«Αχ, πού ‘σαι, νιότη που ‘δειχνες πως θα γινόμουν άλλος!»

                      

              *Γράφει ο Ηλίας Γιαννακόπουλος, Blog "ΙΔΕΟπολις"

                   

             “Όταν είναι κανείς πολύ νέος, είναι πολύ νωρίς. Όταν είναι γέρος, είναι πολύ αργά” (Διογένης) 

                Κάθε τέλος του χρόνου πολλοί είναι αυτοί που συνηθίζουν να κοιτάζουν παλιές φωτογραφίες ορμώμενοι από μία μυστήρια και ακατανόητη δύναμη και στην οποία είναι δύσκολο να αντισταθούν. 

           Κι αν κάποιος προσπαθήσει να ξεφύγει από αυτή τη συνήθεια, είναι το Facebook που σου θυμίζει αυτό το “χρέος”.

               

                          Κοιτάζοντας παλιές φωτογραφίες 

            Χρέος, όμως, σε τι και προς τι; Ποια εσωτερική ανάγκη είναι αυτή που κανοναρχεί κάθε πράξη μας αυτές τις ημέρες του χρόνου και εστιάζουμε την προσοχή και το ενδιαφέρον μας στις παλιές φωτογραφίες; Αλήθεια, τι περιμένουμε από αυτές; Το μόνο που θα νιώσεις βλέποντάς τες είναι να μελαγχολήσεις και μοιραία στη μνήμη σου θα έλθει ο γνωστός αφορισμός του Κ. Βάρναλη: 

          «Αχ, πού ‘σαι, νιότη που ‘δειχνες πως θα γινόμουν άλλος!»   

 

             Δεν μπορώ να ξέρω τι αισθανόταν εκείνη τη στιγμή ο ποιητής και εκφράστηκε με αυτούς τους στίχους. Οι περισσότεροι σίγουρα βλέποντας τις φωτογραφίες της νιότης τους κάπου κυριεύονται από ένα παράπονο, από μία πίκρα ή και από μία μελαγχολία. 

            Παράπονο, πίκρα και μελαγχολία για τις χαμένες προσδοκίες, τα ανεκπλήρωτα όνειρα και τις φρούδες ελπίδες. Για τις ατέλειωτες διαψεύσεις και ματαιώσεις όλων εκείνων που αποτέλεσαν τον κινητήριο μοχλό της νιότης τους. 

                Στην πίκρα και στη μελαγχολία κάπου-κάπου προστίθεται και η οργή για τον χρόνο τον “ψεύτη” που άλλα μάς έταξε και άλλα μάς έδωσε. Τον χρόνο τον “κλέφτη” που μάς «κλέβει τη ζωή» και μάς ξεγελά λέγοντάς μας συνέχεια ή αφήνοντάς μας να πιστεύουμε πως “έχουμε κι άλλο χρόνο”. 

 

                        

                            Η Λογική, ο Καβάφης και ο Χρόνος 

            Τα ίδια, όμως, ψέματα φαίνεται πως ακούγαμε κι από τη λογική μας που πάντοτε στέκεται εμπόδιο να ζήσουμε ή και να διεκδικήσουμε αυτό που ποθεί κατάβαθα η ψυχή μας. Πάντοτε η Λογική και το Συναίσθημα, οι δύο αρχέγονες δυνάμεις της ανθρώπινης ύπαρξης, δεν μπόρεσαν να ισορροπήσουν στο χρόνο με αποτέλεσμα ο άνθρωπος να αισθάνεται πως είναι ο αδικημένος και ο χαμένος της σύγκρουσής τους. 

            Κάπως έτσι ένιωθε και ο Καβάφης όταν στο ποίημά του «Ένας γέρος» έγραφε: 

        “Και συλλογιέται η Φρόνησις πως τον εγέλα, / και πως την εμπιστευόταν πάντα- τι τρέλλα!-/ την ψεύτρα που έλεγε: Έχεις πολύν καιρό”. 

 

                Και τώρα που έφυγαν τα χρόνια και ζούμε μόνο με τη μνήμη και τη νοσταλγία - που άλλοτε είναι βάλσαμο για την ψυχή μας και άλλοτε μία ελπίδα και προσδοκία πως ίσως κάποια όνειρά μας θα δικαιωθούν. Κι αυτό γιατί κανείς δεν μπορεί να αποδεχτεί αδιαμαρτύρητα την ήττα του από τα ψεύδη και τις ανεκπλήρωτες υποσχέσεις του Χρόνου και της Λογικής. Ίσως ο Ελύτης αυτό να εννοούσε όταν έγραφε και προειδοποιούσε: 

                 “Και θα λάβουνε τα όνειρα εκδίκηση” 

                        

                         Ο άνθρωπος απέναντι στον Χρόνο

             Βέβαια κάποιος θα μπορούσε να αντιτείνει πως ο καθένας μας πρέπει να συμβιβάζεται με την πραγματικότητα των γηρατειών και να μην αναλίσκεται σε μία μάταιη αντιμαχία με τον πανδαμάτορα και ολετήρα Χρόνο. Η νιότη είναι εγωιστική και ποτέ δεν μπορεί να καταλάβει ή να αποδεχτεί πως το ηλιοβασίλεμα, το σούρουπο και η νύχτα είναι μία νομοτέλεια της ζωής μας. 

               “Μέμνησο νέος ων, ως γέρων έση ποτέ” (Μένανδρος). 

 

 

         Αν κάποιος προσπαθήσει να καταγράψει με ακρίβεια τις διαψεύσεις και τις ματαιώσεις των ελπίδων και των ονείρων της νιότης του, ίσως να χαρακτηριζόταν και ως αιθεροβάμων ή και ως άτομο με υψηλή δόση οίησης και μεγαλαυχίας. Κι αυτό γιατί ο άνθρωπος δεν κρίνεται από τα όνειρα και τις ελπίδες για τη ζωή του αλλά από αυτά που πέτυχε και κατάκτησε. Δεν αξιολογείται από ποιες κορυφές λαχτάρησε να φτάσει αλλά από εκείνες που κατάκτησε. 

             Στη ζωή μας πολλά περιμένουμε να έλθουν και πάνω σε αυτά χτίζουμε τις προσδοκίες μας για μια άλλη ζωή. Άλλοι βιάζονται να τα κατακτήσουν κι άλλοι αφήνονται στην μεγαθυμία του χρόνου ή στην εύνοια της τύχης. Υπάρχουν, όμως, και οι ακίνητοι και οι αδρανείς που αφήνονται μοιραίοι στην κλεψύδρα του χρόνου. 

             Ίσως στον τρόπο που αντιμετωπίζουν την κίνηση του χρόνου θα μπορούσε να προστεθεί και μία άλλη ομάδα ανθρώπων που δεν κάνουν τίποτε άλλο από να περιμένουν κάποιον που θα αλλάξει τη ζωή τους. Σε αυτήν την κατηγορία των ανθρώπων ανήκουν οι απαισιόδοξοι και όσοι διακρίνονται από μειωμένη εκτίμηση για τον εαυτό τους και περιμένουν τα πάντα από κάποιον άλλον, έξω από αυτούς τους ίδιους.

 

                             «Περιμένοντας τον Γκοντό». 

 

 

        Αυτοί οι τύποι ανθρώπου μάς θυμίζουν τους δύο πρωταγωνιστές του έργου του Μπέκετ «Περιμένοντας τον Γκοντό».

               Ο Βλαδιμίρ και ο Εστραγκόν κάτω από ένα δέντρο για πολύν-απροσδιόριστο χρόνο περιμένουν κάποιο Γκοντό, που θεωρούν πως θα αποτελέσει την ευκαιρία για την έναρξη της ζωής τους ή για μία, έστω άλλη πορεία. Το περίεργο είναι, όμως, πως αυτοί οι δύο άνθρωποι-ήρωες του έργου δεν γνωρίζουν το πρόσωπο του Γκοντό. Απλά τον π ε ρ ι μ έ ν ο υ ν. 

            Κάτι ανάλογο συμβαίνει και σε πολλούς από εμάς που αφήνουμε το χρόνο να περνάει περιμένοντας να έρθει κάποιος ή κάτι που θα μας ξυπνήσει . Δεν είναι, βέβαια, λίγες οι φορές που ίσως αυτόν τον κάποιον όχι μόνον δεν τον γνωρίζουμε αλλά ίσως-ίσως και να μην θέλουμε να έρθει. Είναι αυτοί οι άνθρωποι που αρέσκονται απλά στο να “περιμένουν”. 

                                  Ο  Όργουελ για το Χρόνο

             Όπως, όμως, προείπαμε η ενασχόληση με παλιές φωτογραφίες δεν προκαλεί μόνον μελαγχολία και δεν τροφοδοτεί μόνον τη νοσταλγία μας για εκείνα τα ωραία που πέρασαν ανεπιστρεπτί, αλλά διακονεί και την επιθυμία μας να προβλέψουμε ή τουλάχιστον να αποφύγουμε τα χειρότερα για το μέλλον. Γιατί σύμφωνα και με τον Όργουελ («1984»): 

         “ Όποιος ελέγχει το παρελθόν, ελέγχει το μέλλον. Όποιος ελέγχει το παρόν, ελέγχει το παρελθόν”.

 

                                   Η διδαχή του Χρόνου 

            Να, λοιπόν, που μια συνήθεια παλιά που την επιβάλλει ο χρόνος (αρχή του νέου έτους / παλιές φωτογραφίες) μπορεί να αποβεί πολλαπλά ωφέλιμη αφού ενεργοποιεί μία καταχρηστική λειτουργία της μνήμης και των συνειρμών. Αλλιώς πώς θα πετυχαίναμε μία απρόσμενη συνάντηση και συζήτηση για τον χρόνο μεταξύ ανθρώπων που το πιο πιθανόν (αν όχι βέβαιον) δεν γνωρίζονται μεταξύ τους . 

           Πώς αλλιώς, δηλαδή, ο Βάρναλης, ο Καβάφης, ο Μένανδρος, ο Μπέκετ και ο Όργουελ θα μάς δίδασκαν τον τρόπο διαχείρισης του χρόνου τώρα που αυτός περνά δίπλα μας αδιαφορώντας για τα δικά μας προβλήματα και συναισθήματα; 

 

            Έστω και τώρα, όμως, κοιτάζοντας τις παλιές φωτογραφίες μας μπορούμε ακόμη κάτι να πετύχουμε από όλα εκείνα που ονειρευτήκαμε στη νιότη μας. 

             Και το κυριότερο (και αυτό να διδάσκουμε στη νέα γενιά) πως για τις δικές μας διαψεύσεις, ματαιώσεις, αναβολές και αποτυχίες δεν φταίει μόνον ο χρόνος, αλλά και εμείς που τον αφήσαμε «να κλέβει τη ζωή μας», όπως μάς υπενθυμίζει πάντα ένα παλιό τραγούδι («Να μείνουμε πάντα παιδιά»). 

           « Εκδιδάσκει πάνθ΄ ο γηράσκων χρόνος» (Αισχύλος).