Η Ασημαντότητα και η “Mικρότητα” του “Μεγάλου” ανθρώπου
«Peccatum (est) contra naturam (Είναι σφάλμα να πας ενάντια στη Φύση).
Οι φονικές πλημμύρες στην Βαλένθια (φαινόμενο Dana) με τις βιβλικές καταστροφές επανέφεραν στη μνήμη μας εικόνες από τις δικές μας καταστροφές λόγω του Daniel (Σεπτέμβριος 2023). Οι σκηνές αποκάλυψης στη Βαλένθια επιβεβαίωσαν δυστυχώς για μία ακόμη φορά πόσο ανυπεράσπιστος είναι ο άνθρωπος απέναντι στα στοιχεία της φύσης.
Αποδείχτηκε για άλλη μία φορά περίτρανα πως ο θυμός της Φύσης δύσκολα προβλέπεται και δύσκολα αντιμετωπίζεται από τον άνθρωπο. Κι αν αυτό αποτελεί μία διαπιστωμένη και διαχρονική πραγματικότητα τότε το λιγότερο που έχουμε να πράξουμε ως άνθρωποι και ανθρώπινος πολιτισμός να μην προκαλούμε τη Φύση.
Δεν συνιστά κατ’ ανάγκην ηττοπάθεια να αναγνωρίσουμε την “Μ ι κ ρ ό τ η τ ά” μας απέναντι στις υπέρτερες δυνάμεις της Φύσης. Είναι μία πράξη αναγκαίας και επωφελούς αυτογνωσίας αν θέλουμε να επιβιώσουμε ως είδος. Κι αυτό γιατί όπως διατυπώθηκε κατά κόρον και συνειδητοποιήθηκε από πολλούς πλέον “Είμαστε Ένοικοι της Γης και όχι Ιδιοκτήτες” με ό,τι αυτό σημαίνει για τη στάση-συμπεριφορά μας απέναντι στο φυσικό περιβάλλον.
Η αναγνώριση και η αποδοχή της “Μικρότητάς” μας απέναντι στη Φύση υπόρρητα σημαίνει και την έκφραση της “Ταπεινότητάς” μας απέναντι σε αυτήν και όχι υποχρεωτικά της ανικανότητάς μας. Κι αυτό γιατί τόσο η Μικρότητα όσο και η Ταπεινότητα ως συναισθήματα και συμπεριφορές επωάζουν και τον οφειλόμενο σεβασμό απέναντι στη μητέρα όλων μας, τη ΜΗΤΕΡΑ-ΓΗ (Γαία).
Η εμπειρία και η σοφία των αιώνων διδάσκει πως τον ισχυρότερό σου αν δεν μπορείς να τον αντιμετωπίσεις αποτελεσματικά τουλάχιστον μην τον προκαλείς. Κι αυτό γιατί η Φύση δεν έχει λογική και συναισθήματα παρά έναν συγκεκριμένο τρόπο-κώδικα λειτουργίας. Κάθε εξωγενής επέμβαση σε αυτόν τον μηχανισμό λειτουργίας της ενεργοποιεί τους φυσικούς μηχανισμούς ισορροπίας του οικοσυστήματος και οι μόνοι χαμένοι σε αυτήν την διαδικασία λειτουργίας της Φύσης οι μόνοι χαμένοι είναι οι άνθρωποι.
Βλέποντας ή διαβάζοντας όχι μόνον τις βιβλικές εικόνες της Βαλένθια αλλά και τις δικές μας που προκάλεσε ο Daniel εύκολα παρασύρεσαι ή σε εσχατολογικές θεωρίες που αναπτύσσονται κάθε φορά μετά από τέτοια φαινόμενα ή στην ανίχνευση της γενεσιουργού αιτίας όλων αυτών των δεινών που υφίσταται ο άνθρωπος λόγω κάποιων βίαιων και ξαφνικών εκρήξεων του θυμού της Φύσης (όχι όμως και αναιτιολόγητου).
Η Φύση δεν εκδικείται αλλά «κρύπτεσθαι φιλεί.»
Κάποιοι “ψαγμένοι” και φανατικοί αναγνώστες των αρχαιοελληνικών κειμένων αλλά και των μύθων εστιάζουν την προσοχή τους στην περικοπή του Πρωταγόρα που αναδεικνύει την ευθύνη και ενοχή του Επιμηθέα για την “Μικρότητα” του ανθρώπου απέναντι στη φύση:
“ἅτε δὴ οὖν οὐ πάνυ τι σοφὸς ὢν ὁ Ἐπιμηθεὺς ἔλαθεν αὑτὸν καταναλώσας τὰς δυνάμεις εἰς τὰ ἄλογα· λοιπὸν δὴ ἀκό-σμητον ἔτι αὐτῷ ἦν τὸ ἀνθρώπων γένος, καὶ ἠπόρει ὅτι χρήσαιτο. ἀποροῦντι δὲ αὐτῷ ἔρχεται Προμηθεὺς ἐπισκεψόμενος τὴν νομήν, καὶ ὁρᾷ τὰ μὲν ἄλλα ζῷα ἐμμελῶς πάντωνἔχοντα, τὸν δὲ ἄνθρωπον γυμνόν τε καὶ ἀνυπόδητον καὶ ἄστρωτον καὶ ἄοπλον”.
Στα βασικά του σημεία ο μύθος έχει ως εξής.
“ Κάποτε πριν γεννηθούν τα ζώα και οι άνθρωποι, οι θεοί θέλησαν να εφοδιάσουν το καθένα με ένα όπλο, ώστε να μπορούν να επιβιώσουν. Την διανομή την ανέθεσαν στους δυο θεούς που ήταν αδέλφια, τον Προμηθέα και τον Επιμηθέα. Ο Επιμηθέας παρακάλεσε τον αδελφό του τον Προμηθέα να κάνει αυτός την διανομή, πράγμα που έγινε. Έτσι ο Επιμηθέας σκόρπισε όλες τις ικανότητες στα ζώα δίνοντάς τα και από μια ικανότητα, για να μπορούν να επιβιώσουν. Σε άλλον έδωσε ταχύτητα, σε άλλον δύναμη, σε άλλο παχύ τρίχωμα, σε άλλον δυνατά δόντια κλπ. νοιάστηκε ακόμη για το πώς θα φυλάγονται από το κρύο και την βροχή, και τι θα τρώει το καθένα, άλλα χόρτα και άλλα κρέας.
Δεν πρόσεξε όμως και ξόδεψε όλες τις ικανότητες στα ζώα και δεν έμεινε καμιά για τους ανθρώπους. Την ώρα που εκείνος καθόταν με τα χέρια σταυρωμένα, έρχεται ο Προμηθέας για να επιθεωρήσει τη μοιρασιά. Και βλέπει τα άλλα ζώα εφοδιασμένα με όλα κι όπως τους ταίριαζε, τον άνθρωπο όμως γυμνό και ξυπόλυτο, δίχως σκεπάσματα και αρματωσιά”.
Την απερισκεψία του Επιμηθέα φρόντισε να την εξαλείψει ο Προμηθέας που έκλεψε τη Φωτιά από τους Θεούς και τη χάρισε στους ανθρώπους. Έτσι ο άνθρωπος με τη φωτιά μπόρεσε να δημιουργήσει τον Τεχνικό Πολιτισμό για να μπορεί να αντιμετωπίζει τους κινδύνους που προέρχονταν από τη Φύση.
«Προμηθεὺς, κλέπτει Ἡφαίστου καὶ Ἀθηνᾶς τὴν ἔντεχνον σοφίαν σὺν πυρί ― ἀμήχανον γὰρ ἦν ἄνευ πυρὸς αὐτὴν κτητήν τῳ ἢ χρησίμην γενέσθαι― καὶ οὕτω δὴ δωρεῖται ἀνθρώπῳ. τὴν μὲν οὖν περὶ τὸν βίον σοφίαν ἄνθρωπος ταύτῃ ἔσχεν» (Πρωταγόρας).
Κάπως έτσι εξηγείται από το μύθο του Πρωταγόρα η Μικρότητα του ανθρώπου έναντι της Φύσης που επιβεβαιώνεται δραματικά μέχρι και σήμερα.
Ωστόσο, κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει πως το ανθρώπινο γένος με όπλο την Φωτιά- Έντεχνον Σοφία (Τεχνικός Πολιτισμός) έκανε τολμηρά βήματα και μπόρεσε να αντιμετωπίσει με αποτελεσματικότητα την “Μήνιν” της Φύσης στην πορεία του χρόνου. Σε αυτό, βέβαια, και πάντα σύμφωνα με το μύθο βοήθησε και η «Αιδώς» που διευκόλυνε τη συνύπαρξη των ανθρώπων και συνέβαλε στη δημιουργία των κοινωνιών.
Το ανθρώπινο είδος και παρά τα άλματα που έκανε και ως ένα βαθμό ανεξαρτητοποιήθηκε από τη φύση δεν έπαψε να βιώνει το αίσθημα της μικρότητάς του μέσα από τη συνειδητοποίηση της περατότητας -θνητότητάς του. Κι αυτό παρά την καλλιέργεια της φωνής-λόγου, της σκέψης και της τέχνης να ζει σε πολιτείες-κοινωνίες.
“…Άιδα μόνον φεύξιν ουκ επάξεται…” («Αντιγόνη», Σοφοκλής)
«Ένας τον άλλο δίδαξε λαλιά,
τη σκέψη, σαν το πνεύμα των ανέμων,
την όρεξη να ζει σε πολιτείες·
πώς να γλιτώνει το χαλάζι μες στ' αγιάζι,
την άγρια δαρτή βροχή μέσα στον κάμπο,
ο πολυμήχανος· αμήχανος δε θ' αντικρίσει
τα μελλούμενα· το χάρο μόνο
να ξεφύγει δεν μπορεί·
μόλο που βρήκε ψάχνοντας και γιατρειές
σ' αγιάτρευτες αρρώστιες» (Σοφοκλής, “Αντιγόνη”, στιχ. 354-363).
Είναι σημαντικό για το σύγχρονο άνθρωπο να γνωρίζει τα όριά του και να μην καυχάται πως γνώρισε σε βάθος τους νόμους της φύσης ή και πως μπορεί αποτελεσματικά να προστατευτεί από τη δύναμή της. Η παραίνεση του Ένγκελς είναι πάντα επίκαιρη και διδακτική:
“Ας μην κολακεύουμε, ωστόσο, τους εαυτούς μας υπερβολικά λόγω της ανθρώπινης κατάκτησής μας πάνω στη φύση. Κάθε τέτοια κατάκτηση παίρνει την εκδίκησή της από εμάς” (Friedrich Engels).
Ένας άλλος αστροφυσικός έθεσε με το δικό του τρόπο τα όρια του ανθρώπου. Διατύπωσε με το δικό του τρόπο το συναίσθημα της μικρότητας αλλά και του μεγαλείου του:
«Όταν κοιτάζω ψηλά προς τα αστέρια, καταλαβαίνω πως είμαι μικρός, αλλά επίσης πως είμαι μεγάλος. Είμαι μεγάλος επειδή είμαι συνδεδεμένος με το σύμπαν και το σύμπαν είναι συνδεδεμένο μαζί μου» (Νιλ ντε Γκρας Τάισον, Αμερικανός αστροφυσικός).
Στο ίδιο πλαίσιο κινείται και η σκέψη του Blaiser Pascal τονίζοντας πως η μικρότητα ή το μεγαλείο του ανθρώπου είναι συνάρτηση με το τι τον συγκρίνεις :
“Γιατί τι είναι ο άνθρωπος μέσα στη Φύση παρά ένα τίποτα σε σχέση με το άπειρο, το παν σε σχέση με το μηδέν, κάτι ανάμεσα στο τίποτα και στο παν”.
Ο Γκαλεάνο μεταφέρει τον προσδιορισμό του περιεχομένου της μικρότητας και του ανθρώπινου μεγαλείου στο επίπεδο της ψυχολογίας και των επιλογών του κάθε ατόμου χωριστά:
“Κάθε άνθρωπος είναι τόσο μικρός όσο ο φόβος που αισθάνεται και τόσο μεγάλος όσο ο εχθρός που επιλέγει”.
Από την άλλη πλευρά, όπως τονίστηκε και παραπάνω, η αποδοχή της μικρότητάς μας έναντι της φύσης και η συνειδητοποίηση της περατότητας-θνητότητάς μας συνιστούν τους δύο πόλους της ασημαντότητας της ανθρώπινης ύπαρξης. Ο Μίλαν Κούντερα έγραψε γι αυτό σχετικά:
«Το να φωτίζεις τα σοβαρότερα προβλήματα και ταυτόχρονα να μη γράφεις ούτε μία σοβαρή φράση, να γοητεύεσαι από την πραγματικότητα του σημερινού κόσμου και ταυτόχρονα να αποφεύγεις κάθε ρεαλισμό, αυτό είναι η Γιορτή της Ασημαντότητας».
Ωστόσο, την ασημαντότητα του ανθρώπου, ως συμπύκνωση της συνειδητοποίησης της θνητότητας-περατότητας και της μικρότητάς του έναντι των δυνάμεων της φύσης, την διατύπωσε ο Ηρόδοτος δια στόματος του βασιλιά των Περσών Ξέρξη που σε μια έκρηξη μελαγχολίας και δακρύων απαντά ως εξής στον Αρτάβανο που ζητά να μάθει την αιτία που οδήγησε τον Ξέρξη να δακρύζει, ενώ έβλεπε τον πολυάριθμο στρατό του στον Ελλήσποντο και στις πεδιάδες των Αβυδηνών.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου