H Περιπέτεια της Αυτογνωσίας

            *Γράφει ο Ηλίας Γιαννακόπουλος, Blog "ΙΔΕΟπολις"      

                      *Ένα οδοιπορικό στα έγκατα του Εαυτού μας

                                     «Εδιζησάμην Εμεωυτόν»

                                    ■ Ο "άγνωστος" ΕΑΥΤΟΣ μας

        Η επιστήμη μπορεί εύκολα και με ακρίβεια να ορίσει ένα αντικείμενο ή φαινόμενο. Ωστόσο, αδυνατεί να ορίσει με καθαρότητα και πειστικότητα το ανθρώπινο ΠΡΌΣΩΠΟ.

                                    "Αναζήτησα τον Εαυτό μου".

         Κι αυτό γιατί το ανθρώπινο ΠΡΌΣΩΠΟ και για άλλους η Ταυτότητα του ανθρώπου είναι προϊόν τόσο κληρονομικών καταβολών όσο και εξωγενών παραγόντων (φυσικού περιβάλλοντος, ανθρωπογενούς...).

          Ο κάθε παράγοντας διαμορφώνει με τον δικό του τρόπο το ΠΡΌΣΩΠΟ μας και γι αυτό το λόγο το Υποκείμενο αδυνατεί να αυτοπροσδιοριστεί.

         Ωστόσο μόνιμη αγωνία και υπόρρητη επιδίωξη όλων των ανθρώπων είναι να γνωρίσουν σε βάθος τον Εαυτό τους. Η αρχαία ελληνική Φιλοσοφία και όχι μόνον εστίασε το ενδιαφέρον της στην ανάγκη, στη δυνατότητα και στον τρόπο με τον οποίο ο άνθρωπος μπορεί και πρέπει να φτάσει στο "ΓΝΩΘΙ ΣΑΥΤΟΝ".

           Σε αυτήν τη διαχρονική και πανανθρώπινη ανάγκη του ανθρώπου κινείται και η προτροπή του "ΕΝΔΟΝ ΣΚΑΠΤΕ" του Μάρκου Αυρηλίου. Ειδικότερα στο έργο του "ΕΙΣ Εαυτόν" γράφει:

        "Ένδον σκάπτε, ένδον η πηγή του αγαθού και αεί αναβλύειν δυναμένη, εάν αεί σκάπτης" (Μέσα σου σκάβε, μέσα σου είναι η πηγή του καλού και πάντα μπορεί να αναβλύζει, αν πάντα σκάβεις-αναζητείς).

          Πόσο εφικτό, όμως, είναι να γνωρίσει ο άνθρωπος τον Εαυτόν του και το κυριότερο να αποδεχτεί τα ευρήματα της αναζήτησής του, ακόμη κι αν αυτά είναι αρνητικά ή αντίθετα με την εικόνα-αντίληψη που είχε ο ίδιος για τον Εαυτό του;

          Η επιστήμη της Ψυχολογίας και παρά τα μεγάλα άλματα που έκανε στην ιχνηλάτηση και χαρτογράφηση της βαθύτερης ουσίας του ανθρώπου, εντούτοις αδυνατεί να εγγυηθεί πως η πορεία του ανθρώπου στην αναζήτηση και αποτύπωση των πραγματικών διαστάσεων του Εαυτού μας είναι πάντοτε αποτελεσματική.

        Φαίνεται πως και η Ψυχολογία, όπως και πολλές άλλες συγγενείς προς αυτήν επιστήμες είναι εγκλωβισμένη στη διαπίστωση του σκοτεινού Φιλοσόφου, του Ηράκλειτου που είχε διακηρύξει εμφαντικά το:

      "Ψυχής πείρατα ιών ουκ αν εξεύροιο πάσαν επιπορευόμενος οδόν. Ούτω βαθύν λόγον έχει" (Τα σύνορα της ψυχής δεν θα μπορέσεις να τα ανακαλύψεις όσο κι αν προχωρήσεις, έστω κι αν πορευθείς πάνω σε όλους τους δρόμους. Τόσο βαθύ λόγο έχει).

         Ωστόσο με μία άλλη διαπίστωσή του ο εφέσιος Φιλόσοφος μάς προτρέπει να πορευτούμε την οδόν της Αυτογνωσίας αφού μόνον ο άνθρωπος έχει από τη φύση αυτό το χάρισμα. Ένα χάρισμα που είναι ταυτόχρονα και υποχρέωση-καθήκον του ανθρώπου, του κάθε ανθρώπου, αφού αυτό αποτέλεσε την αρχή όχι μόνον της ατομικής εξέλιξης αλλά και του ίδιου του ανθρώπινου πολιτισμού.

       "Ανθρώποισι πάσι μέτεστι γινώσκειν εωυτούς και σωφρονείν" (γιατί σε λόγους τους ανθρώπους δόθηκε η δυνατότητα-ικανότητα να γνωρίζουν τον εαυτό τους και να είναι σώφρονες).

           Την σωφροσύνη που απορρέει από την αυτογνωσία επισημαίνει και ο Λάο Τσε επισημαίνοντας σχετικά:

       "Το να γνωρίζεις τους άλλους είναι ευφυΐα. Το να γνωρίζεις τον εαυτό σου είναι σοφία".

            Οι Έλληνες πρώτοι έστρεψαν το ενδιαφέρον του ανθρώπου από τη γνώση του κόσμου και του περιβάλλοντος στη γνώση του Εγώ, του Εαυτού μας. Η φιλοσοφική τους σκέψη εστιάστηκε αρχικά στην πρωτογενή αιτία δημιουργίας του κόσμου (κοσμογονία) και στη συνέχεια στράφηκε στον άνθρωπο (ανθρωπογνωσία) με απώτατο στόχο την ανίχνευση της βαθύτερης ουσίας του μέσω της Αυτογνωσίας.

        "Η πραγματική αποστολή του ανθρώπου είναι να βρει το δρόμο προς τον εαυτό του" ( Έρμαν Έσσε).

           Δεν λείπουν, βέβαια, και εκείνοι που αποφεύγουν την καταβύθισή τους στα ενδότερα δώματα του ΕΑΥΤΟΎ τους από φόβο μήπως βρεθούν σε μία πραγματικότητα που απέχει πολύ από τη δική τους εικόνα για το ΕΓΩ τους. Σχετικά γράφει ο Βίτγκενστάιν:

        " Όλο ξεχνάμε να κατέβουμε στο βυθό. Δεν βάζουμε τα ερωτηματικά μας αρκετά βαθιά ".

           Δεν απουσιάζουν, βέβαια, κι εκείνες οι διαπιστώσεις που αναδεικνύουν το ρόλο των ελαττωμάτων και των λαθών των άλλων και ιδιαίτερα όλων εκείνων των στοιχείων που μάς ενοχλούν . Όλα αυτά διευκολύνουν τη δική μας πορεία προς το βαθύτερο ΕΓΩ. Σχετικά με αυτό τονίζει ο Καρλ Γιούνγκ:

     " Όλα όσα μάς ενοχλούν στους άλλους μπορούν να μάς οδηγήσουν στην κατανόηση του Εαυτού μας ".

           Η αυτογνωσία σίγουρα συνιστά μία επώδυνη διαδικασία, αλλά από την άλλη πλευρά λειτουργεί και ως μία απελευθερωτική πράξη.

       "Όταν ανακαλύψω ποιος είμαι θα απελευθερωθώ" (Ralph Elison).

         Ενισχυτική προς την παραπάνω θέση είναι και αυτή του Ρόμπερτ Ηλία Νατζέμυ στο βιβλίο του "Η Ελευθερία να είσαι ο Εαυτός σου". Πόσο εφικτό, όμως είναι τόσο να είμαστε ο ΕΑΥΤΟΣ μας όσο και η δυνατότητα να έχουμε μια ακριβή εικόνα και γνώση του ΕΑΥΤΟΥ μας;

       Πολλοί είναι αυτοί που διατείνονται πως ναι μεν δεν τίθεται εν αμφιβόλω η αναγκαιότητα και η χρησιμότητα της Αυτογνωσίας, αλλά η μορφή και το εύρος της είναι συνάρτηση πολλών παραγόντων που πολλές φορές υπερβαίνουν ή και ακυρώνουν τη βούληση του υποκειμένου για μία εις βάθος ανίχνευση και ακριβή καταγραφή των πραγματικών δεδομένων όλων των συνιστωσών του Εαυτού μας. Στις βασικές αυτές συνιστώσες ανήκουν και οι "άλλοι" συνάνθρωποί μας του οικείου ή μακρινού περιβάλλοντος.

         Σχετικά με την παραπάνω ένσταση τονίζει ο Όσσο: "Όλη η ιδέα που έχεις για τον εαυτό σου είναι δανεισμένη. Δανεισμένη από αυτούς που δεν έχουν ιδέα για το ποιοι είναι οι ίδιοι".

        Μία άλλη σημαντική παράμετρος της Αυτογνωσίας είναι και οι περιπτώσεις που κάποιοι νιώθουν ανώτεροι από αυτό που είναι πραγματικά (υπερτιμημένοι από τους ίδιους), ενώ κάποιοι άλλοι αισθάνονται κατώτεροι από αυτό που είναι και διακατέχονται από ένα βασανιστικό συναίσθημα "αυτο -υποτίμησης".

          Τελικά η αυτογνωσία συνιστά μία ανθρώπινη κατάκτηση ή ένα αφήγημα προσωπικό που ικανοποιεί τις πλάνες του κάθε ανθρώπου; Είναι "γνώση" ή μία ψευδής συνείδηση;

       "Η αυτογνωσία δεν είναι γνώση, αλλά ένα αφήγημα που έχει ο καθένας για τον εαυτό του " (Σιμόν ντε Μπωβουάρ).

         Στον κύκλο των σκεπτικιστών για το "εφικτό" της αυτογνωσίας θα μπορούσαν να προστεθούν και όλοι εκείνοι που πρεσβεύουν πως πραγματική αυτογνωσία δεν υπάρχει αφού ο άνθρωπος συνιστά ένα ον συνεχώς εξελισσόμενο και ανανεούμενο. Άρα πώς μπορεί κάποιος να γνωρίσει το βαθύτερο "Είναι" του που μεταβάλλεται αδιάλειπτα;

           Στους σκεπτικιστές ανήκουν κι εκείνοι που θεωρούν πως το ανθρώπινο πρόσωπο διαμορφώνεται σε απόλυτο βαθμό από εξωγενείς παράγοντες και λίγος χώρος ή ελευθερία δίνεται στο άτομο για αυτοπροσδιορσμό. Ο Σοπενχάουερ σχετικά με αυτό είναι απόλυτος με τη θέση που εκφράζει:

             “Πέντε λεπτά μετά τη γέννησή σου, θα αποφασίσουν το όνομα, την εθνικότητα, τη θρησκεία και τη φυλή σου και θα περάσεις την υπόλοιπη ζωή σου χαμογελώντας υπερασπίζοντας πράγματα που δεν επέλεξες”.

        Αν, επομένως, ισχύουν οι απόψεις-ενστάσεις των σκεπτικιστών με ποια επιχειρήματα θα μπορούσαμε να διακηρύξουμε το "εφικτό" και το "λυσιτελές" της αυτογνωσίας;

     Τελικά η αυτογνωσία είναι μία κατακτημένη κατάσταση ή μία περιπέτεια;