H “Γλώσσα” των νέων: Ένας γλωσσικός “αντικομφορμισμός” ή λεξιπενία;

“ Tο να κάνεις την γλώσσα ενός έθνους φτωχότερη κατά μία λέξη είναι σαν να κάνεις το “σκέπτεσθαι” του έθνους φτωχότερο κατά μία έννοια”.

         Προσφιλές θέμα τόσο του έντυπου όσο και του ηλεκτρονικού τύπου είναι η “ γλώσσα” των νέων. Στα δημοσιεύματα προβάλλονται απόψεις και θέσεις σχετικές με την ιδιαιτερότητα της γλωσσικής έκφρασης και επικοινωνίας μεταξύ των νέων .Άλλοι καταγράφουν - αξιολογούν το γλωσσικό ιδίωμα των νέων ως μία γλωσσική εκκεντρικότητα κι άλλοι ως λεξιπενία.

         Ιδιαίτερα αιχμηροί στην κριτική τους είναι οι γνωστοί γλωσσαμύντορες και άτομα προχωρημένης ηλικίας που άγχονται και αγωνιούν τόσο για την καθαρότητα της ελληνικής γλώσσας όσο και για το μέλλον της σε ένα περιβάλλον που ευνοεί τον συνθηματικό και στερεότυπο λόγο. Στην αξιολόγηση και κριτική τους οι παραπάνω ομάδες θεωρούν ως θέσφατο την “γλωσσική ομοιογένεια” και γι αυτό απορρίπτουν ως γλωσσική παρέκκλιση κάθε νεολογισμό ή νεωτερικότητα των νέων στην γλωσσική τους επικοινωνία.

        Ωστόσο η αλήθεια βρίσκεται κάπου αλλού και δεν δικαιολογούνται οι ανησυχίες του τύπου ”οι νέοι μας φτώχυναν γλωσσικά”.H γλωσσική αργκό, ο συνθηματικός λόγος, οι νεολογισμοί και οι τυχόν γραμματικές ή συντακτικές παραβιάσεις δεν αισθητοποιούν υποχρεωτικά και την γλωσσική πενία των νέων μας .Όλα τα παραπάνω υποδηλώνουν την έντονη επιθυμία των νέων για πρωτοτυπία που θα τους κάνει ξεχωριστούς.

        Εξάλλου αυτή η αναζήτηση της πρωτοτυπίας εκδηλώνεται και σε άλλα πεδία, όπως στις ακραίες μορφές εμφάνισης ή ακόμα και ιδεολογίας. Απώτατος στόχος όλων αυτών η ανάγκη για ανεξαρτητοποίηση και ένταξη σε ομάδες συνομηλίκων από όπου προσδοκάται η αναγνώριση ως αναγκαία προϋπόθεση για την αυτοεπιβεβαίωσή τους.

          Μία σύντομη αναφορά-ανάλυση των αιτιών της γλωσσικής ιδιαιτερότητας των νέων θα βοηθούσε στην κατανόηση και ερμηνεία του φαινομένου και θα μάς προστάτευε από άστοχες κινδυνολογίες  Οι αιτίες αυτές ανιχνεύονται τόσο στη φύση του νέου (ενδογενείς), όσο και στο εξωτερικό περιβάλλον (εξωγενείς).      

                                      Η ανάγκη δόμησης μιας Ταυτότητας

      Πρωτίστως η ιδιαιτερότητα του λεξιλογίου των νέων διαμορφώνεται από την φυσική ανάγκη  για δόμηση της  τ α  υ τ  ό τ η τ ά ς  τους. Η αναζήτηση μιας ταυτότητας συνιστά καθολικό νόμο για την ανθρώπινη ύπαρξη και εξαιτίας αυτού ο νέος δοκιμάζει πολλούς τρόπους δόμησής της. Σε αυτούς ανήκει και το λεξιλόγιο που επιλέγει ως εκφραστικό μέσο. Κι αυτό γιατί οι λέξεις που επιλέγει συγκροτούν τον τρόπο που κατανοεί την πραγματικότητα αλλά και την βαθιά του επιθυμία να την υπερβεί με στόχο την δόμηση μιας άλλης που θα υπηρετεί τις ανάγκες του και θα δίνει διέξοδο στις ανησυχίες του.

           Εξάλλου οι λέξεις ως φορείς νοημάτων και σκέψης βοηθούν το νέο να αυτοπροσδιοριστεί ως λογικό ον και να εκφράσει με σαφήνεια το κοινωνικό του στοιχείο. Έτσι το λεξιλόγιο των νέων αποκαλύπτει και συμπυκνώνει την πνευματικότητά τους αλλά και την ανάγκη πλήρωσης της κοινωνικότητάς τους ως των αναγκαίων βάθρων της ταυτότητάς τους.

                             Η ανάγκη για Πρωτοτυπία και νεωτερισμό

            Συναφές με το παραπάνω  αίτιο είναι κι αυτό της τάσης του νέου για πρωτοτυπία και νεωτερισμό. Ο νέος στο βαθμό που είναι “απροσάρμοστος” αναζητά νέους δρόμους με νέα μέσα. Απορρίπτει τα παραδοσιακά σχήματα (ιδεολογικά ,ηθικά),θρυμματίζει τις ακλόνητες αλήθειες(στερεότυπα) και υιοθετεί ρηξικέλευθες μεθόδους στην προσπάθειά του να νιώσε το ”Εγώ” τoυ.

           Οτιδήποτε  παλιό το εκλαμβάνει ως “φυλακή” και αγωνίζεται να αποδεσμευτεί από τις αναγκαιότητες των “δεδομένων” που του επέβαλαν οι  “άλλοι”. Θέλει ,με άλλα λόγια, να βιώσει το διαφορετικό όχι μόνον με την εμφάνιση ή τον τρόπο συμπεριφοράς του, αλλά και με τον τρόπο με τον οποίο κοινωνεί-εξωτερικεύει την σκέψη του, τα συναισθήματά του και τις επιθυμίες του. Ο αποτελεσματικότερος τρόπος, λοιπόν, τρόπος να εκφράσει όλα αυτά και να νιώσει πρωτότυπος, διαφορετικός και ξεχωριστός είναι οι λέξεις του.

                                         Η τάση για Αμφισβήτηση

        Στους ενδογενείς παράγοντες του γλωσσικού ιδιώματος των νέων μπορεί να προστεθεί και η έμφυτη τάση τους για αμφισβήτηση. Ο νέος, δηλαδή, διεκδικεί ένα δικό του κόσμο που χτίζεται πάνω στα ερείπια του παλιού. Το παλιό ο νέος το κρίνει αυστηρά, χρησιμοποιώντας οξείς γλωσσικούς χαρακτηρισμούς και το καινούριο το δομεί με όρους-έννοιες που σκιαγραφούν μία  ιδεαλιστική και εξιδανικευμένη κοινωνία.

             Έτσι η τάση για αμφισβήτηση δεν συνιστά μόνον μία πνευματική λειτουργία, αλλά συμπυκνώνει και τον τρόπο που αυτή εξωτερικεύεται. Όσο, όμως, άστοχο είναι η αμφισβήτηση των νέων να ολοκληρώνεται μόνον γλωσσικά, άλλο τόσο αναγκαίο είναι τα νέα πράγματα να ειπωθούν με νέες λέξεις. Γιατί η αμφισβήτηση δεν συνιστά και δεν φανερώνει μόνον μια υπολανθάνουσα “πνευματική ανταρσία”, αλλά διαμορφώνει και το κλίμα μέσα στο οποίο ο νέος αποκτά αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση.

         Εξάλλου πολλές φορές ακόμη και οι “γλωσσικές συγκρούσεις” ή ακρότητες  επωάζουν ένα κλίμα αυτοεπιβεβαίωσης για το νέο που τόσο ανάγκη το έχει.

                                    Η ανάγκη για Ένταξη στην ομάδα

        Θα ήταν παράλειψη, ωστόσο, στον κατάλογο των ενδογενών αιτιών να μην αναπτυχθεί και η ανάγκη του νέου για ένταξη στην ομάδα .Η έντονη επιθυμία του νέου για ένταξη σε μια ομάδα συνομηλίκων συνοδεύεται κι από μία αναγκαία αποδοχή των όρων και κανόνων και φυσικά από την συμμόρφωση στον γλωσσικό κώδικα που υιοθετεί η ομάδα-παρέα.

          Οι νέοι στο όνομα του “συν-ανήκειν” κι ενός ακαθόριστου συναισθήματος-φόβου της “κοινωνικής αποδοχής” ή “κοινωνικής απόρριψης”, κατά περίπτωση, επιλέγουν έναν γλωσσικό κώδικα συνεννόησης και επικοινωνίας που αποκρυσταλλώνει τις ιδιαιτερότητες και τις ανάγκες της ομάδας των συνομηλίκων. Εδώ οι όροι και οι κανόνες της γλωσσικής επικοινωνίας διαμορφώνονται από την ομάδα και τα μέλη της υποχρεωτικά τους αποδέχονται στο όνομα-ανάγκη της κοινωνικής αποδοχής.

         Στην περίπτωση αυτή η συμμόρφωση αποκτά θετικό περιεχόμενο και χαρίζει στο νέο το αναγκαίο για την θετική ψυχολογία του αίσθημα της κοινωνικής αναγνώρισης. Γενικά η ομάδα έχει και επιβάλλει το δικό της λεξιλόγιο που υφαίνει τις ανάγκες και αναζητήσεις της ομάδας.

        Επειδή ο νέος, όμως, ως οντότητα δεν υπάρχει και δεν αναπτύσσεται-δημιουργεί στο “κοινωνικό κενό”, είναι σωστό να ανιχνευτούν και να αναπτυχθούν κι εκείνοι οι παράγοντες που πηγάζουν από το κοινωνικό περιβάλλον κι ασκούν μία αδυσώπητη εξουσία και στο λεξιλόγιό του.

                                   Τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης

         Πρώτιστος παράγοντας που διαμορφώνει το λεξιλόγιο των νέων στην εποχή μας είναι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Αυτά επιβάλλουν τους δικούς τους όρους στην επικοινωνία και διαμορφώνουν το πλαίσιο και τους τρόπους της γλωσσικής έκφρασης των νέων. Στα μέσα αυτά κυριαρχούν ο απλοϊκός λόγος, η νοηματική ρηχότητα, η συνθηματολογία, οι στερεότυπες εκφράσεις και συντετμημένος λόγος.

           Η ανάγκη για ταχύτητα και η αποθέωση του πρακτικού δεν ευνοεί τον αναλυτικό λόγο και επιβάλλει την νοηματική αποβιταμίνωση. Οι νέοι στην επικοινωνία τους περισσότερο φωνασκούν και συνθηματολογούν και λιγότερο επιχειρηματολογούν. Οι κώδικες σύλληψης της πραγματικότητας και περιγραφής είναι ατροφικοί και ελλειπτικοί. Οι τεχνολογικές προδιαγραφές αυτών των μέσων ακυρώνουν την σύνθετη σκέψη και κατά συνέπεια επωάζουν ένα φτωχό και με λίγα σημαινόμενα λόγο. Είναι ένας κώδικας sui generis που προσπαθεί να επιβιώσει με την εικόνα και τα εξωγλωσσικά στοιχεία.

 

                                                      Η Ξενομανία

       Ένας άλλος παράγοντας που διαμορφώνει το γλωσσικό ιδίωμα των νέων είναι και η χρήση δάνειων λέξεων, γνωστή και ως ξενομανία. Η εισβολή της τεχνολογίας, η παγκοσμιοποιημένη επικοινωνία κι ένας διαφαινόμενος πολιτιστικός ιμπεριαλισμός αναδεικνύουν ως γλωσσική αξία-αυθεντία τους ξενικούς όρους. Απόρροια αυτού του φαινομένου η αποδοχή ως ατομικής αρετής και κοινωνικής αξίας η χρήση ξένων λέξεων.

           Όταν, όμως, η κοινωνική αναγνώριση και η αυτοεπιβεβαίωση είναι συνάρτηση του αριθμού των ξενικών όρων που χρησιμοποιεί ο νέος, τότε εύκολα καθίσταται κατανοητή η υπερπληθώρα των δάνειων λέξεων και η “ξενηλασία” όρων της μητρικής μας γλώσσας .Έτσι ο θαυμασμός προς κάθε τι ξένο ενεργοποιεί τους μιμητικούς μηχανισμούς του νέου που με έναν υπερβολικό και άκριτο τρόπο προσηλώνεται σε κάθε ξενικό στοιχείο, εξοστρακίζοντας έτσι την μητρική του γλώσσα.

                                            Ο  Πολιτικός Λόγος

          Εξίσου, όμως, σοβαρή είναι και η συμβολή του πολιτικού λόγου στην πτώχευση και ιδιομορφία του λεξιλογίου των νέων. Ο πολιτικός διάλογος τείνει να εκλείψει, τα πολιτικά επιχειρήματα σπανίζουν και ο ξύλινος λόγος δεσπόζει στην πολιτική αντιπαράθεση. Κυριαρχούν τα γλωσσικά στερεότυπα, οι ανούσιες κραυγές και τα εκκωφαντικά συνθήματα. Ο πολιτικός λόγος δεν απευθύνεται πλέον στην λογική του πολίτη, αλλά στο θυμικό του. Είναι λόγος λαϊκιστικός που στοχεύει στην χειραγώγηση και όχι στην πειθώ. Είναι λόγος που διαμορφώνει οπαδούς και όχι πολίτες.

          Έτσι ο νέος εθίζεται στην ρηχότητα των υποσχέσεων που εκμαυλίζουν τον πολίτη, θωπεύουν τον ναρκισσισμό του και αδυνατούν να εμπλουτίσουν την αυτογνωσία του δέκτη και  να καλλιεργήσουν τους γλωσσικούς κώδικες για μια πολλαπλή ανάγνωση και κατανόηση της πραγματικότητας .Έτσι ο νέος απογυμνωμένος από ιδεολογίες και πολιτικά οράματα συμβιβάζεται με τον κυρίαρχο ισοπεδωτικό γλωσσικό κώδικα που φτωχαίνει την πολιτική σκέψη και ασυναίσθητα τρέφει τον μονόλογο σε όλα τα επίπεδα της επικοινωνίας.

                                Η αποθέωση της Μαζικής Κουλτούρας

            Στον κύκλο των παραγόντων που συγκροτούν και διαμορφώνουν το λεξιλόγιο των νέων θα μπορούσαν να συμπεριληφθούν τεχνολογία, η ψυχαγωγία, το χρησιμοθηρικό πνεύμα, η σύγχρονη μοναξιά, η ελλιπής γλωσσική καλλιέργεια, η μαζική κουλτούρα, η αποθέωση της χυδαιολογίας, οι δοξαστικοί του υβρεολογίου και η πολιτιστική καθίζηση .Όλα αυτά ροκανίζουν τον γλωσσικό πλούτο και προκρίνουν τον σύντομο και τυποποιημένο λόγο. Ένα λόγο που διευκολύνει την επικοινωνία του νέου με τους συνομήλικούς του, αλλά δυσκολεύει τη συνεννόηση με το περιβάλλον των ενηλίκων.

                                                          Επιμύθιον

           Όσοι καταστροφολογούν και κινδυνολογούν διογκώνουν τις συνέπειες του γλωσσικού κώδικα των νέων. Μιλούν για πνευματική ατροφία, για επικοινωνιακό κενό και για εθνική-γλωσσική αφυδάτωση ή και για αφελληνισμό. Ξεχνούν, ωστόσο, πως πάντοτε οι νέοι-φυσικός νόμος γαρ-αναζητούν δικό τους τρόπο να εκφράσουν το νέο κι αυτό που οραματίζονται. Αυτή η γλωσσική διαφοροποίηση δεν πρέπει να μάς τρομάζει γιατί υποδηλώνει με τον πιο εναργή τρόπο το θρυλούμενο “χάσμα γενεών”.To μόνο που επιβάλλεται ως χρέος  είναι η επαγρύπνηση όλων.

            Αν, λοιπόν, στο λεξιλόγιο των νέων διαβλέπουμε κάτι αρνητικό και υποψιαζόμαστε τους κινδύνους, οφείλουμε ως άτομα και γλωσσική κοινότητα να διαφυλάξουμε την ακεραιότητα της γλώσσας μας. Να διδάξουμε στους νέους την αξία της γλωσσικής ποικιλότητας, αλλά  και τον “γλωσσικό πατριωτισμό”.

              Να αναδείξουμε τον πρωταγωνιστικό ρόλο της γλώσσας στην πνευματική ανέλιξη του ατόμου και στην κοινωνική του ωρίμαση. Και αυτό γιατί στο βαθμό που η γλώσσα είναι το ”όχημα-ένδυμα της σκέψης” κάθε έκπτωση του γλωσσικού οργάνου συνοδεύεται κι από ανάλογα επικίνδυνα φαινόμενα στην ολοκλήρωση του νέου και στην ευρυθμία της κοινωνίας..

       Η γλώσσα είναι “αξία αφεαυτής” και αποτελεί το λογισμικό ενός λαού:

                            “Μάς λείπουν λέξεις, μάς λείπουν σκέψεις".