Εικόνες και Σκέψεις:Πιαλεία, Καλοκαίρι 2022
Α. Ηλιογέννητοι και Ηλιόπληκτοι
Μπορεί να μην είχα την πολυτέλεια ενός τηλεσκοπίου Webb, αλλά ήταν αρκετή η φαντασία και η κάμερα του κινητού να εγκλωβίσω την ανατολή του ήλιου σε δύο επίπεδα.
Αλήθεια φυλακίζεται ο ζωοδότης ήλιος; Έχουμε μόνον την εμπειρία της εικόνας του, της θερμοκρασίας που εκπέμπει και του φωτός που μάς χαρίζει άπλετο εδώ και αιώνες.
Τι είναι αυτό που γοητεύει αιώνες τώρα και εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον πλανήτη συνωθούνται να απαθανατίσουν ένα ηλιοβασίλεμα ή μία ανατολή ηλίου;
Είμαστε ηλιογέννητοι και ηλιόπληκτοι. Στις κρύες μέρες του χειμώνα τον αποζητούμε έντονα, ενώ στον καύσωνα τον ξορκίζουμε ως κάτι κακό.
Ο Θεός Απόλλων ταυτισμένος με τον Ήλιο σκορπίζει το Φως και την Γνώση και με τις μελωδίες του συνέχει τα επί μέρους στοιχεία του σύμπαντος.
Των «ανθρώπων τα έργα» τα λούζουν οι ακτίνες του ήλιου θωπεύοντας άλλοτε τις αγωνίες και τους φόβους μας κι άλλοτε τις χαρές και τα σχέδιά μας.
Μάς τρομάζει η ιδέα πως κάποτε ο ήλιος θα σβήσει. Δεν ξέρουμε αν θα υπάρχει ζωή ή ποια μορφή ζωής θα υφίσταται. Και γι’ αυτό δεν θα φταίει υποχρεωτικά κάποιος Φαέθων, αλλά η σκληρή νομοτέλεια του σύμπαντος.
Ηλιοτρόπιον, Ηλιάτορας… «Ουδέν κρυπτόν υπό τον ήλιον», «Της δικαιοσύνης ήλιε νοητέ», «και καμακώνει το θεριό με το καμάκι του ήλιου…». Θα αποτελούσε ματαιοπονία να καταγραφούν τα σύνθετα του ήλιου ή φράσεις ποιητικές και καθημερινές που εμπεριέχουν την λέξη Ήλιος.
Ήλιος Θεός…
Ύμνος είς Ήλιον
Χιονοβλεφάρου πάτερ Αούς,
Ροδόεσσανος άντυγα πώλων
πτανοίς υπ’ ίχνεσσι διώκεις,
χρυσέαισιν αγαλλόμενος κόμαις,
περί νώτον απείριτον ουρανού
ακτίνα πολύστροφον αμπλέκων,
αίγλας πολυδερκέα πάναν
περί γαίαν άπασαν ελίσσων.
ποταμοί δε σέθεν πυρός αμβρότου
τίκτουσιν επήρατον αμέραν.
σοί μέν χορός εύδιος αστέρων
κατ’ Όλυμπον άνακτα χορεύει,
άνετον μέλος αιέν αείδων,
Φοιβηΐδι τερπόμενος λύρα.
γλαυκά δε πάροιθε Σελάνα
χρόνον ώριον αγεμονεύει,
λευκών υπό σύρμασι μόσχων.
γάνυται δε τε σοι νόος ευμενής
πολυείμονα κόσμον ελίσσων.
(Μεσομήδης ο Κρής, Νο 27 Poghmann&West, 2001)
Ύμνος στον Ήλιο
Πατέρα εσύ της χιονοβλέφαρης Αυγής,
την κυκλική σου ρόδινη τροχιά ακολουθώντας
στα φτερωτά πάνω τα χνάρια των κελήτων σου
με κόμες καθαρόχρυσες μεθώντας
την πολυέλικτη πλέκεις ακτίνα τη χρυσή
γύρω από την απέραντη του ουρανού τη χάρη
και του φωτός π’ όλα τα βλέπει από ψηλά
το νήμα γύρω από τη γη κάνεις κουβάρι∙
ποτάμια της δικής σου αθάνατης φωτιάς
τη μέρα την εράσμια γεννούνε,
ενώ για σένα ιλαροί των αστεριών χοροί
στου Ολύμπου τις γειτονιές γυρνοβολούνε
αιώνιο μέλος τραγουδώντας χαλαρά
του Φοίβου απολαμβάνοντας τη λύρα
και η Σελήνη που τον χρόνο μας μετρά
σε άρμα με λευκά μοσχάρια φέρνει γύρα.
Και νιώθει, Ήλιε, ο νους σου ο σπλαχνικός
χαρά μεγάλη, που περίτεχνα υφαίνει
μύριες στολές πολύχρωμες, φανταχτερές,
που η ποικιλία τους τον κόσμο ομορφαίνει.
(Ελεύθερη απόδοση στα ν.ε.: Χρίστος Π. Φαράκλας)
***
Β. Συγκομιδή Πατάτας
Μπορεί ο κορωνοϊός να καθυστέρησε την συγκομιδή, αλλά ο καρπός πλούσιος.
Η χειρωνακτική εργασία ως συμπλήρωμα της πνευματικής μάς αναζωογονεί και μάς θυμίζει εσαεί πως η ζώδειρα γη ανταποδίδει την φροντίδα μας προς αυτήν.
Η πατάτα ως τροφή πέραν της διατροφικής της αξίας έχει να μάς προσφέρει και κάτι μοναδικό. Είναι από τις κατεξοχήν τροφές που είναι αρεστή σε όλους τους ανθρώπους σε όλο τον πλανήτη.
Η πατάτα, όσο τίποτα άλλο, επέβαλλε χωρίς αγώνα και έχθρητες την απόλυτη αταξική συμπεριφορά. Ό,τι δεν μπόρεσαν οι ιδεολογίες, το κατόρθωσε η πατάτα.
Ηλικία, Φύλο, Γλώσσα, Εθνικότητα, Θρησκεία, Οικονομική κατάσταση, Πολιτιστικά στοιχεία και ό,τι άλλο διαφοροποιεί τους ανθρώπους υποχωρούν μπροστά στη γεύση της πατάτας.
Ο Καποδίστριας θέσπισε το πιο φιλολαϊκό και δημοκρατικό μέτρο νομιμοποιώντας την κλοπή της δήθεν «φυλασσόμενης» πατάτας. Έτσι οι Έλληνες, χωρίς voucher ή άλλη ηλεκτρονική εφαρμογή, γνώρισαν την νέα τροφή που έμελλε να γίνει και η αγαπημένη του σε όλες τις εκδοχές της: Τηγανιτές, Ραγού, Βραστές, Πουρέ, Ψητές, Κοτόπουλο με πατάτες, Μπιφτέκια με πατάτες…
Η πατάτα – γεώμηλο σε όλες τις μαγειρικές παραλλαγές της έθρεψε ιστορικά πολλούς λαούς και αναδείχτηκε ως η κορυφαία τροφή της Μητέρας Γης.
***
Γ. Ειρηνική συνύπαρξη ή ανταγωνισμός των λουλουδιών;
Αποχαιρετώντας τον Ιούλιο και υποδεχόμενοι τον Αύγουστο με ένα δίδαγμα από την φύση…
«Όλοι οι καλοί χωράνε»... Τα λουλούδια σε μια μοναδική γωνία και περιβάλλον συνυπάρχουν ειρηνικά και ανταγωνίζονται τον πλάτανο.
Εδώ ο ανταγωνισμός δικαιώνεται αισθητικά και ηθικά, αφού στόχος είναι το «καλύτερο και ομορφότερο». Ποιος θα μπορούσε να διαφωνήσει με την προσπάθεια του Βασιλικού να ισορροπήσει με τον όγκο της Ορτανσίας που με εγωιστικό τρόπο θέλει να κυριαρχεί στο χώρο; Μόνον δύο είναι οι εχθροί της. Το λίγο νερό και οι καυτές ακτίνες του ήλιου.
Η πρασινάδα (σπαθιά;) που υψώνεται δεν έχει αντίπαλο, αλλά δεν κυριαρχείται και από οίηση. Απολαμβάνει την συνύπαρξη και την ανωτερότητά της. Όταν διακονείς την ομορφιά δεν ενοχλεί και μία επίδειξη δύναμης έναντι των άλλων λουλουδιών.
Ο Πλάτανος αφού άντεξε στην επιδημία των πλατάνων με συμπόνια και κάποια έπαρση κοιτάζει το μέγεθος των λουλουδιών. Δεν απειλείται και δεν αμφισβητείται η εξουσία του.
Έτσι είναι και στην ζωή μας – κι αυτό είναι το δίδαγμα – ο καθένας έχει τον ρόλο του ανάλογα με το «μπόι» του και τις ικανότητές του.
Όταν διακονείται η αισθητική και η ειρηνική συνύπαρξη, όλα επιτρέπονται. Αυτά είναι τα μυστικά της φύσης που «Κρύπτεσθαι Φιλεί», (Ηράκλειτος).
Ας την μιμηθούμε…
***
Δ. Ο κυβερνήτης κεραυνός
Έφυγε το καλοκαίρι; Τελείωσαν οι διακοπές; Μπήκαμε πρόωρα στο Φθινόπωρο; Τελικά επιβεβαιώνεται η λαϊκή ρήση «…κι από Αύγουστο Χειμώνα»;
Οι πολλές βροχές και οι κεραυνοί φαίνεται να επικυρώνουν ή να απαντούν στα παραπάνω ερωτήματα, αλλά θέτουν κι ένα βασανιστικό ερώτημα, αν ακόμη ως πολιτισμός είμαστε δημιουργήματα των δυνάμεων της Φύσης.
Αυτές τις μέρες όλοι υποψιάζονται πως η συμφωνία ανάμεσα στην Δήμητρα και στον Πλούτωνα ακυρώθηκε και η Περσεφόνη βιάζεται να επιστρέψει στον κάτω κόσμο. Καλός ο μύθος των αρχαίων Ελλήνων, αλλά είναι αρκετός να ερμηνεύσει το φαινόμενο αυτό ή πρέπει να αναζητήσουμε την αιτία στην ανθρώπινη αβελτηρία για το περιβάλλον; Μήπως η ανθρώπινη οίηση και η απρονοησία είναι αυτές που έχουν αχρηστεύσει την ισορροπία που πρόβλεψε η συμφωνία των δύο θεών;
Οι πολλοί κεραυνοί (50.000!) και οι πολλές καταστροφές στρέφουν την συζήτηση στην δύναμη των φυσικών δυνάμεων και ιδιαίτερα στο ΠΥΡ που το εκπροσωπεί ο κεραυνός.
Πρώτος ο σκοτεινός φιλόσοφος, ο εφέσιος Ηράκλειτος, διακήρυξε με απόλυτη καθαρότητα πως ο κυβερνήτης όλων είναι ο κεραυνός, υπονοώντας την δύναμη της Φωτιάς.
«Τα δε πάντα οιακίζει κεραυνός»
Το «αείζωον πυρ»
Ο φιλόσοφος, δηλαδή, θεωρεί πως το «αείζωον πυρ» κυβερνά (οιακίζει) τα πάντα χωρίς εξαιρέσεις πραγματώνοντας έτσι την ισορροπία και την αρμονία του σύμπαντος μέσα από την ενότητα των αντιθέτων. Πιστεύει πως το πυρ συνέχει τα πάντα και συνιστά την δημιουργική δύναμη του κόσμου.
Όλα, λοιπόν, κινούνται, ορίζονται και κατευθύνονται από το πυρ (κεραυνό) που ως «ζωοποιός δύναμις» διαμορφώνει το πλαίσιο και τις συνθήκες μέσα στις οποίες νοηματοδοτείται και αναπτύσσεται η ζωή. Το πυρ, δηλαδή, συνιστά την αρχέγονη κοσμοποιό δύναμη του σύμπαντος που καταστρέφει, διαλύει, γεννά, αναμορφώνει και δημιουργεί.
Ο κεραυνός με την δύναμή του επιβάλλει την αρμονία των αντιθέτων που υπόγεια διατρέχει την λειτουργία του σύμπαντος. Η αρμονία των αντιθέτων, η γνωστή «Παλίντονος Αρμονία», αναδεικνύει την αξία της σύνθεσης των διαφορετικών και απορρίπτει την «ευτυχία» και τον πολιτισμό των ομοιοτήτων.
Ο κεραυνός με την δύναμή του προκαλεί μεταβολές και αλλαγές που σε πρώτη φάση μπορεί να προκαλούν μια ανισορροπία, αλλά στο τέλος επιβάλλουν την αρμονία. Στην δύναμη του κεραυνού συμπυκνώνεται όλη η φιλοσοφία του Ηράκλειτου που εκφράζεται με την θεωρία του για την συνεχή αλλαγή (τα πάντα ρει) και την ενότητα των αντιθέτων (παλίντροπος αρμονία). Οι δύο αυτές θεωρίες αποτέλεσαν το υπόβαθρο της Εγελιανής διαλεκτικής.
Φυσικά ο Ηράκλειτος δεν ταυτίζει τον κεραυνό με τον Δία, ως απόλυτο κυρίαρχο. Δεν βλέπει στον κεραυνό και στο πυρ μία εξωγενή και θεϊκή δύναμη. Όσοι βλέπουν κάτι θεϊκό στον κεραυνό, ερμηνεύουν λάθος τον Ηράκλειτο. Ο εφέσιος φιλόσοφος έπλασε την δική του κοσμοθεωρία (υλοζωιστής) απορρίπτοντας τους μύθους του Ομήρου και τον ιδεαλισμό πολλών. Πίστευε, όπως εξάλλου οι περισσότεροι προσωκρατικοί φιλόσοφοι, πως η αρχή του κόσμου βρίσκεται σε κάποιο υλικό στοιχείο που εμπεριέχει ζωή.
Καταστροφή και δημιουργία
Κάθε κεραυνός φέρνει μαζί του την καταστροφή και την δημιουργία. Την διάλυση του παλιού και τον ερχομό του νέου. Ένας κύκλος κλείνει κι ένας άλλος ανοίγει. Η αέναος ροή και η ποθητή αρμονία. Η δύναμή του να μην μάς φοβίζει, αλλά ούτε και να τον ξορκίζουμε ως κάτι κακό. Ο κεραυνός είναι σημάδι πως η Φύση αναζητά μία νέα ισορροπία.
Την κοσμοποιό δύναμη του πυρός – κεραυνού δεν μπορούμε να την αξιολογήσουμε με τα ανθρώπινα μέτρα. Οι βίαιες εκρήξεις των συμπαντικών δυνάμεων ήταν αυτές που έδωσαν την σημερινή μορφή στον πλανήτη μας αλλά και στο σύμπαν (σεισμοί, ηφαίστεια, κύματα…). Κανείς δεν διανοήθηκε να ψέξει την Φύση για τις καταστροφές που επήλθαν από την λειτουργία κάποιων φυσικών δυνάμεων. Η καταστροφή κάποιων πολιτισμών και τα ανθρώπινα θύματα δεν προσμετρώνται ως στοιχεία καταστροφικά ή εκδικητικά της φύσης. Η φύση προειδοποιεί, δεν εκδικείται.
Στην Φύση συμβαίνουν όλα «κατά το εικός και αναγκαίον», χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η ανθρώπινη κανονικότητα. Η Φύση αγνοεί ή αδιαφορεί για την ανθρώπινη γνώση, ηθική και κανονικότητα. Το τυχαίο, το απροσδιόριστο και το αβέβαιον συγκροτούν το πλαίσιο λειτουργίας της όπως με σαφήνεια διακήρυξε και ο Χάιζενμπεργκ που αποδόμησε την αρχή της αιτιοκρατίας.
Το χρέος
Στην εποχή μας και στον πολιτισμό μας που ψελλίζουν την μετριότητα, την κανονικότητα και τον φόβο πρέπει να αντιτάξουμε την ορμή και την δύναμη του κεραυνού. Οι αλλαγές που απαιτούνται προϋποθέτουν την εκρηκτικότητα, την βιαιότητα και το απροσμέτρητον του κεραυνού ως κοσμοποιού δύναμης. Η πρόοδος και η αλλαγή δεν μπορούν να χωρέσουν στα παλιά σχήματα και στους συμβιβασμούς του παρελθόντος. Μόνον οι βίαιες ανατροπές και οι ριζικοί μετασχηματισμοί επωάζουν το καινούργιο που μπορεί να προκαλέσει θρήνους και αδικίες, αλλά θα δώσει μία νέα πνοή στην δημιουργία και στον πολιτισμό. Αυτό διδάσκει η φύση αιώνες τώρα. Ή αποδέχεσαι την «λογική» της και προχωράς με το ανάλογο τίμημα ή κακοφορμίζεις στην μετριότητα μέχρι που ένα μεγάλο κύμα ή ένας σφοδρός σεισμός ή ένας ανελέητος κεραυνός θα τα σαρώσει όλα. Κι αυτό γιατί η «Φύσις κρύπτεσθαι Φιλεί».
Πρέπει ως ανθρωπότητα να διακινδυνεύσουμε πολλά και να μην εφησυχάζουμε ούτε να αρκούμαστε στην θανατερή νηνεμία της γαλήνιας θάλασσας. Αυτό είναι μια παγίδα της θεοποίησης και εξιδανίκευση της κανονικότητας. Η ζωή και η ιστορία της γράφεται με την ορμή και την δύναμη του κάθε κεραυνού.
Αλλά και σε ατομικό επίπεδο χρειαζόμαστε την ζωογόνο φλόγα του κεραυνού για να υπερβούμε τις φοβίες και τις αδυναμίες μας και να απλωθούμε ανοικτοί στο απρόσμενο και το αναπάντεχο. Οι συμβατικότητες που μάς χαλιναγωγούν μόνο με την ορμή του «κεραυνού» μπορούν να μάς βοηθήσουν να νιώσουμε δυνατοί και δημιουργοί της ιστορίας μας. Ο λόγος του Νίτσε, του θεωρητικού της δύναμης, είναι πάντα επίκαιρος και ηχεί ως σάλπισμα και παιάνας της εσωτερικής μας μεταμόρφωσης.
«Παρατηρούμε και περιμένουμε μέσα μας από το σκοτεινό νέφος, που λέγεται άνθρωπος, να γεννηθεί κάποτε ο Κεραυνός, που θα είναι ο Υπεράνθρωπος»
Επιμύθιον
Την Φύση και τους νόμους της μπορείς να την ερμηνεύσεις, να την κάνεις κομμάτι της γνώσης σου (επιστήμη) ή και να την προβλέψεις, αλλά δεν μπορείς με τίποτα να την αλλάξεις στις βασικές δομές της λειτουργίας της. Κάθε ανυπακοή στους νόμους της τιμωρείται. Η κλιματική αλλαγή συνιστά το πρώτο δείγμα αυτοκαταστροφής και αυτομαστιγώματος του ανθρώπινου είδους.
Γι’ αυτό, λοιπόν, η αποδοχή και η υποταγή στους νόμους της φύσης (σεισμοί, θύελλες, κεραυνός…) συνιστά το πρώτο βήμα της ελευθερίας μας και της βούλησής μας για δύναμη και εσωτερική διαμόρφωση. Κι αυτό γιατί η φωτιά ως ζωοποιό στοιχείο είναι χρεία και κορεσμός. Όταν έλθει η φωτιά – κεραυνός θα κρίνει και θα καταλάβει τα πάντα.
«Το γαρ πυρ χρησμοσύνη και κόρος. Πάντα γαρ το πυρ επελθόν κρίνει και καταλήψεται».(Ηράκλειτος)
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου