Η Μόδα είναι μία μορφή ασχήμιας…

“Τι είναι η μόδα τελικά; Συνήθως είναι μία μορφή ασχήμιας τόσο ανυπόφορη που πρέπει να την αλλάζουμε κάθε έξι μήνες”.

         Αλήθεια πόσο δίκαιο είχε ο Όσκαρ Ουάιλντ  που αξιολόγησε, κάπως ειρωνικά βέβαια, την μόδα ως «μία μορφή ασχήμιας»; Πώς είναι δυνατόν η μόδα που ταυτίστηκε με την αισθητική και την αναζήτηση της καλαισθησίας και της ομορφιάς να αξιολογείται τόσο αρνητικά; Ίσως ο Όσκαρ Ουάιλντ να υπερεκτίμησε ως αρνητικό το στοιχείο της παροδικότητάς της.

          Το να μιλάς ή να γράφεις για την Μόδα στις μέρες μας μπορεί να είναι και μία ασέβεια στην θλίψη, στην απογοήτευση, την ανέχεια και την αγωνία όλων εκείνων που πασχίζουν να επιβιώσουν στο δυστοπικό τοπίο (κορονοιός, οικονομική κρίση, πόλεμος…) .Ίσως για κάποιους άλλους κάθε αναφορά στην βιομηχανία της μόδας να προσδίδει προσθετική αξία στην κοινωνία του εμπορεύματος και της κατανάλωσης.

                                         Ο αντιφατικός ρόλος της Μόδας

         Δεν λείπουν, ωστόσο, κι εκείνοι που θεωρούν πως κάθε αναφορά στην μόδα λειτουργεί ενισχυτικά στην τάση της εποχής μας για συμμόρφωση και ομοιομορφία. Κάποιοι άλλοι διαφωνούν και υποστηρίζουν πως η μόδα προωθεί την ατομικότητα και την νεωτερικότητα. Ο διττός ή και αντιφατικός ρόλος της μόδας αισθητοποιείται σε δύο επίπεδα συνεπειών.

          “Η μόδα είναι κάτι βάρβαρο γιατί παράγει καινοτομία χωρίς αιτία και μίμηση χωρίς όφελος”(George Santayana).

          Στο πρώτο επίπεδο η μόδα λειτουργεί αρνητικά αφού συνιστά πηγή πολιτιστικής  ομογενοποίσης. Αυτή η ομογενοποίηση συντελείται ασυνείδητα μέσω της διαδικασίας της μίμησης και της τάσης-ανάγκης για ομοιομορφία. Οι πιστοί ακόλουθοι της μόδας τείνουν να αποκτήσουν-αν δεν την επιδιώκουν συνειδητά- μία μαζική ταυτότητα, όπου κυριαρχεί το μαζικό πνεύμα και η αγελαία συνείδηση.

          Στο δεύτερο επίπεδο η μόδα στοχεύει στην προβολή και ανάδειξη της ατομικότητας του υποκειμένου. Η μόδα, δηλαδή, εξαίρει την μοναδικότητα και όλα εκείνα τα ατομικά χαρακτηριστικά που συνυφαίνουν την ιδιαιτερότητα   και το ανεπανάληπτο της ανθρώπινης ταυτότητας. Η διαφοροποίηση του ατόμου από τους άλλους με την αρωγή της μόδας συντελεί στην βίωση θετικών συναισθημάτων που απορρέουν από την συνειδητοποίηση της ιδιοπροσωπίας και της ετερότητάς του.

                                            Μόδα και Κοινωνικότητα

          Συμπληρωματικά με την παραπάνω λειτουργία της μόδας θα μπορούσε να καταγραφεί και η συνδρομή της στην ανάδειξη και καλλιέργεια της κοινωνικότητας του ατόμου. Κι αυτό επιτυγχάνεται στο βαθμό που το άτομο ως κοινωνικό ον προσδοκά την κοινωνική αναγνώριση και αποδοχή με την αρωγή της μόδας που εκφράζει κατά τεκμήριον την κοινά αποδεκτή αισθητική της κοινωνίας. Αυτό επιβεβαιώνει την εκτίμηση πως ο άνθρωπος δεν συνιστά μόνον μία βιολογική και κοινωνική οντότητα, αλλά και μία πολιτισμική ταυτόχρονα, ως δημιουργός και δημιούργημα του πολιτισμού του.

                                                Η Εξουσία της Μόδας

            Στο κατηγορητήριο, που ενοχοποιεί την μόδα, ανήκει και το στοιχείο εκείνο που την καθιστά μία άτυπη και αφανή εξουσία πάνω στο άτομο. Η μόδα, δηλαδή, ως μία άτυπη εξουσία επιβάλλει τους δικούς της κανόνες στα μέλη μιας κοινωνίας που ακολουθούν τυφλά τις εντολές της.

        “Μόδα είναι αυτό που υιοθετείς όταν δεν ξέρεις ποιος είσαι”(Quentin Crisp).

           Αυτή, όμως, η τυφλή προσήλωση συνοδεύεται από φαινόμενα αισθητικού ισοπεδωτισμού και μιας άκρατης ομοιομορφίας. Μία ομοιομορφία που ξεκινά από τις ενδυματολογικές προτιμήσεις και εκτείνεται μέχρι τον τρόπο έκφρασης των σκέψεων και συναισθημάτων. Η τυποποίηση και η απώλεια της ιδιομορφίας - ιδιοπροσωπίας ως συνακόλουθα αποτελέσματα διαβρώνουν τον πυρήνα της ταυτότητας. Δημιουργούνται άτομα χωρίς πρόσωπο, αλλά με ομοιόμορφο προσωπείο.

             Όταν, όμως, εκλείπει από το άτομο η ιδιαιτερότητα, τότε παύει να προκαλεί και το ενδιαφέρον.

                                         Η Θετική εκδοχή της Μόδας

           Θα αδικούσαμε, όμως, την μόδα αν δεν μπορούσαμε να δούμε και την θετική της παρουσία στην ζωή των ανθρώπων. Κι αυτό γιατί η μόδα συντείνει στην καλλιέργεια των αισθητικών κριτηρίων και προωθεί την καλαισθησία.

               Η προσαρμογή στις επιταγές της μόδας και στα πρότυπα που αυτή αναδεικνύει υποκρύπτει την αγωνιώδη προσπάθεια του ατόμου για την κατάκτηση της κομψότητας και του ωραίου. Αυτή, όμως, η διαδικασία μπορεί να κατατρώγει την ψυχή του ανθρώπου, αλλά θερμαίνει ταυτόχρονα και το ενδιαφέρον του για την αισθητική και την καλαισθησία. Ο άνθρωπος σπάνια συμβιβάζεται μα την αισθητική μονοτονία και ως αντίδραση αναζητά νέες ιδέες για το ωραίο. Το προσεγγίζει, δηλαδή, με διαφορετικό τρόπο αφού ο άνθρωπος από την φύση του είναι ένα ον “εν εξελίξει”.

          Έτσι αναπτύσσεται η δημιουργική του φαντασία κι απελευθερώνονται τα δημιουργικά  στοιχεία του εσώτερου κόσμου του. Ενεργοποιούνται όλες εκείνες οι θετικές ιδιότητες που στοχεύουν στην ανάδειξη του ατόμου ως μιας πολυδιάστατης οντότητας στην οποία η αισθητική δεν έχει ένα πεπερασμένο περιεχόμενο, αλλά συνιστά ένα διαρκές ζητούμενο. Πολλές φορές η στόχευση του ωραίου προωθεί την αλλαγή, τρέφει την ανανέωση και δημιουργεί ένα κλίμα ψυχικής ευφορίας και χαράσσει μία αισιόδοξη αντίληψη για την ζωή.

         Μέσα σε αυτό το πλαίσιο επωάζεται και η προοπτική βίωσης μίας ιδιότυπης ελευθερίας, αφού η μόδα εκφράζει στην θετική της εκδοχή την αυτογνωσία του ανθρώπου και την αναζήτηση εκείνων των αισθητικών επιλογών που θα αναδείξουν την ιδιαιτερότητά του. Το στοιχείο αυτό ενδυναμώνει την αυτοεκτίμησή του και συμβάλλει θετικά στη απαλλαγή του από τα συμπλέγματα μειονεξίας σε σχέση με την εξωτερική του εμφάνιση.

           Ο πολυεπίπεδος, λοιπόν, ρόλος της μόδας αισθητοποιείται και στην αναζήτηση του ωραίου, όπως το καθορίζουν κάθε φορά οι κοινωνικές, ηθικές και οικονομικές συντεταγμένες της εποχής.

                                                               Επιμύθιον

         Η μόδα, λοιπόν, δεν ανήκει σε εκείνα τα φαινόμενα που είναι φορείς του απόλυτου καλού ή κακού. Η αξιολόγησή της οφείλει να απαλλαγεί από τον  υφέρποντα  μανιχαϊσμό και να στοχεύσει στην κριτική ερμηνεία της ως ολότητας και όχι με την απομόνωση κάποιων εξόφθαλμων θετικών ή αρνητικών της. 

         Η ελαχιστοποίηση των αρνητικών της μόδας θα επιτευχθεί στο βαθμό που το άτομο και ιδιαίτερα ο νέος θεωρεί ως αξία να έχει το δικό του πρόσωπο και όχι να επιβεβαιώνεται μέσα από το προσωπείο των επιταγών της. Η ενεργοποίηση των αμυντικών μηχανισμών και η αναζήτηση της αυθεντικότητας αποτελούν τους πυλώνες της ελευθερίας του ατόμου.

          Η επιθυμία για ανανέωση δεν πρέπει να λειτουργεί εις βάρος της ιδιομορφίας και της ποικιλομορφίας. Γιατί ο καθένας κρίνεται από “αυτό που είναι” και όχι από αυτό που οι άλλοι επιθυμούν να είναι. Αξιολογικά και οντολογικά προέχει το ”είναι” έναντι του “φαίνεσθαι”.

“Η μόδα πρέπει να είναι μία μορφή απόδρασης, και όχι μία μορφή φυλάκισης”(Alexander McQueen).