπερ τείχους”                

               Η επιλογή, όμως, του τρόπου χρήσης και της λειτουργίας των «Τειχών» εναπόκειται στον ίδιο τον άνθρωπο, όπως μας συμβουλεύει και ο Κλείτος Κύρου:

              “Τα τείχη θα σε προστατέψουν ακόμα κι όταν/πλήξεις/Από το μεγαλείο τους τα τείχη σού/προσφέρουν πάντοτε/Μία προστασία αδιάφορο ποια θα ΄ναι συ θα την/καθορίσεις” («Εν όλω συγκομιδή»).

                 Κάποιες φορές, επομένως, στην εποχή μας το “Τείχος” λειτουργεί κατ΄ επιλογή μας ως καταφύγιο για να βιώσουμε την απόλυτη ελευθερία μας γιατί νομίζουμε πως έτσι θα προστατεύσουμε αποτελεσματικότερα τον εαυτό μας. Οποία πλάνη, όμως, αφού πάντοτε ελλοχεύει ο κίνδυνος το τείχος αυτό να λειτουργήσει ως φυλακή και να μάς εγκλωβίσει στη λογική του.

                Και τότε, είναι που θα  νιώσουμε αυτό που ο Καβάφης έγραφε στα δικά του «Τείχη» :

            “…Και κάθομαι και απελπίζομαι τώρα εδώ./ Άλλο δεν σκέπτομαι: τον νουν μου τρώγει αυτή η τύχη·/ διότι πράγματα πολλά έξω να κάμω είχον…” 

               Εξετάζοντας την έννοια «Τείχη» με όλα τα σημαινόμενά της εύκολα μπορούμε να οδηγηθούμε στα σύγχρονα «Τείχη» του ανθρώπου ως κοινωνικού όντος. Τα «Τείχη» αυτά υποτίθεται πως κτίζονται ως φρούρια της προσωπικής μας ελευθερίας και της  κοινωνικής συμβίωσης. Υφίσταται, δηλαδή, μία εκούσια και σιωπηρή συνομολογία και αποδοχή-υποταγή σε κανόνες και αξίες που υπόσχονται την ελευθερία μας και την απρόσκοπτη ανάπτυξή μας σε όλα τα επίπεδα.

                Η πραγματικότητα, όμως, δεν είναι πάντα η επιθυμητή και απέχει πολύ από τις καλές μας προθέσεις. Κι αυτό γιατί τα δημιουργήματά μας μετασχηματίζονται από ελευθερωτές σε δεσμώτες μας. Τα υλικά αυτών των σύγχρονων «Τειχών»  μπορεί να είναι οι νόμοι, οι θεσμοί, οι όρκοι μας, οι κώδικες επικοινωνίας, οι αξίες μας, τα ιδανικά μας, τα πρότυπά μας, οι φαντασιώσεις μας…

            “Kατασκευάζουμε τις δικές μας φυλακές. Κάγκελα σφυραλατημένα από όρκους, κώδικες, δεσμεύσεις. Τείχη από αυτοαμφισβήτηση και αποδεκτούς περιορισμούς. Κατοικούμε σε αυτά τα κελιά, αυτές τις ταυτότητες, και τα αποκαλούμε «Εμείς»” (από το διαδίκτυο).

               Αυτά είναι, λοιπόν, τα σύγχρονα «Τείχη» μας, οι νοητές φυλακές μας κι εμείς οι δεσμώτες τους. Τα «Τείχη» αυτά μάς καθορίζουν και διαμορφώνουν την ταυτότητά μας, χωρίς να αντιδρούμε γιατί νομίζουμε πως είναι δημιουργήματά μας. Είναι αυτό που καταγράφει με ειρωνικό τρόπο ένας στίχος γνωστού τραγουδιού «…για το καλό μου».

                Εμείς ελπίζουμε πως σε αυτήν την αυταπάτη περί “Τειχών–Κάστρων” της ελευθερίας μας και της κοινωνικής μας προκοπής να μην επιβεβαιωθούν οι προβλέψεις των τελευταίων στροφών του τραγουδιού για την ψυχική μας υγεία.

               Εξάλλου όλοι σήμερα, λίγο-πολύ, σκεφτόμαστε ποιοι τάχα να είναι οι προνομιούχοι: «Οι εντός των Τειχών» ή «Οι εκτός των Τειχών»;

             Όσοι βρίσκονται «Εκτός των τειχών» μακαρίζουν τους «Εντός των Τειχών”.

              Οι οικονομικά δυσπραγούντες και οι κοινωνικά απόβλητοι διεκδικούν κι αυτοί μία προστασία από τα “Τείχη”. Οι ευημερούντες και οι ασφαλείς νιώθουν φυλακισμένοι στα δικά τους “Τείχη”, τα τείχη της μοναξιάς, της αλλοτρίωσης, της ψειδαίσθησης της ευτυχίας και της ασφάλειας. Οι “Εντός των Τειχών” αυτοεγκλωβισμένοι στα δημιουργήματά τους παραχωρούν την ελευθερία τους στο όνομα μιας ψευδεπίγραφης ασφάλειας.

               Γι αυτό και ζητούν την απόδρασή τους από τη θαλπωρή των "Τειχών” για να βιώσουν την ανασφάλεια της υλικής επιβίωσης στο βαθμό που αυτή επιβεβαιώνει τη θέληση για ζωή.

                Τείχη, λοιπόν, παντού. Πραγματικά, υλικά ή νοητά άλλοτε μας  προστατεύουν κι άλλοτε μας φυλακίζουν. Οι Ηγέτες μας διακηρύσσουν πως τα Τείχη μας προστατεύουν από τους ανεπιθύμητους και επικίνδυνους αλλοεθνείς εισβολείς. Οι  ψυχίατροι τονίζουν πως κινδυνεύουμε περισσότερο από τα δικά μας “Tείχη” (νόμοι, αλλοτρίωση, άγχος…) και λιγότερο από την εισβολή των αποκλεισμένων και “κολασμένων” της γης.

             Τα “Τείχη” σε όλες τις λειτουργίες τους και μέσα στην πολυσημία τους άλλοτε προστατεύουν, άλλοτε διαχωρίζουν, άλλοτε φυλακίζουν κι άλλοτε  φοβίζουν με το ύψος και τις αντοχές τους , αφού τα υλικά τους είναι ανθρώπινα επινοήματα και εξυπηρετούν πάντα τις ανθρώπινες ανάγκες, επιθυμίες, ανασφάλειες ή ιστορικές-φυλετικές φαντασιώσεις.

            “Τα τείχη προασπίζουν την ελευθερία ή ορίζουν τη φυλακή…εξαρτάται που σε βρήκε η ιστορία την ώρα που υψώνονταν” (Σοφία Χατζοπούλου, «Μονόλογοι Τειχών»)

                Μπροστά, επομένως, στα τείχη (υλικά και νοητά) ο σύγχρονος άνθρωπος στέκεται μετέωρος άλλοτε από θαυμασμό στην επιβλητικότητά τους και στην αδιόρατη υπόσχεση για ασφάλεια κι άλλοτε φοβισμένος από τον κίνδυνο ενός επερχόμενου εγκλωβισμού-εγκλεισμού του στις απατηλές υποσχέσεις του. Κι αυτό γιατί ισχύει πάντα μία διαχρονική αλήθεια, πως:   

               “Όσο υψώνονται τα Τείχη, τόσο χαμηλώνουν οι άνθρωποι και φτηναίνει η ζωή τους” (διαδίκτυο).

              Όταν ο Έκτωρ αποφάσισε να μονομαχήσει με τον Αχιλλέα βγήκε έξω από τα τείχη της Τροίας παρά τις προτροπές-παρακλήσεις τόσο της Ανδρομάχης (γυναίκας του) όσο και των γονέων του, του Πριάμου και της Εκάβης. Εκείνη την κρίσιμη στιγμή για την Τροία τον ενδιέφερε περισσότερο η υστεροφημία του και λιγότερο η ζωή του. 

            «Επάνω / στα τείχη, άρχισεν ήδη ο θρήνος. / Των ημερών μας αναμνήσεις κλαιν κι αισθήματα / Πικρά για μας ο Πρίαμος κι η Εκάβη κλαίνε» (Καβάφης, «Τρώες»)

               Τα τείχη, δηλαδή, μπορεί να προστατεύουν τη ζωή μας (αν την προστατεύουν πάντα), αλλά όχι υποχρεωτικά και το νόημα της ζωής μας. Μπορεί η βιολογική-υλική επιβίωσή μας να συνιστά μία επιταγή του ενστίκτου αυτοσυντήρησης, αλλά ο άνθρωπος διαχρονικά μπόρεσε να   υπερβεί αυτήν την φυσική επιταγή και να διεκδικήσει την Ελευθερία και την αξιοπρέπειά του  έξω από τα προστατευτικά πλαίσια των «Τειχών».

              Μπορεί για εμάς να μην βρεθεί ο Πρίαμος και η Εκάβη να μας θρηνήσουν, αλλά οφείλουμε να κάνουμε το μεγάλο άλμα και την ηρωική έξοδο από τα ψεύτικά Τείχη της ζωής μας.

               Κι αυτό γιατί η ζωή, ίσως η πραγματική ζωή, υπάρχει και έξω από αυτά…