Οι Λέξεις της χρονιάς (2025): “Parasocial” και “Rage Bait”

              *Γράφει ο Ηλίας Γιαννακόπουλος, Blog "ΙΔΕΟπολις"

           *Η “Παρακοινωνικότητα” και το “Δόλωμα Οργής”

  &Διαδίκτυο και Τεχνητή Νοημοσύνη: Εργαλεία Επικοινωνίας ή  Δυνάστες μας;

         

      Συνιστά την απόλυτη κοινοτοπία το να ισχυρίζεται κάποιος πως το διαδίκτυο άλλαξε θεμελιακά τη ζωή μας.
        Ό,τι απέμεινε στον άνθρωπο ως χώρος άσκησης της ελεύθερης βούλησής του τείνει να τον καταλάβει η Τεχνητή Νοημοσύνη διακηρύσσοντας την απελευθέρωσή του από την ανάγκη να σκέπτεται, να νοιάζεται ή και να σχεδιάζει το μέλλον του.
         Κι ενώ η Τεχνητή Νοημοσύνη (ΑΙ) στην αισιόδοξη εκδοχή της μέλλει να συνοδευτεί από μία "Οικονομική αταξία", από "Κοινωκές ανακατατάξεις", από "Πολιτισμικές αναδιαρθώσεις", από "Πολιτικές αναταράξεις"  ή και από "Ηθικές αναθεωρήσεις" οι γλωσσολόγοι-και μόνον αυτοί-προσπαθούν να βρουν ή να κατασκευάσουν εκείνη τη "Λ Ε Ξ Η" που θα αποδίδει πιστότερα τη νέα πραγματικότητα που επωάζεται ήδη στους κόλπους της.
         Διατυπώνεται, ωστόσο,  η άποψη πως και οι Λέξεις διαμορφώνουν την πραγματικότητα και είναι λάθος να μην κατανοούμε ή και να παραβλέπουμε εθελοτυφλούντες αυτήν την αλήθεια.
          Ανεξάρτητα από το αν είμαστε θιασώτες της μιας ή της άλλης σχολής για το εάν, δηλαδή, η Γλώσσα-Λέξη είναι κοινωνικό δημιούργημα ή δημιουργός της πραγματικότητας στις ποικίλες εκδοχές της ένα είναι σίγουρο και αποδεκτό. Η δύναμη της Γλώσσας-Λέξης είναι μεγάλη και η εξουσία της αισθητοποιείται σε όλα τα επίπεδα της ζωής του ανθρώπου.
          Γι αυτό, στη Γερμανία από τις αρχές του 1960, στις ΗΠΑ από το 1970 και γενικά από τη στιγμή που το διαδίκτυο και οι διάφορες ψηφιακές πλατφόρμες (Facebook, Tik Tok...) άλλαξαν και αναδιαμόρφωσαν τους κανόνες επικοινωνίας επικράτησε η "μόδα" κάποια πανεπιστήμια ή ακόμη και λεξικά να αναζητούν κάθε τέλος του χρόνου τη λέξη που αποδίδει καλύτερα την πραγματικότητα και τις υπόγειες διαδρομές των αλλαγών που συντελούνται σε όλα τα επίπεδα της προσωπικής και κοινωνικής ζωής.

 

       

       Το διαδίκτυο και τελευταία η Τεχνητή Νοημοσύνη (ΑΙ) αποτελούν το κάτοπτρο μέσα στο οποίο ανιχνεύουμε την ποιότητα και το περιεχόμενο-πλούτο των διαπροσωπικών και κοινωνικών μας σχέσεων. Είναι κατά γενική ομολογία ο καθρέφτης αλλά ενίοτε και ο παραμορφωτικός φακός των πραγματικών ή και "εικονικών" μας σχέσεων με τους συνανθρώπους μας (γνωστών και αγνώστων).

                              Εργαλεία Επικοινωνίας ή Δυνάστες μας;
         Στα ψηφιακά δεδομένα συχνά αναρωτιόμαστε, αν η Σκέψη μας, τα Συναισθήματά μας, η Ηθική μας και η Βούλησή μας είναι  οι πρωταγωνιστές και αυτά που καθορίζουν τα ανθρώπινα βήματα ή είναι οι αντανακλάσεις της λογικής και των προτεραιοτήτων των αλγορίθμων.
        Για μία ακόμη φορά πλανάται ένα διαχρονικό ερώτημα για το κατά πόσο τα ανθρώπινα δημιουργήματα ενσωματώνουν με το χρόνο την ανθρώπινη βιοθεωρία (Ηθικές επιλογές, στερεότυπα, προκαταλήψεις...) ή αυτονομούνται και εξουσιάζουν την ανθρώπινη σκέψη και βούληση;
        Οι παραπάνω διαπιστώσεις επαναφέρουν στο προσκήνιο ένα παλιό αλλά και πάντα  επίκαιρο θέμα. Το θέμα της ουδετερότητας της τεχνολογίας. Όσο κι αν ισχύει πως η ευθύνη βαραίνει τον χρήστη και τον τρόπο χρήσης και όχι το τεχνολογικό επίτευγμα, δεν παύει να υφίσταται πάντα ο φόβος μήπως τα ανθρώπινα δημιουργήματα εξουσιάσουν τον δημιουργό.
        Ίσως μετά από πολλά χρόνια (κι ας ελπίσουμε πως δεν θα είναι αργά) θα διαπιστώσουν αν το διαδίκτυο και η Τεχνητή Νοημοσύνη θα αποδειχτούν η δόξα του ανθρώπινου ή η ντροπή του.
      

       Αφορμώμενα το Κέιμπριτζ και η Οξφόρδη από τα παραπάνω δεδομένα αλλά και τις εκτιμήσεις-αξιολογήσεις για το ρόλο και την επιδραστικότητα τόσο του Διαδικτύου όσο και της Τεχνητής Νοημοσύνης επέλεξαν τις δύο παρακάτω λέξεις με το σχετικό σκεπτικό.
         Parasocial (Οξφόρδη) και Rage Bait (Κέιμπριτζ).
     Για λόγους δεοντολογίας και έγκυρης πληροφόρησης παρατίθεται το σκεπτικό των επιτροπών της επιλογής και των δύο λέξεων, όπως αυτό προβλήθηκε από το διαδίκτυο:

                      Α. Parasocial (Cambridge){παρακοινωνικότητα} 

           Ως «παρακοινωνικότητα» θεωρείται-ορίζεται η σχέση που αφορά ή σχετίζεται με τη σύνδεση που αισθάνεται κάποιος με μία διασημότητα που δεν γνωρίζει στην πραγματική ζωή.

         «Η γλώσσα γύρω από τα παρακοινωνικά φαινόμενα εξελίσσεται ραγδαία, καθώς η τεχνολογία, η κοινωνία και ο πολιτισμός μεταβάλλονται και μεταλλάσσονται: από τις διασημότητες έως τα chatbots, οι παρακοινωνικές τάσεις είναι συναρπαστικές για όσους ενδιαφέρονται για την εξέλιξη της γλώσσας» Ο Colin McIntosh, λεξικογράφος στο Cambridge Dictionary).

         Η Σιμόν Σναλ, Καθηγήτρια Πειραματικής Κοινωνικής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ, ανέφερε ότι η λέξη «είναι μια εμπνευσμένη επιλογή». «Η άνοδος των παρακοινωνικών σχέσεων έχει επαναπροσδιορίσει το φαινόμενο των θαυμαστών, των διασημοτήτων και, με την τεχνητή νοημοσύνη, τον τρόπο με τον οποίο οι απλοί άνθρωποι αλληλεπιδρούν στο Διαδίκτυο…Έχουμε εισέλθει σε μια εποχή, όπου πολλοί άνθρωποι δημιουργούν ανθυγιεινές και έντονες παρακοινωνικές σχέσεις με influencers…Αυτό οδηγεί στην αίσθηση ότι οι άνθρωποι «γνωρίζουν» εκείνους με τους οποίους δημιουργούν παρακοινωνικούς δεσμούς, μπορούν να τους εμπιστεύονται και ακόμη και σε ακραίες μορφές πίστης. Ωστόσο, είναι εντελώς μονόπλευρο».

                    

                              B. Rage Bait (Oxford) {Δόλωμα οργής}

        Το Oxford University Press το ορίζει ως διαδικτυακό περιεχόμενο σχεδιασμένο σκόπιμα ώστε να προκαλεί θυμό ή αγανάκτηση, συχνά μέσω προκλητικών, ενοχλητικών ή προσβλητικών στοιχείων.

        «Το γεγονός ότι ο όρος rage bait υπάρχει και έχει γνωρίσει τόσο εντυπωσιακή αύξηση στη χρήση δείχνει πως έχουμε γίνει πιο συνειδητοποιημένοι σχετικά με τις τακτικές χειραγώγησης στις οποίες μπορεί να παρασυρθούμε online», δήλωσε ο Κάσπερ Γκράθβολ, πρόεδρος των Oxford Languages.

       «Παλαιότερα, το διαδίκτυο εστίαζε στο να τραβήξει την προσοχή μας μέσω της περιέργειας, σε αντάλλαγμα για ένα κλικ. Τώρα παρατηρούμε μια δραματική μετατόπιση: επιχειρεί να καταλάβει και να επηρεάσει τα συναισθήματά μας και τον τρόπο που αντιδρούμε. Φαίνεται σαν μια φυσική εξέλιξη σε μια συνεχιζόμενη συζήτηση για το τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος σε έναν κόσμο που καθοδηγείται από την τεχνολογία».

         Η περσινή Λέξη της Χρονιάς ήταν το «brain rot», που αναφέρεται στην επιδείνωση της πνευματικής ή διανοητικής κατάστασης ενός ανθρώπου, «ιδίως ως αποτέλεσμα υπερκατανάλωσης υλικού που θεωρείται ασήμαντο ή μη απαιτητικό».

         Ο Γκράθβολ επισημαίνει πως οι δύο επιλογές, του 2024 και του 2025, μοιράζονται κοινό υπόβαθρο: «Μαζί σχηματίζουν έναν ισχυρό κύκλο όπου η οργή τροφοδοτεί την αλληλεπίδραση, οι αλγόριθμοι την ενισχύουν και η συνεχής έκθεση μάς αφήνει διανοητικά εξαντλημένους», είπε, προσθέτοντας: «Αυτές οι λέξεις δεν ορίζουν απλώς τάσεις· αποκαλύπτουν πώς οι ψηφιακές πλατφόρμες αναδιαμορφώνουν τη σκέψη και τη συμπεριφορά μας ( Πηγή: Oxford University Press)  {από το διαδίκτυο}.

           Όταν, όμως, “η (ανθρώπινη) σχέση μετατρέπεται σε μήνυμα, η εξομολόγηση σε δεδομένα, το συναίσθημα σε εικονίδιο” (Ν. Μαρκάτος, Huffpost) και γενικά η ζωή μας ποδηγετείται από την ανάγκη για ένα like, τότε θα πρέπει να ανησυχούμε!!!  

          Όταν κάποιος λόγω του ανικανοποίητου της προσωπικής του ζωής καταφεύγει σε μία φανταστική ή φαντασιακή σχέση με κάποιο πρόσωπο της οθόνης (Parasocial) ή όταν κάποιος για να πετύχει τη μέγιστη κοινωνική αλληλεπίδραση στοχεύει στην οργή και τον εκνευρισμό του δέκτη-συνανθρώπου του (Rage Brait)...Τότε θα πρέπει να ανησυχούμε διπλά: Και  για την ψυχική μας υγεία και για την κοινωνική ευεξία-κανονικότητα.

      Γιατί, αλήθεια, από την πρόταση-κάλεσμα του Νίτσε για το πέρασμα στον ΥΠΕΡάνθρωπο, από τον ΜΕΤάνθρωπο της εποχής μας κινδυνεύουμε να βαδίσουμε στον εφιάλτη του ανθρωποΕΙΔΟΥΣ;
       Μήπως τελικά οδεύουμε προς μία γενιά "ΑΝΘΡΩΠΟειδών";!