ΜΟΥΣΕΙΑ: ΧΩΡΟΙ ΜΝΗΜΗΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΙΡΜΩΝ

       *Γράφει ο Ηλίας Γιαννακόπουλος, Blog "ΙΔΕΟπολις"

        *Αφιέρωμα στην Παγκόσμια Ημέρα των Μουσείων

     **Το Μουσείο της Ακρόπολης: Η Πόλη, η Τέχνη, η Αρμονία, η Πολιτική και η Δημοκρατία

     1.“Οι ρίζες είναι για να βγάζουμε κλαδιά και όχι να επιστρέφουμε σ’ αυτές”(Κατερίνα Γώγου).

        2.“Ο Θεός κρίνει το δέντρο από τους καρπούς, όχι από τις ρίζες” (Πάουλο Κοέλιο).

         3.“Ευτυχισμένος είναι ο άνθρωπος, που ξέρει τι να θυμάται από το παρελθόν, τι να απολαμβάνει στο παρόν και τι να σχεδιάζει στο μέλλον!” (Arnold H. Glasow).

           Ίσως θα μπορούσε κάποιος να συμφωνήσει ή και να διαφωνήσει με τις παραπάνω διαπιστώσεις στο βαθμό που αξιολογούν με έναν αιρετικό τρόπο τη σχέση μας με το παρελθόν και την παράδοσή μας. Κι αυτό γιατί έχουμε ταυτίσει το ριζικό μας σύστημα με ό,τι μάς δένει ή αποκαλύπτει την πολιτιστική μας παράδοση, όπως αυτή αποτυπώνεται κατεξοχήν - και όχι μόνον - στα αρχαιολογικά ευρήματα.

 

         Αυτά τα αρχαιολογικά ευρήματα  φυλάσσονται στα μουσεία και καταυγάζουν την πορεία μας ως λαού στο βάθος του παρελθόντος χρόνου. Όσο λάθος είναι να αδιαφορούμε γι αυτά, άλλο τόσο λάθος είναι η άκριτη προσκόλληση και η άγονη μίμηση όλων εκείνων που προβάλλονται ως πρότυπα ζωής μέσα από τα εκθέματλα τους. Ίσως ο Arnold H. Glasow  να συμβουλεύει σωστά για την δημιουργική διαχείριση τόσο του παρελθόντος όσο και του παρόντος και του μέλλοντος.

          Τα Μουσεία είναι ο διαχρονικός μας ιστορικός καθρέφτης και το κάτοπτρο μέσα από το οποίο βλέπουμε το παρελθόν μας (ρίζες), αλλά και το χρέος μας για δημιουργία και ανανέωση (άνθη, καρποί).

          Με αφορμή τον εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας Μουσείων, 18 Μαΐου 2024, η προσοχή και το ενδιαφέρον όλων εστιάζεται για άλλη μία φορά στο νεότευκτο και περικαλλές μουσείο της Ακρόπολης που στεγάζει τα ευρήματα του αρχαιολογικού χώρου του ιερού βράχου της Ακρόπολη με την ευχή και προσδοκία για την γρήγορη επιστροφή των Μαρμάρων του Παρθενώνα.

            Ένα μουσείο που φιλοδοξεί να συντηρήσει τη μνήμη των Ελλήνων και να διδάξει στους ξένους τη διαχρονική αξία της αρμονίας αλλά και τη σχέση της τέχνης με την πόλη, την εξουσία, την  πολιτική και τη δημοκρατία.   

            Παρατηρώντας τα εκθέματα στον καλαίσθητο χώρο του Μουσείου το βλέμμα εύκολα στρέφεται στο βράχο της Ακρόπολης. Ο ιερός βράχος της Ακρόπολης και ιδιαίτερα ο Παρθενώνας δεν μαγνητίζουν μόνο το βλέμμα του επισκέπτη αλλά προκαλούν και τα ανάλογα συναισθήματα και τους αναγκαίους στοχασμούς. Γιατί ο ναός του Παρθενώνα είναι πανανθρώπινο έργο με την κεντρική αξία τον άνθρωπο.

    Κι αυτό γιατί τα γλυπτά του ναού και η αρχιτεκτονική του εναρμονίζουν την ομορφιά με τη συμμετρία, το υψηλό με το γήινο. Η θέα αυτού του αριστουργήματος βοηθά το πέρασμα από τον έξω κόσμο στον έσω, από το γήινο στοιχείο στο άυλο και στην απεραντοσύνη του ουρανού, από το ανθρώπινο στο ιερό – θεϊκό, από το καθημερινό στο αιώνιο κι από τη φύση στην τέχνη.   

Έξω από τα Προπύλαια του Ναού και στις «όχθες» του ιερού βράχου ίσχυαν οι νόμοι του κράτους. Μέσα στο ναό κι ευρύτερα στον περιβάλλοντα χώρο ίσχυαν οι νόμοι των Θεών και της Τέχνης. Άνθρωποι, ήρωες και θεοί συνυπήρχαν αρμονικά μέσα από θυελλώδεις αντιθέσεις και συγκρούσεις. Στα γλυπτά κι άλλα ευρήματα του Παρθενώνα δεν βλέπεις μόνο την απόλυτη αρμονία αλλά και τη διαμάχη του Ηράκλειτου με τον Παρμενίδη για την αιώνια μεταβολή και τη σταθερότητα του κόσμου. 

Ένα σύστημα, δηλαδή, αξιών συμπυκνώνεται σε ένα αρχιτεκτόνημα που υπερέβη το χρόνο και το χώρο. Χτίστηκε από τη θέληση του Ενός (Περικλής) σε μια πόλη που κυβερνούσαν πολλοί (Δημοκρατία). «Λόγω μεν δημοκρατία, έργω υπό του πρώτου ανδρός αρχή».  

Την ακτινοβολία του ιερού χώρου δεν την άντεξαν κάποιοι βυζαντινοί αυτοκράτορες και γι’ αυτό έκλεισαν τη φιλοσοφική σχολή Αθηνών (Ιουστινιανός). Για το θεοκρατικό Βυζάντιο ο χώρος θύμιζε ειδωλολατρία. 

Ο Έλγιν, όμως, φάνηκε πιο πρακτικός, αφού με την κλοπή κάποια έργα – μάρμαρα μελαγχολούν στο μουσείο του Λονδίνου. Ποιος, τώρα, μπορεί να τα διεκδικήσει επικαλούμενος το δίκαιο και την ηθική; Εξάλλου πάντα οι δυνατοί γράφουν την Ιστορία του κόσμου αλλά οι φιλότεχνοι την ομορφαίνουν.

«Συνήθως, την ιστορία τη γράφουν οι νικητές. Μερικές, όμως, φορές οι χαμένοι κατακτούν τη συνείδηση ότι η μακροχρόνια ήττα τους είναι προσωρινή, και τότε η ιστορία δεν  γράφεται ΓΙΝΕΤΑΙ» (Σύνθημα αναρχικών).

Η ζωή, δηλαδή, ανθρώπων κι εθνών γράφεται και εμπλουτίζεται από εκείνους που υπερβαίνουν το καθιερωμένο και δημιουργούν μορφές αιώνιες και πανανθρώπινες. Μια σημαία των κατακτητών (Γερμανοί) βεβήλωσε την ιερότητα του χώρου, αλλά  γέννησε κι ένα πρόσωπο – σύμβολο αντίστασης (Γλέζος). Το πνεύμα, τελικά, νίκησε το «ξίφος» και η δημοκρατία επέπλευσε.

 

 Ο Περικλής επέβαλε την απόφασή του για τη δημιουργία του Παρθενώνα, αλλά ο «επιτάφιός» του έπαψε να διδάσκεται στο Ελληνικό σχολείο στις αναγκαίες προς τούτο διδακτικές ώρες. Γιατί άραγε; Κρίθηκε αναχρονιστικός;

Όπου η πολιτική αδιαφορεί για την τέχνη, τότε ο ορθολογισμός υποχωρεί. Τελικά από το «η πολιτική είναι η τέχνη του εφικτού» φτάνουμε στο «ο άνθρωπος είναι μια δέσμη ερωτήσεων». Γι’ αυτό όποιος ρωτά ανοίγει ένα παράθυρο στο μέλλον, όπως και ένα βλέμμα στα αιώνια μνημεία της τέχνης, κι ας στέκονται σιωπηλά στις ψυχρές αίθουσες των μουσείων. 

Λένε πως τα «ζώα είναι μια δέσμη απαντήσεων» γι’ αυτό δεν έχουν πολιτισμό. Οι απαντήσεις εφησυχάζουν, ενώ οι ερωτήσεις αφυπνίζουν.

Τελικά στο παραστράτημα των συνειρμών ο Παρθενώνας ήταν μια απάντηση στα ερωτήματα της Αθήνας του 5^ου αιώνα π.Χ. αλλά κι ένα συνεχές ερώτημα για τη φύση του ωραίου, της αρμονίας, του θείου, της διαλεκτικής, του δικαίου και της τέχνης του «ευ ζην» (ευδαιμονία).

Όταν η επίσκεψη σε ένα μουσείο τελειώνει, αρχίζει ο αγώνας για την ετυμολογία της λέξης άνθρωπος.

Ο άνθρωπος είναι τελικά και μόνον ο «άνω θρώσκων»;

 

 

                         Σχόλια Αναγνωστών

                Πολύ καλησπέρα σας αγαπητέ μου κύριε Ηλία.

   Εύχομαι να είστε καλά. Ακμαίος και δημιουργικός. Σας ευχαριστώ θερμά για το σημερινό σας άρθρο το οποίο γράφτηκε με αφορμή την σημερινή, Παγκόσμια Ημέρα Μουσείων.

  Φρονώ πως το κείμενο σας θα μπορούσε κάλλιστα να δημοσιευθεί σε κάποιο θεματικό αφιέρωμα περιοδικού, σχετικά με την σχέση τέχνης και δημοκρατίας. Ή αλλιώς, μεταξύ τέχνης και πολιτικής. Οι δε στοχευμένες αναφορές σας στο μουσείο της Ακρόπολης, αρκούν για να μας υπενθυμίσουν τα ακόλουθα:

   Πρώτον, την μεγάλη του αξία, που εν προκειμένω συνιστά απόρροια και των αριστουργημάτων που φιλοξενεί στους χώρους του. Δεύτερον, την συμβολή του στη διατήρηση της μνήμης της Αρχαίας Αθήνας, των όλων όσων προσέφερε στον εν ευρεία εννοία Δυτικό πολιτισμό. Τρίτον, την μεγάλη του παιδαγωγική αξία, καθότι 'διαπαιδαγωγεί' τους πολίτες και ειδικά τα άτομα νεότερων ηλικιών, πάνω σε έννοιες όπως είναι η 'ομορφιά,' η 'τέχνη,' η 'Δημοκρατία'.

   Τέταρτον, το γεγονός πως είχε και έχει την τύχη να διοικείται  από δύο φωτισμένους αρχαιολόγους (Δημήτρης Παντερμαλής και τώρα Νίκος Σταμπολίδης), για τους οποίους η αρχαιολογία είναι η επιστήμη εκείνη που αποτελεί 'οδηγό' και για να μάθουμε 'ποιοι είμαστε' αλλά και για το που 'θέλουμε να πάμε'.

    Πέμπτον, πως από μόνο του το μουσείο της Ακρόπολης, μουσείο μεγάλης επισκεψιμότητας, συνιστά το βασικό 'εργαλείο' της χώρας και των εκάστοτε κυβερνήσεων στην προσπάθεια που κάνουν για την επιστραφούν τα Μάρμαρα του Παρθενώνα πίσω στην Αθήνα.

   Και, πέμπτον, πως προσφέρει υπέροχη θέα στον ιερό βράχο της Ακρόπολης, συνδεόμενο διαλεκτικά με τον χώρο και κατ' επέκταση, με τον ναό του Παρθενώνα, αυτό το 'θαύμα' της αρχιτεκτονικής. Αυτόν τον περικαλλή ναό που μας θυμίζει με την σειρά του του το τι έργα και επιτεύγματα του πνεύματος προκύπτουν, όταν το δημοκρατικό πολίτευμα μπορεί και παραγάγει 'ελεύθερους' και απολύτως συνειδητοποιημένους πολίτες. Ικανούς να αναγνωρίζουν το 'ωραίο' και πρόθυμους να 'θυσιαστούν' για αυτό.

      Αυτό ακριβώς πράττει και ο 'Επιτάφιος' του Περικλή, μνημειώδες έργο το οποίο δεν σπεύδει να απαριθμήσει τα επιτεύγματα της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, αλλά, το ό,τι εν καιρώ κινδύνου, αξίζει κανείς να πολεμήσει για την Αθηναϊκή Δημοκρατία ως το πολίτευμα των 'ελεύθερων ανθρώπων'.

     Θερμά συγχαρητήρια, αγαπητέ κύριε Ηλία!! Η ανάλυση σας εστιάζει στις πολύπλευρες λειτουργίες που αποκτά ένα μουσείο και δη ένα σύγχρονο μουσείο το οποίο σχεδιάστηκε και οικοδομήθηκε προκειμένου να αποτελέσει τον ακρογωνιαίο λίθο στην προσπάθεια της χώρας να ασκήσει 'πολιτιστική διπλωματία'. 

                                                                             Σίμος  Ανδρονίδης