Κριτήριο Αξιολόγησης στη Νεοελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία, Γ΄ Λυκείου (Η Κριτική)
*Γράφει ο Ηλίας Γιαννακόπουλος,Blog "ΙΔΕΟπολις"
ΚΕΙΜΕΝΟ 1
Κοινωνική Κριτική και Μετασχηματισμός της Κοινωνίας
1. Προσπαθώντας να καθορίσουμε τι είναι κριτική θα μπορούσαμε να τη θεωρήσουμε σα λειτουργία, σαν ατομική ικανότητα, σαν μια μορφή επικοινωνίας. Επιπλέον, μπορούμε να πούμε ότι η κριτική έχει κοινωνικό χαρακτήρα, συντελείται, δηλαδή, μέσα στα κοινωνικά πλαίσια, αποτελεί επακολούθημα των ανθρώπινων πράξεων και δημιουργημάτων, όπως θα αναλύσουμε πιο κάτω. Όπως σε κάθε επικοινωνία έτσι και ‘δω εντοπίζουμε τέσσερα βασικά στοιχεία που είναι: α) Το «υποκείμενο» της κριτικής, αυτό ή αυτοί που ασκούν την κριτική, β) το «αντικείμενο» της κριτικής, το «κριτέο», γ) τα μέσα, τα όργανα, μέσα από τα οποία ασκείται η κριτική και δ) το αποτέλεσμα.
2. Ξεκινώντας από το αποτέλεσμα πρέπει να επισημάνουμε ότι είναι το πιο σημαντικό, γιατί, αν δεν υπάρχει αποτέλεσμα, η κριτική πρέπει να θεωρείται ατελής, πρέπει να θεωρείται ότι δεν πέτυχε το σκοπό της. Και δεν είναι λίγες οι φορές που η κριτική δεν έχει αποτελέσματα. Αυτό οφείλεται, είτε στο γεγονός ότι γίνεται απλώς για να γίνεται, χωρίς να έχει συγκεκριμένο στόχο, είτε γιατί δεν είναι σοβαρή, με αποτέλεσμα ο άλλος που τη δέχεται να μην τη λαμβάνει υπόψη. Σίγουρα, όμως, η κριτική πολλές φορές δεν έχει αποτελέσματα γιατί προσκρούει στον εγωισμό ή την αδιαφορία αυτού ή αυτών που τη δέχονται, αλλά ακόμα και γιατί δεν είναι τεκμηριωμένη, δε γίνεται ώστε να φτάσει σ’ αυτόν που χρειάζεται. Ακόμα, για να έχει τα αναμενόμενα αποτελέσματα η κριτική, χρειάζεται ωριμότητα και καλή θέληση απ’ τη μεριά αυτού ή αυτών που τη δέχονται Ασφαλώς μια σωστή κριτική, μεθοδευμένη και συστηματική, με στοιχεία και αποδείξεις, φέρνει αποτελέσματα, έστω κι αν δεν αρέσει.
3. Αν τώρα έρθουμε στο «υποκείμενο» της κριτικής, θα πρέπει να σταθούμε στους στόχους, στους σκοπούς που έχει ή μπορεί να έχει αυτός που ασκεί την κριτική, στις προθέσεις και τις επιδιώξεις του, και να προσδιορίσουμε ευρύτερα τις προϋποθέσεις για σωστή κριτική. Ξεκινώντας απ’ τις προϋποθέσεις θα ‘πρεπε, για λόγους μεθοδολογικούς, να τις χωρίσουμε σε αντικειμενικές και υποκειμενικές.
4. Στην πρώτη περίπτωση μιλάμε για τις αντικειμενικές δυνατότητες, όπως είναι οι πολιτικές και κοινωνικές ελευθερίες, η ευχέρεια για συλλογή υλικού, μιλάμε για την οργάνωση και τα μέσα που πρέπει να διαθέτουν οι διάφοροι για παράδειγμα δημοσιογραφικοί οργανισμοί ή οι τράπεζες πληροφοριών. Μιλάμε για την ευχέρεια να διοχετεύεται η κριτική, χωρίς να παρεμβαίνουν τα περίφημα κυκλώματα που επιβάλλουν συμβιβασμούς ή ακόμα και παρεμποδίζουν την κριτική. Δεν είναι λίγες οι φορές που πρόσωπα ισχυρά, με πολιτική και κοινωνική ή οικονομική δύναμη, εμποδίζουν με ποικίλους τρόπους την κριτική. Απ’ την άλλη μεριά, σε σχέση με την ικανότητα που μπορούν να διαμορφώσουν τα άτομα, την ικανότητα δηλαδή να κρίνουν, σημαντικός παράγοντας είναι η ενημέρωση, η πληροφόρηση.
5. Αν έρθουμε τώρα στις υποκειμενικές προϋποθέσεις και δυνατότητες μπορούμε να τις κατατάξουμε σε πνευματικές, ψυχικές και ηθικές. Για παράδειγμα, η ωριμότητα της κρίσης (αυτού εννοείται που ασκεί την κριτική) είναι απ’ τους βασικούς συντελεστές. Ταυτόχρονα η γνώση, είτε γενική είτε ειδική, είναι πολύ σημαντικός παράγοντας. Υπάρχουν περιπτώσεις, και μάλιστα πολλές, που συνηθίζουμε να μιλάμε για όλα, και γι’ αυτά που κατέχουμε και γι’ αυτά που δεν κατέχουμε. Απ’ την άλλη μεριά, διάφορες άλλες, ψυχικού, αλλά και ηθικού χαρακτήρα προϋποθέσεις, είναι σημαντικές. Για παράδειγμα, η ψυχραιμία και η αμεροληψία, η αντικειμενικότητα, είναι ουσιαστικοί συντελεστές. Αντίθετα ο φανατισμός, η εμπάθεια, η προκατάληψη, η θρησκοληψία, ο φόβος, είναι ανασταλτικοί παράγοντες. (Αθανάσιος Κιτσάκης)
ΚΕΙΜΕΝΟ 2
Κριτική Συνείδηση
1. Η κριτική συνείδηση, όπως την εκπροσωπεί σήμερα η Σχολή της Φρανκφούρτης και όπως αρχικά μας την παρέδωσε ο θεμελιωτής της, ο Σωκράτης, είναι μία συνείδηση κατ’ εξοχήν προσωπική. Γιατί ζητεί να σώσει την αυτονομία του ατόμου, την ικανότητά του να αντιστέκεται στη διογκούμενη μηχανή της χειραγώγησης της μάζας, τη δύναμη της φαντασίας του και την ελεύθερη κρίση του, που μοιάζουν να ελαττώνονται (Μ. Χόρκχάϊμερ «Η έκλειψη του λόγου», σελ. 10, μετ. Μίνογλου, Αθήνα 1987). Όπως θα το εξέφραζε ο Σωκράτης: “τίποτε μέσα μας δεν πρέπει να μείνει αβασάνιστο, για να δούμε, αν είδωλο και ψέμα γεννά η σκέψη ή κάτι γόνιμο και αληθινό” (Θεαίτητος, 150β).
2. Σε μία εποχή, που είναι σε θέση σήμερα: α) να διεγείρει, με τα μέσα που διαθέτει, θυμικά τα πλήθη ερεθίζοντάς τα με ένα λόγο συνθηματικό, β) να καλλιεργήσει στις συνειδήσεις λογής είδωλα, που ενσαρκώνουν κρυμμένα αρχέτυπα και ανεκπλήρωτες προσδοκίες ασκώντας πάνω σ’ αυτές μία ψευδή μαγική σχεδόν γοητεία και δ) να υποβάλλει μιμητικά και μαζικά τη συμμόρφωση σε καθιερωμένα σχήματα – στερεότυπα, η κριτική προβάλλει κατ’ αρχήν ως μία βούληση αντίστασης. Γιατί ο καθένας μας ως πρόσωπο είναι κατά τούτο πρόσωπο, όσο μπορεί να ανθίσταται στον αγελαίο κομφορμισμό όσο παύει να γίνεται ένας άδειος και ουτιδανός κανένας (ούτις), που γεμίζει το κενό του με αλόγιστες παρορμήσεις και ζητεί ένα νόημα, απαντώντας για κάθε τι, που ωθείται να πράξει, έναν λόγον, αυτό το σωκρατικό «λόγον διδόναι». (Δημοσίευμα)
ΚΕΙΜΕΝΟ 3
ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
«Σε βρίσκει η Ποίηση»
1. Εκεί που σκάβεις μέσα σου γι’ άλλη μια φορά
2. τώρα χωρίς να σταματάς στη δεύτερη βαθμίδα
της καθόδου
3. που ανακαλύπτεις πως δεν είσαι όσο αθώος νόμιζες
4. πως είχες και συ διπλά λόγια και φερσίματα
5. πως καταδίκαζες τη βία των άλλων δικαιώνοντας
τη δική σου
6. εκεί που παραδέχεσαι πως κάποιων θέλησες τον χαμό
7. που υποψιάζεσαι ότι και κοντινοί σου θέλησαν τον δικό σου
8. που μάταια προσπαθείς να θεραπεύσεις παραλείψεις
9. που τις επαναφέρεις συνεχώς πιο ενοχικές, πιο
10. αγκαθωμένες… δεν θεοποίησες ηγέτες
11. δεν εγκωμίασες έναν ισχυρό για να σε πάρει στην αυλή του
12. εκεί που νομίζεις ότι βρήκες απάντηση σε όλα
13. κι ύστερα βλέπεις τι πρόβλημα έχουν οι απαντήσεις
14. πόσο γρήγορα γεννούν χιλιάδες νέα ερωτήματα…
(Τίτος Πατρίκιος)
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
ΘΕΜΑ Α΄ (Περίληψη)
Α1.Να αποδώσετε συνοπτικά σε μία § των 70-80 λέξεων το περιεχόμενο των §3-5 του Κειμένου 1.
Μονάδες 20
ΘΕΜΑ Β΄
Β1.Να γράψεις δίπλα από κάθε γράμμα τη λέξη Σωστό ή Λάθος ανάλογα με το αν η πρόταση αποδίδει ορθά το νόημα του Κ.2. Να τεκμηριώσεις την απάντησή σου με αναφορά σε αντίστοιχα χωρία του κειμένου.
α.Η κριτική συνείδηση υπερβαίνει τα όρια του προσώπου.
β.Η κριτική συνείδηση βοηθά το άτομο να εναντιωθεί στη χειραγώγηση.
γ.Η εποχή μας επιβάλλει τη μαζοποίηση.
δ. Ο συγγραφέας θεωρεί πως ο άνθρωπος λειτουργεί ως πρόσωπο στο βαθμό που αντιστέκεται στην αγελοποίηση.
ε.Ο Σωκράτης πρότεινε να δεχόμαστε άκριτα τα γεννήματα της σκέψης μας.
Μονάδες 15
Β2α.Να βρείτε στην §2 του Κ.1 τη βασική θέση του συγγραφέα και τον τρόπο – τεχνική (παραδείγματα, επιχειρήματα, στατιστικές, ειρωνεία, αυθεντία…) που επέλεξε. Να σχολιάσετε την αποτελεσματικότητα αυτής της τεχνικής με αναφορές στην § ( για την προβολή της). Πόσο συμβάλλει η χρήση του γ’ ενικού προσώπου; (Μονάδες 6)
Β2β.Να ξαναγράψετε τις παρακάτω προτάσεις αντικαθιστώντας τις υπογραμμισμένες λέξεις με άλλες νοηματικά ισοδύναμες έτσι ώστε το ύφος να καταστεί οικείο: 1. «Να αντιστέκεται στη διογκούμενη μηχανή της χειραγώγησης της μάζας» (§1, Κ.2), 2. «Να ανθίσταται στον αγελαίο κομφορμισμό» (§2, Κ.2), 3. «αυτό το σωκρατικό “λόγον διδόναι”» (§3, Κ.2), 4. «Η κριτική συντελείται μέσα στα κοινωνικά πλαίσια, αποτελεί επακολούθημα των ανθρώπινων πράξεων» (§1, Κ.1). (Μονάδες 4)
Μονάδες 10
Β3.«Η κριτική προβάλλει ως μία βούληση αντίστασης»(§2, Κ.2). Με βάση τη θέση αυτή: 1) Να επιλέξεις μία από τις παρακάτω προτάσεις που αποδίδει το νόημά της και 2) Να τεκμηριώσεις την απάντησή σου με αναφορά στο περιεχόμενο της §2 «Σε μία εποχή…στερεότυπα» και σε δύο γλωσσικές επιλογές (είδος σύνταξης / σημασιολογικό φορτίο λέξεων (+-): α. Ο συγγραφέας ενοχοποιεί την εποχή του που ευνοεί τη συναισθηματική φόρτιση του ανθρώπου, την καλλιέργεια προσδοκιών και την άκριτη συμμόρφωση στα στερεότυπα, β. Ο συγγραφέας εκθειάζει την εποχή του για τη χρήση συνθηματικού λόγου, την άσκηση γοητείας και την επιβολή της μίμησης σε ισχύοντα σχήματα.
Μονάδες 10
ΘΕΜΑ Γ΄- ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
Στο ποίημα άμεσα ή έμμεσα αλληλοεμπλέκονται η αυτογνωσία, η αυτοκριτική, η κριτική και η κολακεία. Να βρείτε στο ποίημα σχετικές αναφορές που να επικυρώνουν τα παραπάνω. Αφού επισημάνετε τη βασική γλωσσική επιλογή του ποιήματος να περιγράψετε μία προσωπική σας περίπτωση αυτοκριτικής με βασική αναφορά σε κάποια πράξη – συμπεριφορά ή ιδέα σας. (150 λέξεις)
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Δ΄ - ΈΚΘΕΣΗ (Παραγωγή κειμένου)
Δ1. Διαβάζοντας προσεκτικά και τα δύο κείμενα να αναπτύξετε σε (200-250 λέξεις): α. Δύο παράγοντες που διαμορφώνουν την Κριτική Σκέψη – Συνείδηση των νέων (§2) και β. Το ρόλο – αξία της Κριτικής Σκέψης τόσο στην ολοκλήρωση του νέου (§1) όσο και στην Κοινωνική Πρόοδο και Εξέλιξη (άρθρο).
Μονάδες 30
Δ1.(Εναλλακτική):
Υποθέστε ότι συμμετέχετε ως εκπρόσωπος του σχολείου σας σε μία εκδήλωση του δήμου με θέμα «Νέοι και Κριτική». Σε κείμενο την 350 λέξεων να αναπτύξετε: α. Δύο προϋποθέσεις για την άσκηση μιας γόνιμης κριτικής από την πλευρά των νέων (υποκειμενική / αντικειμενική) και β. Δύο θέματα / προβλήματα / φαινόμενα που καθιστούν την κριτική των νέων αναγκαία ή που χρειάζονται την γόνιμη κριτική. (Ομιλία)
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
ΘΕΜΑ Α΄- Περίληψη
Α1.Στο άρθρο τίθενται οι προϋποθέσεις για τη σωστή κριτική σε συνδυασμό με το σκοπό και τις προθέσεις του υποκειμένου. Ειδικότερα στις αντικειμενικές προϋποθέσεις καταγράφεται το πλαίσιο της πολιτικής και κοινωνικής ελευθερίας καθώς και η ευκολία στη συγκέντρωση υλικού. Παράλληλα τονίζεται η αξία της διευκόλυνσης της έκφρασης της κριτικής χωρίς το φόβο εξωγενών παραγόντων. Στις αντικειμενικές προϋποθέσεις συγκαταλέγεται και η δυνατότητα πληροφόρησης. Από την άλλη πλευρά στις υποκειμενικές προϋποθέσεις περιλαμβάνονται οι πνευματικές όπως η ωριμότητα κρίσης και η γνώση, ενώ στις ψυχικές και ηθικές η ψυχραιμία και η αντικειμενικότητα.
ΘΕΜΑ Β΄
Β1.α.Λ «Η κριτική συνείδηση είναι κατ’ εξοχήν προσωπική», β.Σ «Γιατί να σώσει την ικανότητά του να αντιστέκεται…μάζας», γ.Σ «Σε μία εποχή…για να υποβάλλει μιμητικά και μαζικά τη συμμόρφωση», δ.Σ «Γιατί ο καθένας…αγελαίο κομφορμισμό», ε.Λ «Τίποτε…σκέψη».
Β2α.Η βασική θέση της § είναι η καταγραφή των περιπτώσεων που πιστοποιούν πότε μία κριτική θεωρείται ατελής «αν δεν υπάρχει αποτέλεσμα…σκοπός της». Ο συγγραφέας προς επίρρωση της βασικής του θέσης καταφεύγει στη χρήση της τεχνικής του «επιχειρήματος». Η θεμελίωση της θέσης καθίσταται πιο εναργής με τη χρήση του αιτιολογικού «γιατί» (4 φορές + «οφείλεται»). Ειδικότερα προβάλλει τις αιτίες που καθιστούν την κριτική ατελή, όπως όταν αυτή γίνεται αυτοσκοπός ή στον εγωισμό – αδιαφορία των αντικειμένων της κριτικής. Η επιχειρηματολογία του συγγραφέα ενισχύεται και με την παράθεση των προϋποθέσεων με τις οποίες εξασφαλίζεται η αποτελεσματικότητα της κριτικής «ακόμα…αρέσει».
Τυπικά η συγκεκριμένη τεχνική ανήκει στη μέθοδο ανάπτυξης της «αιτιολόγησης» ή του τρόπου πειθούς «Επίκληση στη Λογική με μέσα επιχειρήματα».
Η χρήση του γ΄ ενικού προσώπου προσδίδει στο κείμενο ουδετερότητα, επισημότητα και αντικειμενικότητα. Το ύφος είναι σοβαρό και επίσημο.
Β2β.1. «Να αντιστέκεται στις δόλιες πρακτικές – τεχνάσματα που στοχεύουν στην υποδούλωση του πλήθους των ανθρώπων που λειτουργούν χωρίς σκέψη και βούληση», 2. «Να εναντιώνεται στην ομοιομορφία του κοπαδιού / στη νοοτροπία των ανθρώπων να συμπεριφέρονται – ενεργούν ως αγέλη – κοπάδι – πρόβατα», 3. «Αυτή η ικανότητα – υποχρέωση να εκφράζεις τη σκέψη σου, να μιλάς, να χρησιμοποιείς το λόγο / να απολογείσαι / η υποχρέωση των αρχόντων», 4. «Η κριτική γίνεται μέσα στην κοινωνία και αποτελεί – είναι αποτέλεσμα – απόρροια των ανθρώπινων πράξεων».
Β3α.Η πρόταση που αληθεύει τη δοθείσα θέση είναι η α. Ο συγγραφέας καταγράφει τις τρεις αιτίες που καθιστούν την κριτική αναγκαιότητα και ως μια μορφή αντίστασης. Ειδικότερα η κριτική καλείται να αντιπαλέψει τη συνθηματολογία που αλώνει συνθηματικά τους ανθρώπους, την καλλιέργεια – εξουσία κίβδηλων ειδώλων που υπόσχονται ανεκπλήρωτες προσδοκίες και την άκριτη υποταγή στα στερεότυπα (α, β, γ).
Η αναγκαιότητα και ο ρόλος της κριτικής ως «βούληση αντίστασης» ενισχύεται και από τις δύο γλωσσικές επιλογές, όπως: 1. Ενεργητική σύνταξη (η εποχή διεγείρει, ενσαρκώνουν, καλλιεργήσει, υποβάλλει…). Έτσι δίνεται έμφαση στο υποκείμενο (εποχή). Το ύφος με αυτή γίνεται πιο άμεσο, ζωντανό, παραστατικό και κινητικό, 2. Λέξεις με αρνητικό σημασιολογικό φορτίο (ερεθίζοντας, λόγο συνθηματικό, είδωλα, ανεκπλήρωτες προσδοκίες, ψευδή γοητεία, συμμόρφωση…). Οι λέξεις αυτές σκιαγραφούν το αρνητικό κλίμα της εποχής και προβάλλουν με έμφαση την αναγκαιότητα της κριτικής ως μιας «βούλησης αντίστασης».
ΘΕΜΑ Γ΄- ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
Ο ποιητής προβαίνει με έναν τρόπο εξομολογητικό σε μία καταγραφή των πολλών εκφράσεων του εαυτού του και των διλημμάτων που υψώθηκαν μπροστά του (ηθικών, ιδεολογικών…) σε διάφορες στιγμές της ζωής του. Ειδικότερα καταφεύγει στην καταμέτρηση περιπτώσεων που συνιστούν μία μορφή αυτογνωσίας, όπως στιχ.1-3 (αν και όλο το ποίημα ως αναφορά συνιστά προϊόν αυτογνωσίας), αυτοκριτικής (στίχ.3-4, 6-7), κριτικής (4, 5, 6) και κολακείας (στίχ. 10-11).
Το β’ Ενικό Πρόσωπο ως γλωσσική επιλογή προσδίδει στο ποίημα ζωντάνια, αμεσότητα, παραστατικότητα, αφού σκιαγραφεί ένα κλίμα ενός άτυπου διαλόγου (εγώ ® εσύ) με έντονο το στοιχείο της θεατρικότητας.
Πολλές φορές ως άτομα προβαίνουμε σε πράξεις ή σκέψεις που αργότερα ή σε κάποια στιγμή της ζωής μας καταφεύγουμε στην αυτοκριτική με στόχο τη διόρθωση και την αυτοβελτίωσή μας. Σε μια διαδικασία αυτοκριτικής υπήρξα κι εγώ πρωταγωνιστής. Κατηγόρησα συνομηλίκους μου για απουσία ενδιαφέροντος προς εμένα και την απροθυμία τους να συναναστρέφονται μαζί μου. Σχολίασα εμφαντικά την άρνησή τους, την αντικοινωνικότητά τους και την απουσία ευαισθησίας και ανθρωπιάς. Εκ των υστέρων, όμως, συνειδητοποίησα πως τη συμπεριφορά των συνομηλίκων μου την προκάλεσα ο ίδιος με τον εγωισμό μου, τον ναρκισσισμό μου και την αντικοινωνικότητά μου. υπήρξα εκ πεποιθήσεως δύσπιστος προς τους άλλους και κατακλυζόμενος από ένα αίσθημα ανασφάλειας και χαμηλό δείκτη αυτοεκτίμησης ήμουν δύσκολος στις σχέσεις μου με τους άλλους.
Τώρα συνειδητοποιώ πως στη ζωή ισχύει ο σκληρός νόμος της επικοινωνίας και της κοινωνικής συμβίωσης «Ό,τι δίνεις, παίρνεις». Αυτή η αυτοκριτική με βοήθησε να ξαναδώ με άλλο βλέμμα τις σχέσεις μου με τους άλλους και να απαλλαγώ από τις αρνητικές σκέψεις μου προς τους συνανθρώπους που πολλές φορές με έκαναν «μισάνθρωπο».
ΘΕΜΑ Δ΄- ΕΚΘΕΣΗ (Παραγωγή Λόγου)
1. Η κριτική σκέψη: Η λόγχη του νέου
1. Ο άνθρωπος και ιδιαίτερα ο νέος δεν είναι μία ουδέτερη παρουσία. Καθημερινά λειτουργεί ως πομπός και δέκτης σχολίων και αξιολογήσεων για όσα συμβαίνουν δίπλα του. Ιδιαίτερα σε μία εποχή και σε μία κοινωνία που την χαρακτηρίζουν η αβεβαιότητα, η απροσδιοριστία και η μεταβλητότητα κρίνεται αναγκαίος ο πνευματικός εξοπλισμός τόσο για την επιβίωση όσο και για τις αρμονικές σχέσεις με το περιβάλλον. Βασικό στοιχείο αυτού του εξοπλισμού η κριτική σκέψη – συνείδηση. Αυτή επωάζεται και διαμορφώνεται από παράγοντες που ανιχνεύονται τόσο στην προσωπική όσο και στην κοινωνική του ζωή.
2. Σε ένα πρώτο επίπεδο την Κριτική Σκέψη διαμορφώνει το Σχολείο παρέχοντας στο νέο την κατάλληλη εκπαίδευση και παιδεία. Αυτό πραγματώνεται όχι μόνο μέσα από τη μηχανιστική διαδικασία της διδασκαλίας αλλά και μέσα από την «επαφή» του εφήβου με εκείνες τις περιοχές του «επιστητού» που προϋποθέτουν την αυτενέργεια και την προσωπική βούληση να αποκαλύψει την αθέατη πλευρά των φαινομένων. Γι’ αυτό η σχολική ζωή δεν πρέπει να λειτουργεί ως ένα μαυσωλείο παρωχημένων γνώσεων αλλά ως θερμοκήπιο της διαφωνίας, του διαλόγου, της έρευνας, της ερμηνείας και της δυνατότητας να αναλύει και να συνθέτει με ορθολογισμό τα επί μέρους στοιχεία της πραγματικότητας.
3. Ωστόσο, η καλλιέργεια της κριτικής σκέψης δεν είναι προϊόν μιας μόνο θεωρητικής εξάσκησης –γαλούχησης αλλά περισσότερο γέννημα της προσωπικής εμπειρίας και βιωμάτων του νέου από την ενεργητική συμμετοχή του σε δράσεις κοινωνικού περιεχομένου. Αυτές οι δράσεις μπορούν να αφορούν τη συμμετοχή σε εθελοντικές οργανώσεις, σε ομάδες προβληματισμού για το περιβάλλον, το ρόλο της τεχνολογίας στη ζωή μας καθώς και σε εκδηλώσεις που στοχεύουν στην ανάδειξη της διάσωσης βασικών στοιχείων της ζωής μας που απειλούνται από τους ομοιομορφοποιητικούς παράγοντες της παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας μας (ανθρωπιά, αλληλεγγύη, γλώσσα, εθνική ταυτότητα…). Όλα αυτά βοηθούν το νέο να αναπτύξει ένα γόνιμο προβληματισμό και να ευαισθητοποιηθεί μέσα από την τριβή των σύγχρονων προβλημάτων.
4. Η σωστή, όμως, αξιολόγηση των παραγόντων που καλλιεργούν την κριτική σκέψη προϋποθέτει και τη σαφή οριοθέτηση του ρόλου της στην ολοκλήρωση του νέου αλλά και στην συμβολή της στην κοινωνική πρόοδο και εξέλιξη.
5. Αρχικά η Κριτική σκέψη – συνείδηση συνδράμει αποφασιστικά στην αυτοπραγμάτωση του νέου. Κι αυτό γιατί πυροδοτεί εκείνους τους μηχανισμούς που θέτουν σε λειτουργία όλα εκείνα τα στοιχεία που συνθέτουν την πνευματική, κοινωνική και συναισθηματική φύση του νέου. Ειδικότερα η κριτική σκέψη τρέφει την ανησυχία, τη φαντασία, τον ορθολογισμό και την απαίτηση τίποτα να μη γίνεται δεκτό χωρίς το επιχείρημα και την απόδειξη. Επιπρόσθετα ωθείται ο νέος να αναζητεί μία άλλη «προοπτική» ζωής και «πρόταση» κοινωνίας και να μη θεωρεί την ισχύουσα ως τη μόνη δυνατή αυτός ο κοινωνικός προβληματισμός δεν βοηθά μόνο στην εξωτερίκευση των ιδεολογικών προβληματισμών του νέου αλλά τον ωριμάζει και συναισθηματικά. Γιατί το να τολμάς να εμβαθύνεις στην ουσία των πραγμάτων προϋποθέτει ισχυρή βούληση, αποφασιστικότητα και επιμονή.
6. Θετική, επίσης, κρίνεται η συνεισφορά της κριτικής σκέψης στην κοινωνική πρόοδο – εξέλιξη. Όταν ο νέος σκέπτεται κριτικά οδηγείται σε μία βαθύτερη κατανόηση και ερμηνεία της πραγματικότητας και ανιχνεύει διεξόδους για τη θεμελίωση μιας νέας πραγματικότητας όπου θα κυριαρχούν οι αξίες της ελευθερίας, της ανεκτικότητας και της ασφάλειας. Η κριτική σκέψη, ωστόσο, δεν λειτουργεί ως πυροκροτητής μιας στείρας αμφισβήτησης ή ενός άγονου μηδενισμούκάθε παραδοσιακού αλλά ως χώρος όπου επωάζεται η σύνθεση και η «αντιπρόταση» για τη ζωή κα την κοινωνία. Έτσι αποφεύγονται οι δογματισμοί, οι φανατισμοί και οι αδιέξοδοι μανιχαϊσμοί. Η ζωή και η κοινωνία έχει ανάγκη τις ρήξεις αλλά και τις συνθέσεις. Η διαλεκτική αποτελεί συνοδοιπόρο της κριτικής σκέψης.
7. Συμπερασματικά οι «νίκες» του ανθρώπου στη διαχρονική του πορεία οφείλονται στην τόλμη του να αρνείται την κίβδηλη εικόνα της πραγματικότητας και να αναζητεί την αλήθεια σε όλες της τις αποχρώσεις. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο γεννάται και ριζώνει η κριτική σκέψη και συντελεί όσο τίποτε άλλο στην επιβίωση και εξέλιξη τόσο του ανθρώπου όσο και της κοινωνίας.(Αθήνα, 26/2/20
2. Νέοι και Κριτική
κ.κ. Καθηγητές και αγαπητοί συμμαθητές,
Νιώθω ιδιαίτερη χαρά αλλά και ευθύνη που εκπροσωπώ τη μαθητική κοινότητα στη σημερινή εκδήλωση του σχολείου μας με θέμα την Κριτική
1. Καθημερινά στη ζωή μας λειτουργούμε ως κοινωνικά όντα με διττό τρόπο. Είμαστε ταυτόχρονα στις σχέσεις μας προς τους άλλους υποκείμενα και αντικείμενα κριτικής. Επειδή εκ των πραγμάτων δεν μπορούμε να ακυρώσουμε αυτούς τους «ρόλους» κρίνεται επιβεβλημένο ως υποκείμενα και κοινωνία να εξασφαλίσουμε και τις αναγκαίες προϋποθέσεις για μία γόνιμη άσκηση κριτικής.
2. Αρχικά στις υποκειμενικές προϋποθέσεις απαραίτητη θεωρείται η πνευματική πληρότητα του κριτή. Κι αυτό γιατί το πλούσιο πνευματικό υπόβαθρο εξασφαλίζει αφενός μεν τη βαθιά γνώση του αντικειμένου στο οποίο ασκούμε κριτική και αφετέρου την ικανότητα για τη διατύπωση μιας ορθής και λογικά τεκμηριωμένης επιχειρηματολογίας. Η αναλυτική σκέψη, η ικανότητα σύνθεσης και η αποκάλυψη – προβολή όλων των πτυχών ενός θέματος προαπαιτεί μία διεισδυτική σκέψη. Επικουρικά στην πνευματική πληρότητα λειτουργεί η ικανότητα να κρίνουμε αποδεσμευμένοι από φανατισμούς και προκαταλήψεις και να στοχεύουμε στη βελτίωση του κρινόμενου και όχι στην ισοπέδωσή του. Χρειάζονται, δηλαδή, και οι αναγκαίες ψυχικές και ηθικές αρετές του κριτή.
3. Από την άλλη πλευρά αναγκαίες θεωρούνται και οι αντικειμενικές προϋποθέσεις της κριτικής που είναι ικανές να εξασφαλίσουν την ελευθερία σκέψης και έκφρασης. Σε αυτό αντικειμενικά συμβάλλει η απουσία αυταρχικού κλίματος και η σωστή λειτουργία της δημοκρατίας. Μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο που ευδοκιμεί η πολυφωνία και ο διάλογος, η ανεκτικότητα και ο σεβασμός στη διαφορετική άποψη μπορεί ο καθένας να συλλέξει το αναγκαίο υλικό για την κριτική αλλά και για τη δημιουργική επεξεργασία του υλικού αυτού. Η απουσία φόβου και η ενθάρρυνση της δημόσιας έκφρασης της κριτικής συνιστούν τις αναγκαίες συνθήκες για μια δημιουργική κριτική με στόχο την πρόοδο και όχι τη συγκάλυψη και την αποσιώπηση των αρνητικών πτυχών μιας συμπεριφοράς ή κοινωνικής πρακτικής.
Κυρίες και Κύριοι,
4. Με βάση τα παραπάνω και για να αποφύγουμε ένα στείρο σκεπτικισμό ή έναν επικίνδυνο μηδενισμό κρίνεται απαραίτητο να ορίσουμε με σαφήνεια εκείνα τα θέματα ή τις συμπεριφορές που χρειάζονται «σκληρή» αλλά δίκαιη κριτική.
5. Πρωτίστως εκείνο το φαινόμενο που χρήζει έντονης κριτικής είναι μία γενικευμένη τάση των ανθρώπων για συμμόρφωση και προσαρμογή στα κρατούντα πρότυπα και ιδεολογικά σχήματα. Οι μηχανισμοί προπαγάνδας, η παραπληροφόρηση και η συνθηματολογία ακυρώνουν τους αμυντικούς νοητικούς μηχανισμούς του ατόμου και λειαίνουν επικίνδυνα το πεδίο για μία άκριτη ομοιομορφία. Μία ομοιομορφία που αγγίζει τα όρια της μαζοποίησης όπου το άτομο λειτουργεί χωρίς σκέψη και αυτόνομη βούληση. Αναπτύσσει μία αγελαία συμπεριφορά και χάνει κάθε στοιχείο ιδιαιτερότητας. Έτσι ο σύγχρονος άνθρωπος ετερόνομος και υπεξούσιος μετασχηματίζεται από πολίτης σε ιδιώτη – οπαδό.
6. Σε ένα άλλο επίπεδο ένα άλλο θέμα – πρόβλημα που μας ανησυχεί είναι η έκπτωση των ηθικών αξιών και η κυριαρχία ενός επικίνδυνου αμοραλισμού. Οι ηθικές αξίες έπαψαν πλέον να λειτουργούν ως αντισώματα ενός «υγιούς» ανθρώπου και μιας «δίκαιης» κοινωνίας. Η αποδόμηση των ηθικών αξιών απελευθερώνει τα άλογα ένστικτα του ανθρώπου και εκκολάπτει – επωάζει φαινόμενα βίαιων συμπεριφορών. Έτσι ολοένα και περισσότερο επικρατεί το δίκαιο του ισχυρότερου και νοθεύεται ο χώρος μέσα στον οποίο ανθοφορούν οι διαχρονικές αξίες, όπως: η ελευθερία, η ανθρωπιά, η αλληλεγγύη και η λογική.
Κυρίες και Κύριοι,
7. Αν όλα τα παραπάνω πρέπει να μας προβληματίσουν, η κριτική προβάλλει ως αναγκαιότητα και αναγκαία συνθήκη για την τελείωση του ανθρώπου και την κοινωνική πρόοδο. Ωστόσο η κριτική μας θα είναι αποτελεσματική όταν θα συνοδεύεται από στοιχεία θετικής αντιπροσφοράς και δεν θα εξαντλείται στην επισήμανση ή σε μία γενικευμένη απόρριψη όλων.
Ευχαριστώ για την προσοχή σας.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου