Των νέων οι αντιφάσεις

“ Οι νέοι δεν έχουν πάντα δίκιο αλλά η κοινωνία που τους αγνοεί και τους χτυπάει έχει πάντα άδικο” (ανώνυμος).

           Η ανθρώπινη ζωή και κατά συνέπεια ο ανθρώπινος πολιτισμός δεν πορεύονται πάνω σε ευθεία γραμμή, αλλά ούτε και συνιστούν μία ακύμαντη διαδικασία. Τρέφονται και συντηρούνται από ένα υπόγειο ρεύμα θεμελιακών αντιθέσεων. Οι αντιθέσεις αυτές άλλοτε ζωογονούν την προσωπική και κοινωνική ζωή και άλλοτε επιφέρουν κλυδωνισμούς.

         Μία από τις βασικότερες εκφράσεις αυτών των αντίθετων ρευμάτων της ζωής και του πολιτισμού είναι και το πολυθρύλητο “Χάσμα των Γενεών”. Η πάλη-σύγκρουση νέων και ηλικιωμένων διαποτίζει διαχρονικά τις δύο αυτές ηλικιακές ομάδες και αισθητοποιείται με διαφορετικό τρόπο σε κάθε εποχή.

                                             Η εύκολη κριτική των ηλικιωμένων

        Αν βρεθεί σε μία παρέα-συζήτηση μεταξύ ηλικιωμένων εύκολα θα παρατηρήσει κάποιος την τάση μερικών από την παρέα να ασκεί έντονη κριτική στην συμπεριφορά και την εμφάνιση των σύγχρονων νέων. Η αμφίεση, οι μουσικές προτιμήσεις, οι περίεργες ιδέες για την ζωή ,η απολυτότητά τους και γενικότερα η συμπεριφορά τους βρίσκεται στο στόχαστρο της κριτικής τους.

             Φυσικά την έντονη κριτική την ακολουθεί πάντα και η απαραίτητη στα δικά τους νεανικά χρόνια αναδρομή  που όλα χαρακτηρίζονταν από μέτρο, σεμνότητα και σεβασμό προς τους μεγαλύτερους και στους κοινωνικούς κανόνες.

             Δεν λείπουν, βέβαια, κι εκείνοι που είναι περισσότερο συγκαταβατικοί στις “παραξενιές” και τις “αντιφάσεις” των νέων .Προσπαθούν να δώσουν μία πιο λογική ερμηνεία για αυτές. Καταφεύγουν στην επιστήμη της ψυχολογίας και της κοινωνιολογίας κι αναζητούν τα βαθύτερα αίτια αυτών των γνωρισμάτων των σύγχρονων νέων. Δεν παραλείπουν, βέβαια, να τονίσουν πως και οι ίδιοι - όταν ήταν νέοι - κάγχαζαν με τον συντηρητισμό των πρεσβυτέρων και διεκδικούσαν με ενθουσιασμό και περισσό πάθος το ουτοπικό και το ανέφικτο .

          Βέβαια, αυτές οι συζητήσεις μεταξύ των ηλικιωμένων δεν τελειώνουν υποχρεωτικά με συμφωνία σε κάποιες  αυταπόδεικτες  αλήθειες. Εξάλλου κάθε γενιά έχει την τάση να εξιδανικεύει την δική της νεότητα και να αντιμετωπίζει με δυσπιστία ή και εχθρότητα κάθε καινοτόμο στοιχείο της νέας γενιάς του παρόντος.

“Οι γέροι πιστεύουν τα πάντα. Οι μεσήλικες υποψιάζονται τα πάντα .Οι νέοι ξέρουν τα πάντα” (Όσκαρ Ουάιλντ). 

          Κατεξοχήν, όμως, εκείνα τα στοιχεία που προκαλούν τις θυελλώδεις συζητήσεις μεταξύ των ηλικιωμένων είναι δύο (όχι κατ ανάγκην και τα μοναδικά). Το πρώτο σχετίζεται με τον τρόπο που ο χρόνος σφυροκοπά ανελέητα τους πρώην “αμφισβητίες και επαναστάτες” νέους και τους καθιστά αντικείμενα έντονης κριτικής από τους σύγχρονους νέους. Το δεύτερο στοιχείο σχετίζεται με την τάση των νέων να αποδομούν εύκολα τις παραδοσιακές αξίες, αυθεντίες και εξουσίες και την ίδια στιγμή να ακολουθούν τυφλά και με φανατισμό-υποτακτικά νέες εξουσίες, αυθεντίες και αξίες.

         Μία γρήγορη καταγραφή αυτών των δύο στοιχείων-αντιφατικοτήτων των νέων ίσως βοηθούσε τόσο στην κατανόηση της φύσης τους όσο και τον  τρόπο με τον οποίο πρέπει οι ηλικιωμένοι να αντιμετωπίζουν αυτές τις “παραξενιές” τους.

                    Οι αμφισβητίες του χθες οι συντηρητικοί του σήμερα

           “Οι αμφισβητίες και οι επαναστάτες μεταπολεμικοί νέοι είναι οι σημερινοί ενήλικοι που σφυροκοπούνται κι αυτοί με την σειρά τους από τα κατηγορώ της νέας γενιάς” (Δημοσίευμα.)

         Κάθε γενιά κατά την περίοδο της νεότητάς της χαρακτηρίζεται από το πνεύμα της αμφισβήτησης κι από μία επαναστατική διάθεση. Οραματίζεται ένα μέλλον χωρίς τις “αμαρτίες” του παρελθόντος. Ευαγγελίζεται το δίκαιο, το αληθινό και το ηθικό. Είναι αισιόδοξη, υψηλόφρονη και ασυμβίβαστη. Ανατρέπει το παραδοσιακό και χαράζει νέους ατραπούς. Υπερβαίνει τα παραδοσιακά σχήματα σκέψης κι απεγκλωβίζεται από αναχρονιστικά στερεότυπα και προκαταλήψεις. Θεωρεί χρέος και δικαίωμά της να κρίνει αυστηρά την περασμένη γενιά και να γίνεται φορέας του προοδευτικού. Αναζητεί πρότυπα ηθικής συμπεριφοράς και ακεραιότητας. Πρότυπα κοινωνικής προσφοράς και αλληλεγγύης. Οργισμένη και φιλελεύθερη συγκρούεται και μάχεται.

            Αν, όμως, όλα τα παραπάνω συνιστούν μία ιστορική κοινοτοπία και βασικά ευρήματα των μελετητών της ψυχολογίας των νέων κάθε γενιάς, άλλο τόσο είναι διαπιστωμένη η εξουσία του πανδαμάτορα χρόνου. Κι αυτό γιατί ο χρόνος αλλοιώνει τις βεβαιότητες, διαβρώνει τους όρκους και διαψεύδει τα σχέδια και τα οράματα. Μετασχηματίζει το προοδευτικό σε συντηρητικό και το ρηξικέλευθο σε αντιδραστικό. Η αλλαγή, ως φυσική νομοτέλεια, συμπαρασύρει στο διάβα της κάθε τι που σε άλλους χρόνους πρόβαλλε ως επαναστατικό και μοναδικό.

        Τώρα, δηλαδή, η γενιά της αμφισβήτησης και της ανατροπής, γίνεται η ίδια αντικείμενο αμφισβήτησης κι ανατροπής. Θα ήταν ιστορική παραδοξότητα, αν η κάθε γενιά απλώς για λόγους “επιβίωσης” συνέχιζε το έργο  της  προηγούμενης χωρίς κανένα στοιχείο αλλαγής κι ανατροπής. Θα επικρατούσε ιδεολογική ακινησία και κοινωνική στασιμότητα. Ένας συντηρητισμός θα μόλυνε όλο το οικοδόμημα των αξιών και θα βύθιζε το κοινωνικό οικοδόμημα σε μία αέναη σήψη. Γι αυτό, λοιπόν, διαπιστώνεται κάθε φορά ο “λιθοβολισμός” της περασμένης “επαναστατικής γενιάς” από τους σύγχρονους επαναστάτες.

         Η ταυτόχρονη απόρριψη των παραδοσιακών εξουσιών και η αναζήτηση- πρόσδεση σε νέες.

      “ Ο έφηβος από τη μία πλευρά απορρίπτει και καταπολεμά παραδοσιακές αξίες και αυθεντίες και από την άλλη έχει ανάγκη από πρότυπα συμπεριφοράς και ακολουθεί ιδεολογίες ή πιστεύει τυφλά σε νέες αυθεντίες”(Δημοσίευμα).

        Οι νέοι κατά την εφηβική ηλικία διακατέχονται από υπαρξιακές ανησυχίες, από πνεύμα νεωτερικότητας κι από μία διάθεση για αμφισβήτηση κι ανατροπή κάθε παραδοσιακού στοιχείου. Ονειροπόλοι κι οραματιστές αναζητούν το νέο και το πρωτότυπο κι ασφυκτιούν μέσα στα πλαίσια-όρια του παλιού κι αναχρονιστικού. Έτσι καταπολεμούν κάθε πρόσωπο-ιδεολογία ή αξία που τους εγκλωβίζουν στα παραδοσιακά σχήματα ,στομώνουν την κρίση του και στεγνώνουν κάθε στοιχείο νεωτερισμού κι αλλαγής.

        Επιπρόσθετα, οι έφηβοι ωθούμενοι από μία επαναστατικότητα και μία τάση κριτικής επεξεργασίας κάθε στοιχείου του περιβάλλοντός τους οδηγούνται στην άρνηση κάθε αυθεντίας που από την φύση της εμπεριέχει στοιχεία της απολυτότητας και της δογματικής αλήθειας. Ωστόσο η τάση για απεξάρτηση από τα δοκιμασμένα σχήματα συνοδεύεται από την ανάγκη εύρεσης νέων ιδεολογιών ή προσώπων  που θα αποτελέσουν τα νέα “σταθερά σημεία” πάνω στα οποία θα δομήσει τη νέα του ταυτότητα.

        Ανασφαλείς, δηλαδή, οι έφηβοι και ψυχοσυναισθηματικά αβέβαιοι, αδιαμόρφωτοι κι εύπλαστοι επιζητούν νέα πρόσωπα-είδωλα που θα γεμίσουν το κενό τους και θα δώσουν προοπτική στην σκέψη, διέξοδο στις ανησυχίες κι απαντήσεις στα ερωτήματα που τίθενται από τα νέα δεδομένα που κατακλύζουν την πραγματικότητα. Αλώνονται  από την λάμψη των νέων ειδώλων και θαμπώνονται από τις νέες ιδεολογίες. Εμφανίζουν μία δουλική στάση και πειθαρχούν σε κάθε εντολή των νέων αυθεντιών.

          Έτσι επέρχεται μία νέα τύφλωση, μία καινούρια εξάρτηση που εξισορροπεί την ανάγκη για δύναμη και σιγουριά. Αυτή η αντιφατικότητα της συμπεριφοράς των εφήβων δεν πρέπει να γεννά ανησυχία αλλά να ερμηνεύεται ως μία αναγκαία διαδικασία στην προσπάθειά του για τη δόμηση της ταυτότητάς του. Όλα αυτά, λοιπόν, επικυρώνουν την τάση των εφήβων να επιθυμούν την ελευθερία τους μέσα από νέες δεσμεύσεις.

                                              Αντιφώνηση των νέων

         Στην  κριτική της παρέας των ηλικιωμένων, αν κρυφάκουγαν κάποιοι νέοι, ίσως θα μπορούσαν να απαντήσουν με περισσή οργή και θυμό:

        “Εμείς οι νέοι της νέας εποχής αισιοδοξούμε για το αύριο και ανησυχούμε για το γκρίζο χρώμα του σήμερα. Τις σειρήνες της προσαρμογής και της παραίτησης τις αγνοούμε και διεκδικούμε ένα μέλλον με όνειρα, χαμόγελο, ανθρωπιά και αλληλεγγύη. Δεν είμαστε θιασώτες ενός ανέφικτου και ουτοπικού κόσμου. Επιδιώκουμε να ζευγαρώσουμε χωρίς πληγές και συγκρούσεις το όνειρο και την φαντασία με την φαιά πραγματικότητα και να δημιουργήσουμε έναν κόσμο που οι δυνάμεις της “φιλότητας” θα υποτάξουν τις δυνάμεις του “νείκους”. Τα τελευταία φαινόμενα νεανικής βίας μην τα γενικεύετε, αν και σε αυτά κάπου υπάρχετε κι εσείς με την ηθική και τα πρότυπά σας που μας κληροδοτήσατε. Εξάλλου το “εικόνα σου είμαι κοινωνία και σου μοιάζω” έχει διαχρονική ισχύ”.

            Ίσως κάποιος άλλος νέος να διάβαζε με δυνατή φωνή ένα απόσπασμα από τα “Γράμματα στην Κλαούντια” του Χόρχε Μπουκάι:

     “ Θέλω να με ακούς, χωρίς να με κρίνεις / Θέλω την γνώμη σου, χωρίς συμβουλές / Θέλω να με εμπιστεύεσαι, χωρίς απαιτήσεις / Θέλω να μα προσέχεις, χωρίς να με ακυρώνεις / Θέλω να με κοιτάς, χωρίς να προβάλεις τον εαυτό σου σε μένα / Θέλω να μου δίνεις ζωντάνια, χωρίς να με σπρώχνεις / Θέλω να με υποστηρίζεις, χωρίς να με φορτώνεσαι…”.