Αυτογνωσία: Ένα δύσκολο εγχείρημα

Αυτογνωσία: Ένα δύσκολο εγχείρημα

«Το να ριψοκινδυνεύει κανείς με την υψηλότερη έννοια του όρου, σημαίνει ακριβώς το ν’ αποκτά συνείδηση του εαυτού του».(Κίρκεγκαρντ)

Ψηλαφώντας τους βασικούς σταθμούς της ανθρώπινης εξέλιξης και του παγκόσμιου πολιτισμού εύκολα οδηγούμεθα στη διαπίστωση πως και τα δύο αυτά επηρεάστηκαν καταλυτικά από τις απαντήσεις που δόθηκαν σε ένα πλήθος ερωτημάτων που σχετίζονται με την εξωτερική πραγματικότητα (φυσικός κόσμος – κοινωνική ζωή). Εκείνο, όμως, το στοιχείο που στιγμάτισε ανεξίτηλα την ανθρώπινη πορεία και το περιεχόμενο του πολιτισμού είναι η απάντηση στο διαχρονικό και βαθύτατα υπαρξιακό ερώτημα «ποιος είμαι». Οι συνιστώσες της απάντησης προσδιορίζουν και το βαθμό αυτογνωσίας μας.

Αυτογνωσία είναι η προσπάθεια του ανθρώπου να γνωρίσει σε βάθος τον εαυτό του. Είναι η τόλμη να αναγνωρίζουμε και να συνειδητοποιούμε όχι μόνο τα θετικά ή δυνατά μας σημεία αλλά και τις αδυναμίες μας. Αυτογνωσία σημαίνει ότι χωρίς να είμαστε αναγκασμένοι να απομονωθούμε από το κοινωνικό περιβάλλον, είμαστε όσο μπορούμε ο εαυτός μας. Χωρίς ενοχές για τις τυχόν διαφορετικές απόψεις μας ή αντιμετωπίσεις πλευρών της ζωής. Αυτογνωσία είναι η τόλμη να έχουμε το δικαίωμα να είμαστε διαφορετικοί από τους άλλους, ακόμη κι αν αυτό συνεπάγεται συγκρούσεις μ’ αυτούς που θέλουν να έχουν εξουσία πάνω μας. Μια τόλμη, όμως, που είναι αντίθετη με κάθε κομπασμό ή ψευτοϋπερηφάνεια. Μια τόλμη που μάς κάνει να γνωρίζουμε τις δυνάμεις μας και να τις χρησιμοποιούμε παραδεχόμενοι τα όριά μας. Αυτογνωσία είναι μια τόλμη που μάς βοηθά να επιλέγουμε τα όριά μας. Αυτογνωσία είναι μια τόλμη που μάς βοηθά να επιλέγουμε τις αξίες μας, να διαλέγουμε την προσωπική μας ελευθερία και την ευθύνη για τον εαυτό μας συγχρόνως.

Αν και η αυτογνωσία παραμένει μία ριψοκίνδυνη διαδικασία με αρχή και τέλος τον ίδιο τον άνθρωπο αξίζει τον κόπο να διακινδυνεύσουμε με στόχο να γίνουμε καλύτεροι και πιο χρήσιμοι για την κοινωνία.

Αυτογνωσία και ποιοτική μετεξέλιξη του ανθρώπου

Αρχικά οφείλουμε να διαπιστώσουμε πως η αυτογνωσία συνέβαλε-λει στην ποιοτική μετεξέλιξη του ατόμου, από βιολογικό, δηλαδή, ον σε «ον με συνείδηση» της μοναδικότητάς του. Η ανίχνευση  κι αποκάλυψη όλων εκείνων των στοιχείων που συνθέτουν με έναν ξεχωριστό τρόπο την ταυτότητα της ατομικής ύπαρξης συντέλεσε στον επανακαθορισμό της εικόνας που έχουμε για τον εαυτό μας και τον άνθρωπο γενικότερα. Με την αυτογνωσία, επιπρόσθετα, ο άνθρωπος κατανόησε πως είναι το μοναδικό ον της φυσικής δημιουργίας που έχει «συνείδηση της συνείδησής» του. Το γεγονός αυτό άλλαξε ριζικά τους ρυθμούς πνευματικής εξέλιξης, της κοινωνικής ωρίμανσης, της ψυχοσυναισθηματικής ισορροπίας και της ηθικής του αρτίωσης. Η ηθική, δηλαδή, συνείδηση κάθε ανθρώπου είναι σε τελευταία ανάλυση συνάρτηση του βαθμού αυτογνωσίας, γιατί με αυτή εντάσσει το Εγώ του στην ομάδα και στο χώρο του δικαίου και της Ηθικής. Συμπερασματικά, η αυτογνωσία έδωσε περιεχόμενο και νόημα στην ανθρώπινη ύπαρξη και συντέλεσε στην εσωτερική του ολοκλήρωση.

Αυτογνωσία και συνειδητοποίηση της δύναμής μας

Η αυτογνωσία μάς βοηθά, πρωταρχικά, να συνειδητοποιήσουμε τη δύναμή μας και να κατευθύνουμε οι ίδιοι τη ζωή μας υπεύθυνα και χωρίς  εξαρτήσεις. Και τούτο είναι αναγκαίο και εφικτό γιατί  μέσα από τη γνώση γινόμαστε κυρίαρχοι του εαυτού μας. Κανείς δεν μπορεί να κατέχει τον εαυτό του όταν δεν τον γνωρίζει. Όποιος γνωρίζει τον εσωτερικό του κόσμο μπορεί και να τον υπερασπίσει απέναντι στις επιθέσεις που προέρχονται τόσο από το κοινωνικό περιβάλλον όσο και από το χώρο των ενστίκτων. Η αυτογνωσία μάς βοηθά να σκεφτόμαστε πριν προβούμε σε επιλογές ή αντιδράσεις που ίσως μάς οδηγήσουν σε λανθασμένες κατευθύνσεις και αθέλητες εξαρτήσεις. Μάς βοηθά να δρούμε παρά να αντιδρούμε. Σ’ αυτήν την πορεία της αυτογνωσίας χρησιμοποιούμε και τις αρνητικές προς εμάς εμπειρίες δημιουργικά και εξελικτικά. Με την αυτογνωσία, επίσης, επιτυγχάνουμε την αρμονική συνεργασία του συναισθήματος με τη λογική, που αποτελεί βασική προϋπόθεση για την επιτυχή πορεία της ζωής μας.

Αυτογνωσία και ψυχική ηρεμία

Η ψυχική ηρεμία, επίσης, σε πολλές περιπτώσεις φαίνεται να είναι το αποτέλεσμα της αυτογνωσίας. Αυτό συμβαίνει γιατί ο στόχος της αυτογνωσίας είναι η ανακάλυψη όλων των πτυχών του εσωτερικού μας κόσμου. Η αποκάλυψη και η αναγνώριση όλων των πτυχών της εσωτερικής μας ζωής φωτίζει όλες τις λεπτομέρειες αυτής και παύει έτσι ο εσωτερικός μας κόσμος να αποτελεί τον μεγάλο άγνωστο των αναζητήσεών μας. Όσο ο εαυτός μας παραμένει άγνωστος άλλο τόσο αποτελεί πηγή εκπλήξεων και μερικές φορές απρόσμενων καταστάσεων, φαινόμενα που πολλές φορές διαταράσσουν την εσωτερική ισορροπία και ψυχική γαλήνη. Μέσα από την αυτογνωσία το «άγνωστο» γίνεται «γνωστό» κι έτσι αφ’ ενός μεν ελαχιστοποιείται κάθε πηγή εσωτερικής ανισορροπίας κι αφ’ ετέρου το «γνωστό» δημιουργεί ένα αίσθημα ψυχικής ευφορίας και οδηγεί με βεβαιότητα στην ψυχική γαλήνη.

Εξάλλου η βαθιά γνώση του εαυτού μάς βοηθά στη σωστή και γόνιμη επικοινωνία με τον εσωτερικό μας κόσμο. Αυτό δε, έχει ως συνέπεια την ανάπτυξη σχέσεων ειλικρίνειας μαζί του που επιφέρουν τη σταθερότητα και την αρμονία. Οι ειλικρινείς και αρμονικές σχέσεις με τον εσώτερο κόσμο μας δημιουργούν όλες εκείνες τις προϋποθέσεις για την ψυχική ηρεμία και γαλήνη του ατόμου. Έτσι, λοιπόν, αποκαλύπτεται πως η αυτογνωσία αποτελεί ενισχυτικό παράγοντα για την κατάκτηση της εσωτερικής αρμονίας και γαλήνης του ατόμου.

Αυτογνωσία και επάγγελμα

Αποτελεί δε, αναμφισβήτητη αλήθεια ότι η επιλογή του κατάλληλου επαγγέλματος περνά μέσα από την αυτογνωσία. Το πόσο καλά γνωρίζουμε τον εαυτό μας και κατά συνέπεια σε τι βαθμό χρησιμοποιούμε και προσπαθούμε να αναπτύξουμε το ανθρώπινο δυναμικό μας επηρεάζει την εκλογή των τρόπων συμπεριφοράς μας τις προσδοκίες που έχουμε από τη ζωή και τις προτιμήσεις μας για το επάγγελμα που θα ασκήσουμε στο μέλλον. Μια επιλογή επαγγέλματος θεωρείται σωστή μόνον τότε, όταν αφήνει περιθώρια για έκφραση και ικανοποίηση των κλίσεων, των δυνατοτήτων και των επιθυμιών μας. Για να επιτευχθεί, όμως, αυτό χρειάζεται η βαθιά γνώση του εσωτερικού μας κόσμου, έτσι ώστε το επάγγελμα να έρχεται σε αρμονία με τη βαθύτερη ουσία της ύπαρξής μας, την τάση – επιθυμία για δημιουργία. Γνωρίζοντας ο νέος τον εαυτό του με τις αδυναμίες αλλά και τις δυνατότητές του είναι σε θέση να βρίσκει εναλλακτικές λύσεις για το μέλλον του και να προσπαθεί να προσδιορίζει τους στόχους του, που μπορεί να αφορούν στη μόρφωσή του, στο επάγγελμά του και στη ζωή του γενικότερα. Η γνώση, λοιπόν, και ανακάλυψη περισσότερων πλευρών του εαυτού μάς βοηθά πέραν των άλλων και στην κατάλληλη επιλογή – προσδιορισμό των επαγγελματικών μας στόχων.

Αυτογνωσία και ανθρωπογνωσία

Η βαθύτερη γνώση του εαυτού μας εξάλλου έρχεται αρωγός στην προσπάθειά μας να γνωρίσουμε καλύτερα τους συνανθρώπους μας που αποτελεί και τη βασική προϋπόθεση για την επικοινωνία μαζί τους. Πάντοτε τον άνθρωπο τον απασχολούσε ο συνάνθρωπός του ως στάση, ως συμπεριφορά, ως ηθική παρουσία. Ήθελε να γνωρίζει όσα ο άλλος σκέπτεται, αισθάνεται και βιώνει ως βιολογικό, πνευματικό, κοινωνικό ον και ως ον μ’ έναν απέραντο και ανεξιχνίαστο εσωτερικό κόσμο. Η γνώση του άλλου αποτελούσε πάντοτε το κριτήριο με βάση το οποίο διαμόρφωνε ο καθένας τη συμπεριφορά του προς το κοινωνικό περιβάλλον. Σ’ αυτή την προσπάθεια μεγάλη συμβολή έχει η αυτογνωσία που εκ των πραγμάτων αποτελεί ένα ερέθισμα ή τμήμα της συνολικής γνώσης της φύσης του ανθρώπου, γνωστής ως ανθρωπογνωσίας. Ο καθένας γνωρίζοντας καλά τον εαυτό του πολλαπλασιάζει τις γνώσεις του για τον «άλλο», γιατί η ανθρώπινη φύση είναι κοινή σε όλους, τουλάχιστον στα βασικά της στοιχεία.

Γνωρίζοντας, λοιπόν, πολύ καλά πολλούς ανθρώπους γνωρίζουμε πολλά και σε μεγάλο βαθμό (βάθος) τον εαυτό μας. Επιβεβαιώνεται έτσι η άποψη του Τερέντιου που ισχυρίζεται πως «τίποτα το ανθρώπινο δε μου είναι ξένο». Η αυτογνωσία, επομένως, βοηθά το άτομο να συνειδητοποιήσει ότι οι άνθρωποι του στενού και ευρύτερου περιβάλλοντός του έχον ατομικές διαφορές που όμως δεν απέχουν πολύ από την κοινή ανθρώπινη φύση και ως εκ τούτου αυτές οι διαφορές δεν πρέπει να καταδικάζονται, αλλά να αντιμετωπίζονται με φυσικότητα και σεβασμό προς το δικαίωμα της μοναδικότητας του ανθρώπου. Με την έννοια αυτή, λοιπόν, η αυτογνωσία, όντας μια μορφή – προσπάθεια ανθρωπογνωσίας, λειτουργεί με θετικό τρόπο τόσο στην κατανόηση του «άλλου» όσο και στην επικοινωνία μαζί του.

Αυτογνωσία και κοινωνική ευθύνη

Επιπρόσθετα, η αυτογνωσία καθιστά το άτομο υπεύθυνο απέναντι στα κοινωνικά προβλήματα, στοιχείο που συμβάλει αποφασιστικά στην ενεργό συμμετοχή αυτού στις κοινωνικές εξελίξεις. Ο άνθρωπος ποτέ δεν αρκείται στην επιφανειακή γνώση της βιολογικής του φύσης αλλά αγωνιά και για τη βαθύτερη γνώση των άλλων πτυχών της ύπαρξής του. Η επίμονη ενδοσκόπηση οδήγησε στη γνώση της κοινωνικής διάστασης και των υποχρεώσεων κι ευθυνών που απορρέουν απ’ αυτή. Το άτομο όντας ένα ξεχωριστό και μοναδικό ον συνειδητοποιεί ότι ταυτόχρονα υφίσταται και ως μέλος μιας κοινωνίας που έχει ανάγκη όχι μόνο από την απλή παρουσία του αλλά κι από την ενεργό συμμετοχή του στο «κοινωνικό γίγνεσθαι». Η συμμετοχή σε διαδικασίες που αφορούν τα κοινωνικά ζητήματα προϋποθέτει μια βαθιά γνώση του εαυτού μας. Η αυτογνωσία οδηγεί στη συνειδητοποίηση του κοινωνικού ρόλου και των υποχρεώσεων του ατόμου προς το κοινωνικό σώμα.

Έτσι το άτομο που γνωρίζει σε βάθος τον εαυτό του λαμβάνει πρωτοβουλίες, ενδιαφέρεται και κατ’ εξοχήν ενεργοποιείται περισσότερο στην αντιμετώπιση των προβλημάτων και στη χάραξη ενός νέου τύπου κοινωνίας. Η συμμετοχή και η ανάπτυξη κοινωνικών δραστηριοτήτων έχουν πάντα ως αφετηρία την αυτογνωσία του ατόμου, η έννοια και η ιδιότητα του πολίτη κυριολεκτείται πρωτίστως για άτομα που έχουν συνείδηση τόσο του κοινωνικού τους χρέους όσο και της βαθύτερης ουσίας της ύπαρξής τους. Ένα άτομο χωρίς γνώση βαθύτερη του εαυτού του καθίσταται κοινωνικά ανενεργό και οδηγείται σε μια παθητική θέαση των κοινωνικών εξελίξεων. Η αναγκαιότητα, λοιπόν, της κοινωνικής ζωής επιβάλλει τη συνειδητή συμμετοχή των μελών αυτής στη «συλλογική προσπάθεια», που επιτυγχάνεται μόνο από άτομα που κατέχουν το «γνώθι σ’ αυτόν».

Οι δυσκολίες

Παρόλο που η αξία της αυτογνωσίας επισημάνθηκε από όλες τις θρησκείες και τα φιλοσοφικά συστήματα, παρόλο που το αρχαίο «γνώθι σ’ αυτόν» έγινε για πολλούς κανόνας ζωής δεν έπαψε, όμως, να αποτελεί στις μέρες μας ένα επίπονο έργο. Τα εμπόδια και οι δυσκολίες που αντιμετωπίζει ο άνθρωπος στον αγώνα του για αυτογνωσία είναι πολλά και προέρχονται είτε από το εξωτερικό περιβάλλον (εξωγενή αίτια: κοινωνική δομή, ανταγωνισμοί, μετασχηματισμοί) είτε από παράγοντες που έχουν σχέση με τον ίδιο μας τον εαυτό (υποκειμενικοί – εσωγενείς: φοβίες, συμπλέγματα κατωτερότητας, απουσία εσωτερικής ζωής). Κυρίαρχο ρόλο στην αποδυνάμωση των προσπαθειών για αυτογνωσία διαδραματίζουν η μορφή της σύγχρονης κοινωνίας, η οικογένεια και πρωτίστως κάποιες στερεοτυπικές αντιλήψεις με βάση τις οποίες κρίνουμε και αξιολογούμε τον εαυτό μας.

Η κοινωνία

Η ερμηνεία της αδυναμίας ή απροθυμίας του ανθρώπου για αυτογνωσία απαιτεί πρωταρχικά αναφορά στις δομές και τους μηχανισμούς της σύγχρονης κοινωνίας. Χωρίς να αποτελεί κοινοτοπία εκείνο που έντονα χαρακτηρίζει την κοινωνία μας είναι η επιτάχυνση του υλικοτεχνικού πολιτισμού με ταυτόχρονη επιβράδυνση του ηθικο-πνευματικού τομέα. Ο άνθρωπος μέσα σε αυτό το χάος των τεχνολογικών επιτευγμάτων και συνεχών εξελίξεων απώλεσε τις πυξίδες του και τις εσωτερικές σταθερές με αποτέλεσμα να ακολουθεί και να υπηρετεί λανθασμένες προτεραιότητες που εξοστρακίζουν κάθε επιθυμία για μια ειλικρινή και αυθεντική επικοινωνία με τον εαυτό του. Ο άκρατος ορθολογισμός και το τεχνοκρατικό πνεύμα περιθωριοποίησαν το συναίσθημα, φτώχυναν τον εσωτερικό κόσμο και ενοχοποίησαν κάθε ενασχόληση με αυτόν. Η αλλοτριωτική εργασία και η τυποποίηση της συμπεριφοράς αφυδατώνουν τη χαρά της εργασίας, σκοτώνουν την πρωτοβουλία, ευνουχίζουν τη φαντασία, ξεθωριάζουν την πρωτοτυπία και γενικά καθιστούν το άτομο ένα απρόσωπο γρανάζι μιας απρόσωπης μεγα-μηχανής. Μέσα σε τέτοιες συνθήκες και με τέτοια ψυχολογία το άτομο είναι ικανό μόνο για φθηνά θεάματα και παθητική ψυχαγωγία και όχι για μια θαρραλέα συζήτηση με το βαθύτερο «εγώ» του. Το άτομο έπαψε πια να βιώνει τον εαυτό του σαν ενεργητικό φορέα των προσωπικών του δυνάμεων και του εσωτερικού του πλούτου και αισθάνεται ως ένα φτωχό «αντικείμενο», εξαρτούμενο από δυνάμεις έξω απ’ αυτό. Σκύβει και προσκυνάει τα αντικείμενα που παράγει και περισσότερο επιβεβαιώνεται μέσα απ’ αυτά και λιγότερο από τη γνώση των ανεκμετάλλευτων δυνατοτήτων που κρύβει ο ψυχικός του κόσμος.

Επιπρόσθετα, η συνθετότητα και πολυπλοκότητα της ζωής σε συνδυασμό με την απουσία κριτικής σκέψης κι ενός κώδικα ερμηνείας του κόσμου βυθίζουν ακόμη περισσότερο το σύγχρονο άτομο στη φοβία, στις ανασφάλειες και στο άγχος για το μέλλον και το παρόν της ύπαρξής του. Ο χρόνος διατίθεται στην παρακολούθηση των ραγδαίων αλλαγών και μετασχηματισμών των κοινωνικών δομών και στην επίλυση προβλημάτων που σχετίζονται με την υλική του επιβίωση και σπάνια στον εσωτερικό διάλογο. Ο σύγχρονος άνθρωπος πια να μείνει και να συζητήσει με τον εαυτό του, δεν τολμά καν να τον αντικρίσει και απομονώνεται στην οθόνη της τηλοψίας, γιατί αυτή δεν έχει διάλογο και συγκρούσεις. Αποτέλεσμα όλων των παραπάνω το σύγχρονο άτομο να πορεύεται μόνο, αποξενωμένο από τους άλλους και τον εαυτό του, φτωχό εσωτερικά και χωρίς διάθεση για αυτογνωσία.

Οικογένεια και Αυτογνωσία

Για πολλούς η αδυναμία του σύγχρονου ανθρώπου και ιδιαίτερα του νέου για αυτογνωσία οφείλεται και στη δυσλειτουργία του θεσμού της Οικογένειας. Η οικογένεια δικαιώνει το ρόλο και την ύπαρξη – χρησιμότητάς της ως κοινωνικού θεσμού, όταν συμβάλλει θετικά στην ένταξη του νέου ατόμου στο κοινωνικό σώμα και όταν ανατρέφει τα νέα μέλη με αξίες και πρότυπα που είναι εναρμονισμένα με τον καθιερωμένο και κοινωνικά αποδεκτό ηθικό κώδικα της εποχής. Επίσης, η οικογένεια δικαιώνεται ως θεσμός όταν βοηθά στην πνευματική καλλιέργεια του εφήβου και όταν εξασφαλίζει ένα κλίμα ασφάλειας και σιγουριάς γι’ αυτόν. Στο βαθμό, όμως, που ο πιο παραδοσιακός κοινωνικός θεσμός δεν επιτελεί με επιτυχία τον κοινωνικοποιητικό και διαπαιδαγωγητικό του ρόλο, τότε αναπόφευκτα το νεαρό άτομο και μετέπειτα μέλος του κοινωνικού συνόλου στερείται των βασικών εφοδίων – δυνατοτήτων – ευκαιριών τόσο για τη δόμηση μιας υγιούς «ταυτότητας» όσο και της ικανότητας για γνώση του εσωτερικού του κόσμου.

Η σύγχρονη οικογένεια για πολλούς λόγους αδυνατεί να δώσει στο νέο μια ολοκληρωμένη και πειστική εικόνα της αντικειμενικής πραγματικότητας (κοινωνικής, οικονομικής, ηθικής…) με αποτέλεσμα αυτός να αδυνατεί να γνωρίσει τις βασικές πλευρές – διαστάσεις της κοινωνικής ζωής, προϊόν της οποίας είναι κι ο δικός του εσωτερικός κόσμος. Εάν δεχτούμε τη θέση ότι ο καθένας είναι προϊόν του περιβάλλοντός του, τότε οδηγούμαστε στη θέση ότι η αδυναμία κατανόησης του περιβάλλοντος συνοδεύεται κι από απροθυμία ή αδυναμία κατανόησης και βαθύτερης γνώσης του εαυτού μας. Έτσι η οικογένεια, όντας ένας από τους βασικότερους φορείς κοινωνικοποίησης, μη επιτελώντας το βασικό της έργο καταδικάζει τα νέα άτομα σε μια εγγενή αδυναμία για ενδοσκόπηση και αυτοκριτική.

Η αυτογνωσία και ο εαυτός μου

Οι διαμορφωμένες και συχνά στερεοτυπικές απόψεις – αντιλήψεις για τον εαυτό μας αποτελούν εμπόδιο για μια πλήρη γνώση αυτού. Οι προηγούμενες αντιλήψεις που έχουμε για το περιεχόμενο του εσωτερικού μας κόσμου συνήθως επηρεάζουν αρνητικά όχι μόνο τη διάθεση για αυτογνωσία αλλά και τη στάση μας απέναντι στα συμπεράσματα που προκύπτουν από μια προσπάθεια αυτογνωσίας. Συνήθως το άτομο έχει διαμορφώσει από καιρό μια συγκεκριμένη εικόνα για τον εαυτό του – αρνητική ή θετική – και με βάση αυτή την εικόνα διαμορφώνει όχι μόνο τη συμπεριφορά του και τις σχέσεις του με τους άλλους ανθρώπους αλλά αξιολογεί και κρίνει κάθε νέο στοιχείο που προκύπτει από τη βαθύτερη γνώση του εαυτού του. Έτσι έχει την τάση οποιαδήποτε συμπεράσματα ή στοιχεία, που αναδύθηκαν μέσα από την αυτογνωσία, να τα προσαρμόζει προς την ήδη διαμορφωμένη εικόνα για τον εαυτό του και όχι το αντίθετο.

Αυτό, όμως, λειτουργεί αρνητικά τόσο για την περαιτέρω προσπάθειά του για αυτογνωσία όσο και στη σωστή και γόνιμη αξιοποίηση της νέας γνώσης, που αφορά βασικές πτυχές του εσωτερικού του κόσμου. Είναι, όμως, στρουθοκαμηλισμός το άτομο να εμμένει σταθερό και προσκολλημένο στην παλιά αντίληψη για τον εαυτό του και να εμφανίζεται απρόθυμο ή αδύναμο να αναγνωρίσει τη νέα πραγματικότητα. Έτσι, όμως, το άτομο αναπτύσσεται μέα σε ψευδαισθήσεις και ατροφεί κάθε προσπάθεια για αυτοβελτίωση, που πάντα είναι αποτέλεσμα μιας βαθύτερης γνώσης του εαυτού μας.

Επιμύθιον

    "Κάθε φορά που έψαξα τον εαυτό μου / Βρήκα τους άλλους / Και κάθε φορά που έψαξα τους άλλους / Δεν βρήκα σ εκείνους παρά την άγνωστη ύπαρξή μου / Μήπως είμαι το άτομο-πλήθος;" (Mαχμούντ Νταρουίς).

Στην εποχή των «Μαζικών μέσων επικοινωνίας» και των «Μαζικών εκδηλώσεων» ολοένα και περισσότερο προβάλλεται η αξία και η αναγκαιότητα του μαζανθρώπου με την ταυτόχρονη υποχώρηση και περιθωριοποίηση του σκεπτόμενου πολίτη. Ο μαζάνθρωπος ούτε συμφωνεί ούτε διαφωνεί, δεν έχει φωνή γιατί είναι μάζα. Απέναντι σ’ αυτήν την πραγματικότητα που τείνει να γενικευτεί η προσπάθεια κι ο αγώνας για αυτογνωσία μπορεί να σώσει το ανθρώπινο είδος από το μετασχηματισμό του σε μια κινούμενη ανθρωπομάζα. Τα λόγια του Σαρτρ βρίσκουν έκφραση και δικαιώνονται σήμερα όσο ποτέ άλλοτε: «Γινόμαστε αυτό που είμαστε, μόνο με τη ριζική και βαθιά άρνηση εκείνου που οι άλλοι μας έχουν κάνει». Η ανακάλυψη και η επιβεβαίωση του εσωτερικού μας κόσμου μπορεί να μάς κάνει σοφότερους και/ή περισσότερο ευτυχισμένους. Το «ένδον σκάπτε» λειτουργεί ως πολλαπλασιαστής της γνώσης που έχουμε όχι μόνο για τους άλλους αλλά και για τον ίδιο τον εαυτό μας, που συνηθίζει να μη μάς αποκαλύπτεται εύκολα: «όποιος ξέρει τους άλλους, έχει γνώση. Όποιος ξέρει τον εαυτό του, έχει σοφία».

Η αυτογνωσία, λοιπόν, αποτελεί τον αναγκαίο όρο για το «δικαίωμα στη διαφορά» και την απαραίτητη προϋπόθεση για τη διαμόρφωση μιας συνείδησης της «αντίστασης» και όχι μιας συμπεριφοράς της «συναίνεσης» και της «συμμόρφωσης». Το τι πρέπει και τι μπορούμε να είμαστε και να γίνουμε είναι συνάρτηση πάντα του βαθμού αυτογνωσίας μας. «Δε φτάνει να καταλάβουμε τι πρέπει να είμαστε, αν δεν ξέρουμε τι είμαστε και δεν καταλαβαίνουμε τι είμαστε, αν δεν ξέρουμε τι πρέπει να είμαστε», (Έλιοτ). Συνθέτοντας η αυτογνωσία το «είναι» και το «δέον είναι» του ανθρώπου αποτελεί το πρώτο βήμα για την απελευθέρωσή του.

Τους «Λαιστρυγόνες και τους Κύκλωπες» που φράζουν το δρόμο προς την αυτογνωσία μπορούμε να τους κερδίσουμε μόνον όταν το θελήσουμε. Κανείς δεν προχώρησε πιο μακριά, κανείς δεν ανέβηκε ψηλότερα, κανείς δεν ένιωσε ευτυχισμένος που φοβήθηκε τον εαυτό του και αρνήθηκε να δει καθαρά το Εγώ του ως ενότητα. Η αυτογνωσία προϋποθέτει καθαρό βλέμμα, εσωτερική πειθαρχία, ισχυρή θέληση και όραμα για υπέρβαση κι άλματα  στη ζωή. Το «γνώθι σ’ αυτόν» δεν είναι το τέλος αλλά η αρχή της ζωής.

Δεν μάς αρκεί η απλή επιβίωση αλλά η ίδια η ζωή

 

 

 

 

 

 

 

Σχόλια

  1. Σκέψης εγγώμιο.... και η εικόνα της γάτας στον καθρέφτη εκφράζει την μεγάλη πραγματικότητα την οποία όλοι γνωρίζουμε αλλά κανείς μας δεν παραδέχεται διότι ο εγωισμός κλπ κλπ.....

    ΑπάντησηΔιαγραφή

Δημοσίευση σχολίου

Δημοφιλείς αναρτήσεις από αυτό το ιστολόγιο

Κριτήριο Αξιολόγησης στη Νεοελληνική Γλώσσα, Γ΄ Λυκείου (Νέες τεχνολογίες – Τεχνητή Νοημοσύνη)

Κριτήριο Αξιολόγησης στη Νεοελληνική Γλώσσα και τη Λογοτεχνία, Γ΄ Λυκείου (Βία)

Η «Παγίδα του Θουκυδίδη» και η Ρωσία που βρυχάται...

Κριτήριο Αξιολόγησης στη Νεοελληνική Γλώσσα, Γ΄ Λυκείου (Αγωνιστικότητα ή φυγή;)