«Αγάπην δε μη έχων…»

 

«Το να μην αγαπηθείς μπορεί να είναι μία κακοτυχία.

Αλλά αν δεν αγαπήσεις είναι συμφορά»

(Καμύ)

 

Ο πρωτόγονος άνθρωπος ταυτισμένος με τη φύση ένιωθε βιολογικά αυτάρκης και ψυχικά ασφαλής. Η απομάκρυνση – αποδέσμευση, όμως, από αυτήν τον κατέστησε «ελεύθερο» αλλά και «μοναχικό». Η ελευθερία μέχρι και σήμερα ενθουσιάζει τον άνθρωπο αλλά επιζητεί νέους δεσμούς με το περιβάλλον (φυσικό – άνθρωποι) για να απαλλαγεί από τη μοναξιά του. Αρωγός στην προσπάθειά του διαχρονικά στάθηκε ένα πηγαίο αίσθημα, η αγάπη. Αυτή ως εσωτερικό βίωμα στιγμάτισε την πορεία του ανθρώπου τόσο στον εξανθρωπισμό του όσο και στις σχέσεις του με τους άλλους ανθρώπους. Η αξία της είναι αναμφισβήτητη και αισθητοποιείται σε πολλά επίπεδα.

 

Η προσφορά της αγάπης

Αρχικά η αγάπη συμβάλλει θετικά στην πραγμάτωση της ψυχικής ισορροπίας και πληρότητας. Η ψυχική ισορροπία και πληρότητα πηγάζει από τη χαρά της προσφοράς. Είναι η αγάπη ένα εσωτερικό βίωμα που διαχέεται στον «απέναντι» και εμπλουτίζει τόσο το Εγώ όσο και τους «άλλους». Αυτός ο συναισθηματικός πλούτος απελευθερώνει το υποκείμενο από την ανασφάλεια και το φόβο και το ενδυναμώνει. Αισθάνεται, δηλαδή, ο άνθρωπος δυνατός, ασφαλής και δημιουργικός. Κι αυτό γιατί η αγάπη είναι «δραστική», δημιουργική. Ενεργοποιεί, δηλαδή, όλες τις θετικές  δυνάμεις του ατόμου και δημιουργεί ένα κλίμα αισιοδοξίας. Νιώθει κοντά με τους άλλους αλλά ταυτόχρονα διατηρεί και τη μοναδικότητά του. Έτσι η αγάπη ως βίωμα δρα πολλαπλασιαστικά στην εσωτερική αρμονία του ανθρώπου.

«Αγαπά κανένας επειδή το θέλει, επειδή αυτό του δίνει χαρά,

επειδή ξέρει ότι η ωρίμανση κι η ανακάλυψη του εαυτού του

εξαρτάται απ’ αυτό».

(Μπουσκάλια)

Σημαντική, επίσης, είναι η συμβολή της αγάπης στην ηθική αρτίωση του ατόμου μέσα από την καλλιέργεια ευγενών αισθημάτων. Με τη βοήθεια της αγάπης ο άνθρωπος απελευθερώνεται από τα ταπεινά πάθη και εξυψώνεται σε άλλες σφαίρες ηθικής και ανθρωπιάς. Καλλιεργεί ευγενή αισθήματα, όπως αλτρουϊσμό, ανιδιοτέλεια, υπομονή και ανεκτικότητα. Ωστόσο η αγάπη ως βίωμα τρέφει την ειλικρίνεια και την ανυστεροβουλία και βοηθά το άτομο να υπερβεί τα συρματοπλέγματα του ναρκισσισμού του. Το καλό, το δίκαιο και το ηθικό ως έννοιες και ανθρώπινες αξίες εμπλουτίζονται από την αγάπη και συντελούν στην αναβάθμιση του ανθρώπου ως ηθικού όντος. Κι αυτό γιατί η αγάπη προϋποθέτει και συνεπάγεται ένα συναισθηματικό δεσμό που βοηθά να ανθοφορήσουν αρετές και αξίες που προάγουν την ηθική φύση του ανθρώπου.

«Το να αγαπάς σημαίνει να δίνεις αυτό που δεν έχεις»

(Λακάν)

Επιπρόσθετα η αγάπη συντελεί στη διαμόρφωση υγιών διαπροσωπικών σχέσεων συντείνοντας έτσι στην κοινωνική γαλήνη. Με την αρωγή της αγάπης ο άνθρωπος δεν υπερβαίνει μόνο το βασανιστικό συναίσθημα της μοναξιάς αλλά ταυτόχρονα κτίζει γέφυρες με τους «άλλους». Η αγάπη, δηλαδή, ανυψώνει το Εγώ πάνω από τα τείχη του εγωιστικού πνεύματος και διευκολύνει την προσέγγιση των ανθρώπων. Έτσι πραγματώνονται κοινωνικές αξίες, όπως: η συντροφικότητα, η αδελφοσύνη και η αλληλεγγύη. Αυτό βοηθά στην ειλικρινή συνεργασία μεταξύ των ανθρώπων και στην ενδυνάμωση του κοινωνικού ιστού. Η εκμετάλλευση υποχωρεί, ο ατομικισμός ναρκώνεται ενώ αντίθετα θερμαίνεται η αμοιβαία εμπιστοσύνη και η φιλική διάθεση. Η αλληλοπροσέγγιση ακυρώνει το συγκρουσιακό κλίμα, αποτρέπει τον άγονο ανταγωνισμό και συντείνει στην κοινωνική γαλήνη και στην συλλογική ευδαιμονία. Μία κοινωνία της αγάπης είναι μία κοινωνία ισορροπημένη με όραμα και προοπτική.

 

 

«Ποτέ μην υποχρεώσεις κανέναν να κάνει οτιδήποτε για σένα στο «όνομα της αγάπης». Η αγάπη είναι αδιαπραγμάτευτη».

(Μπουσκάλια)

 

Οι εχθροί της αγάπης

Όλα τα παραπάνω αισθητοποιούν την πολυποίκιλη προσφορά της αγάπης σε όλες τις υποστάσεις του ανθρώπου αλλά και στο επίπεδο της κοινωνικής ευταξίας. Ωστόσο, το ανθρώπινο αυτό βίωμα, που χαρίζει μόνο θετική ενέργεια, τείνει να ατροφήσει ή να εκλείψει ως εκδήλωση του ανθρώπινου ψυχισμού. Σε αυτό το αρνητικό κλίμα συμβάλλει η δομή της σύγχρονης κοινωνίας που ο προσανατολισμός και οι αξίες της κινούνται σε ρυθμούς αντίθετους με τη βαθύτερη ουσία του ανθρώπου.

Πρωτίστως ο ατομικισμός και ο εγωισμός του σύγχρονου ανθρώπου εξοστρακίζει κάθε διάθεση για προσφορά αγάπης. Ο σύγχρονος άνθρωπος, ανασφαλής και αβέβαιος όσο ποτέ άλλοτε, είναι εγκλωβισμένος στα «ισχυρά και απόρθητα» τείχη του Εγώ του. Ένας γενικευμένος και συνάμα αρρωστημένος ατομικισμός διαποτίζει κάθε σκέψη και συναίσθημα, κάθε ενέργεια και συμπεριφορά. Η εγωκεντρική φιλοσοφία ενισχύει την άγονη μοναχικότητα και τρέφει τα μισάνθρωπα αισθήματα. Ο ανταγωνισμός κατέστη η σύγχρονη οικονομική και κοινωνική αξία που αφυδατώνει τον άνθρωπος από κάθε φιλάνθρωπο αίσθημα. Ο άλλος καθίσταται «εχθρός» και το Εγώ οχυρώνεται στις φοβίες κι ανασφάλειές του. Ο νάρκισσος δηλητηριάζει όλο το «είναι» του ανθρώπου και αναστέλλει κάθε διάθεση για προσφορά – μοίρασμα της αγάπης.

«Η αγάπη δεν δίνει τίποτα παρά μόνον τον εαυτό της, και δεν παίρνει τίποτα παρά από τον εαυτό της. Η αγάπη δεν κατέχει κι ούτε μπορεί να κατέχεται∙ γιατί η αγάπη αρκείται στην αγάπη»

(ΧαλίλΓκιμπράν)

Στη «σίγηση» της αγάπης συμβάλλει και ο έντονος ρυθμός ζωής που στενεύει την ανθρώπινη επικοινωνία και τρέφει τη μοναξιά. Ο σύγχρονος άνθρωπος βρίσκεται αντιμέτωπος με μετασχηματισμούς, ανακατατάξεις, εξελίξεις και μεταβολές που συχνά δημιουργούν δυσκολίες στην ερμηνεία και κατανόησή τους. Η ζωή γίνεται σύνθετη, η κοινωνία πολύπλοκη και οι ρόλοι διαφοροποιούνται. Σε αυτό το πλαίσιο έντονων ρυθμών ζωής η επικοινωνία των ανθρώπων δυσχεραίνεται και οι σχέσεις καθίστανται συμβατικές, επιφανειακές και απρόσωπες. Η εσωστρέφεια και η μοναξιά λειτουργούν ως άμυνα ενάντια στην ταχύτητα των αλλαγών και στην ψυχική ανισορροπία που προκαλούν. Όλα αυτά, όμως, τρέφουν τις προβληματικές σχέσεις και συντείνουν στην συναισθηματική πτώχευση. Ο άνθρωπος αφυδατώνεται από κάθε επιθυμία για προσέγγιση με τους «άλλους» κι αυτό έχει ως αποτέλεσμα την ακύρωση της αγάπης, που από τη φύση της προϋποθέτει το πλεόνασμα της ανθρωπιάς.

 

«Η αγάπη φέρνει πάντα μοναχικότητα κα η μοναχικότητα φέρνει πάντα αγάπη. Ποτέ δεν πάνε χώρια!... Οι άνθρωποι δεν κάνουν κανένα διαχωρισμό ανάμεσα στη «ΜΟΝΑΞΙΑ» και «ΜΟΝΑΧΙΚΟΤΗΤΑ»… Μοναχικότητα σημαίνει πως κινείσαι προς τα μέσα. Αγάπη σημαίνει πως κινείσαι προς τα έξω. Μοναχικότητα είναι η εισπνοή. Αγάπη είναι η εκπνοή… Γι’ αυτό η μοναξιά είναι πληγή! Η μοναχικότητα είναι λουλούδι!», (Osho).

Τέλος, η κυριαρχία του στυγνού ορθολογισμού και του τεχνοκρατικού πνεύματος αποστεγνώνουν τον άνθρωπο από κάθε αίσθημα αγάπης. Το κυρίαρχο οικονομικό σύστημα προβιβάζει ως αξία την τεχνική, την ποσότητα και τον ψυχρό ορθολογισμό. Το «μέγιστον» της παραγωγής ως οικονομική αξία ποδηγετεί κάθε ανθρώπινη συμπεριφορά εγκλωβίζοντάς την στην τυποποίηση και τη μηχανοποίηση. Ο άνθρωπος παύει να υφίσταται ως αξία, αριθμοποιείται και λειτουργεί μονοδιάστατα κάτω από το βάρος ενός δεσποτικού ορθολογισμού. Έτσι η ανθρωπιά και το συναίσθημα υποχωρούν ως ανθρώπινες ιδιότητες και αξίες. Αποτέλεσμα όλων αυτών η ατροφία της αγάπης ως εσωτερικού βιώματος. Κι αυτό συμβαίνει γιατί το νόημα της ζωής δεν το νοηματοδοτεί πλέον η προσφορά στον άλλο, ούτε η ανθρώπινη επικοινωνία αλλά το άγχος για τη μέγιστη «παραγωγή και κατανάλωση» αγαθών. Ο συνάνθρωπος λογίζεται ως μέσο πραγμάτωσης προσωπικών επιδιώξεων και όχι ως ηθική αξία.

«Η αγάπη και η συμπάθεια, από μιαν ορισμένη σκοπιά είναι λειτουργίες χάρη στις οποίες προσπελάζουμε την ουσία των πραγμάτων… Από τον τρόπο ύπαρξης της αγάπης και της συμπάθειας συνάγονται συμπεράσματα προς όφελος της ενότητας του κόσμου», (Μάξ Σέλερ).

 

Η αγάπη είναι προσανατολισμός

Μπορεί η λογική και η επιστήμη να άλλαξαν την εικόνα και τη φορά της ανθρωπότητας∙ η αγάπη, όμως, είναι αυτή που περισώζει τη βαθύτερη ουσία του ανθρώπου και διευκολύνει τη συνύπαρξη των ανθρώπων. Η ανεκτικότητα, η αλληλεγγύη, η γενναιοδωρία, η αφοσίωση και η ταπεινοφροσύνη ως ατομικές και κοινωνικές αρετές – αξίες ανθοφορούν μόνο στο γόνιμο έδαφος της αγάπης. Κι αυτό γιατί αυτή ως καθολικό, οικουμενικό και πανανθρώπινο βίωμα προβιβάζει τον άνθρωπο στην ανώτερη βαθμίδα της θεϊκής δημιουργίας και ενώνει τους ανθρώπους με στόχο την ατομική τελείωση και την κοινωνική ευταξία. Όταν αυτή λείπει τότε ο άνθρωπος:

«Εάν ταις γλώσσαις των ανθρώπων λαλώ και των αγγέλων, αγάπην δε μη έχω, γέγονα χαλκός ηχών ή κύμβαλον αλαλάζον»

(Αποστόλου Παύλου, Επιστολή προς Κορινθίους Α΄, ιγ΄)

 

Όσες, όμως, θεωρίες κι αν αναπτύχθηκαν για την αγάπη και όσα «συνταγολόγια» αγάπης και να προτάθηκαν, αυτή παραμένει ένα μυστήριο. Ο διαχρονικός της χαρακτήρας και η πανανθρώπινη αποδοχή της μάς οδηγεί στην θέση πως η αγάπη δεν εξαντλείται σε μια διαπροσωπική σχέση αλλά:

«Η αγάπη δεν είναι βασικά μια σχέση προς ένα ιδιαίτερο άτομο. Είναι μια στάση, ένας προσανατολισμός του χαρακτήρα που καθορίζει τη σχέση ενός ατόμου προς τον κόσμο σαν σύνολο κι όχι προς ένα «αντικείμενο» αγάπης. Αν ένα άτομο αγαπά μόνο ένα άλλο άτομο κι είναι αδιάφορο προς τους άλλους συνανθρώπους του, η αγάπη του δεν είναι ακριβώς αγάπη αλλά μια συμβιωτική προσκόλληση ή ένας διογκωμένος εγωισμός».