ΕΙΝΑΙ Ο ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ ΣΥΝΤΗΡΗΤΙΣΜΟΣ;

«Μη βούλεσαι ανημπόρετα πράγματα να γυρέψεις» («Ερωτόκριτος» στ. 810)

            1. Στο ποίημα του Βιτζέντζου Κορνάρου ο «Ερωτόκριτος», η παραμάνα της Αρετούσας, η Φροσύνη, μπροστά στην επιμονή της ερωτευμένης κόρης (Αρετούσας) να προσδοκά το αδύνατον, τη συμβουλεύει να συμβιβαστεί με την πραγματικότητα και να παντρευτεί τον άνδρα που της προτείνει ο πατέρας της (βασιλιάς).

            2. Μέσα από τα λόγια αυτά της Φροσύνης προς την Αρετούσα αναδύεται μία αντίληψη για τον τρόπο με τον οποίο ο άνθρωπος πρέπει να ενεργεί. Εκφράζεται μία ρεαλιστική θέση, όσον αφορά την ορι­οθέτηση των στόχων και των μεθόδων επίτευξης αυτών. Εκείνο που προτείνεται είναι ο συμβιβασμός, η παραίτηση και η συμμόρφωση προς την πραγματικότητα της εποχής.

            3. Η θέση αυτή, όπως διατυπώνεται στο στίχο 810, προϋποθέτει και συνεπάγεται τη γνώση των ορίων του. Κάθε στόχος που υπερβαίνει τις δυνατότητες και τα όρια είναι «εξ αντικειμένου» λανθασμένος, γιατί μπορεί να οδηγήσει στην αποτυχία και μέσα απ' αυτή στην απογοήτευση και στην απελπισία. Η υπερεκτίμηση των ικανοτήτων οδηγεί συχνά σε αποτυχημένες επιλογές, που όχι σπάνια συνοδεύονται από αρνητικά αποτελέσματα για την ψυχολογία του ατόμου. Ο καθένας επιβάλλεται να προσαρμόζεται στις «ανάγκες» της πραγματικότητας και να επιλέγει τους στόχους και τις μεθόδους σύμφωνα με τα όρια, που θέτουν τόσο η κοινωνική πραγματικότητα όσο και υποκειμενικός παράγοντας.

            4. «Τα όρια είναι δυνατότητα, όχι αδυναμία μας» (Στέλιος Ράμφος).

            5. Αυτό εκ πρώτης όψεως μπορεί να φαντάζει ως μία «συντηρητική» θέση, αλλά, αν εξετασθεί βαθύτερα, προβάλλει την αξία της λογικής και του μέτρου. Εξάλλου η αυτογνωσία και η σωστή ερμηνεία της εξωτερικής πραγματικότητας αποτελούν χρήσιμους συμβούλους στη ζωή του ανθρώπου. Όποιος θέτει σε δοκιμασία τις δυνατότητές του και επιδιώκει κάτι, που υπερβαίνει τις αντικειμενικές ικανότητες, μπορεί να θεωρηθεί ή και να κατηγορηθεί για «υβριστική» συμπεριφορά, με την αρχαιοελληνική σημασία του όρου. Όποιος τα «αμήχανα» επιζητεί - σύμφωνα με το «αμηχάνων εράς» - προκαλεί την τύχη του και την ίδια του τη ζωή.

            6. Στην παραπάνω, όμως, άποψη αντιπαρατίθεται μία άλλη, που υποστηρίζει πως ο άνθρωπος καταξιώνεται και δικαιώνεται μέσα από προσπάθειες που αποβλέπουν στην κατάκτηση στόχων υψηλότερων των ικανοτήτων του. Το άτομο που αρνείται την υποταγή στους όρους της εξωτερικής πραγματικότητας και απελευθερώνεται από τα δεσμά που τίθενται από τη φύση του (βιολογικά, ψυχικά...) είναι αυτό που «γράφει ιστορία» και συντελεί στην ατομική ανέλιξη και κοινωνική πρόοδο.

            7. Πολλοί είναι εκείνοι που ισχυρίζονται πως τη ζωή του ανθρώπου τη νοηματοδοτούν τα μικρά και τα μεγάλα «όχι» απέναντι στις δεσμεύσεις της κοινωνικής ζωής και στις αδυναμίες της ανθρώπινης φύσης. Όσοι επιλέγουν τη σύγκρουση με τα «ανημπόρετα» επιβεβαιώνουν όχι τόσο τον ηρωισμό τους όσο τη δύναμη της θέλησης και της αποφασιστικότητας. Εξάλλου η ζωή και η πρόοδος ιστορικά έχουν ταυτιστεί με ανθρώπους που τόλμησαν να «περιφρονήσουν» τα «πρέπει» και τα «μη» της κοινωνίας και να επιζητήσουν τα «αμήχανα». «Το πράσσειν άλογα»

            8. Οι πρωταγωνιστές της ζωής και οι θεμελιωτές του πολιτισμού διακρίνονται πάντα από μία στάση απειθαρχίας και ανυπακοής προς τη λογική του συμβιβασμού και του ρεαλισμού, που επιβάλλει ή υποβάλλει το κοινωνικό σύστημα και το ένστικτο της αυτοσυντήρησης. Μπορεί τα άτομα αυτής της βιοθεωρίας πολλές φορές να γεύονται την οδύνη της πτώσης και της συντριβής.

            9. Εσωτερικά, όμως, βιώνουν το αίσθημα της ολοκλήρωσης, γιατί έδωσαν διέξοδο σε εκείνες τις δυνάμεις που δικαιώνουν την πνευματική και κοινωνική φύση του ανθρώπου.

            10. Επειδή, όμως, στη ζωή τίποτα δεν είναι σύμβολο του απόλυτου καλού ή κακού, επιβάλλεται το άτομο, ανάλογα με την περίπτωση, να ενεργεί «με λογική και φαντασία», λαμβάνοντας υπόψη τόσο τη δύναμη της κοινωνικής πραγματικότητας όσο και την ανάγκη υπέρβασης αυτής.

            11. «Γιατί μόνον η πραγματικότητα θα μας δείξει πως την πραγματικότητα να αλλάξουμε» (Μπρεχτ).