Η “Παναγία του Χάρου” στους Λειψούς

 

       *Γράφει ο Ηλίας Γιαννακόπουλος, Blog "ΙΔΕΟπολις"                 

      *Από τη Μεγαλόχαρη της Τήνου έως την “Παναγία την Καβουράδαινα”, την “Παναγία Κιουρά” και την “Παναγία του Χάρου”.

                                    **Οι Παναγίες των νησιών μας

         “Εν Λειψώ προστρέχοντες, την σην Εικόνα, την του Χάρου Δέσποινα, περιπτυσσόμεθα πιστώς, την ευωδίαν καρπούμενοι, των εν αυτή  θείων κρίνων υμνούντες σε” (κοντάκιον)

           Ανήμερα της Παναγίας σήμερα (15 Αυγούστου) και μία παλιά συνήθεια (πνευματική διαστροφή) επανέρχεται εμμονικά. Αυτή η συνήθεια σχετίζεται με τα ονόματα-επίθετα που έχουν αποδοθεί στη Θεομήτορα και συνοδεύουν το όνομά της εδώ και αιώνες.
          Ο πλούσιος αυτός κατάλογος των ονομάτων-επιθέτων μπορεί να συγκριθεί μόνο με τον αντίστοιχο κατάλογο για τη Θεά Αθηνά και τον Θεό Απόλλωνα.
        Τόσο ο κατάλογος της Παναγίας όσο κι αυτός των αρχαίων Θεών καταδεικνύει τη θέση που κατέχουν στην καρδιά και στην Πίστη των Ελλήνων (Χριστιανών και Ειδωλoλατρών).
          Είναι απορίας άξιον πως ο αριθμός των ονομάτων-επιθέτων που έχουν αποδοθεί στην Παναγία, τη θεά Αθηνά
και στον Απόλλωνα αλλά και οι εκκλησίες ή τα λατρευτικά ιερά που έχουν κτιστεί  προς τιμήν τους είναι κατά πολύ ανώτερος από τον αντίστοιχο αριθμό στον Χριστό και στο Δία.

       Φαίνεται πως οι πιστοί (αδιακρίτως θρησκείας) ήθελαν το τιμώμενο πρόσωπο (Παναγία) ή θεότητα (Αθηνά, Απόλλων) να βρίσκεται πιο κοντά στις ανάγκες και στον ψυχικό τους κόσμο από ότι οι αυστηρές μορφές του Ιησού και του Δία.
         Εξάλλου πάντοτε η θρησκεία και η πίστη ήταν προϊόν μιας βιωματικής σχέσης  με το "Θείον" και αποτυπώνει εναργέστατα την αδυναμία και τις ανασφάλειες του θνητού ανθρώπου λόγω του πεπερασμένου της φύσης του και της θνητότητάς του.

           Εξαιτίας ,λοιπόν,  αυτού του γεγονότος οι μορφές της Παναγίας, της Αθηνάς και του Απόλλωνα ήταν πιο οικείες  και προσιτές στην ανθρώπινη φύση των Πιστών.

             Θεωρούσαν, δηλαδή, πως τόσο η Παναγία όσο  και οι Αθηνά και Απόλλων όχι μόνον μπορούσαν και μπορούν να βοηθήσουν και να απαλύνουν τον ανθρώπινο πόνο από μόνοι τους αλλά να λειτουργήσουν και ως αποτελεσματικοί διαμεσολαβητές προς την ανώτατη αρχή-δύναμη(Θεός-Χριστός/Δίας).
          Επειδή,  όμως, η σκέψη εύκολα ξεστρατίζει σε παράπλευρους βοηθητικούς δρόμους, ας επιστρέψουμε στην αρχική σκέψη για τα συνοδά  ονόματα-επίθετα της Μεγαλόχαρης και αγαπημένης Μητέρας όλων των Πιστών, της Παναγίας.

       

        Το επίθετο-όνομα Μεγαλόχαρη (Τήνος), όπως και τα "Εκατονταμπυλιανή" (Πάρος), "Χοζοβιώτισσα" (Αμοργός), "Σπηλιώτισσα"(Αγραφα), "Χρυσαφίτισσα" (Μονεμβασιά), "Γκυκοφιλούσα"(Πέτρα Λέσβου), η Παναγία Σουμελά, Η Παναγιά η Κανάλα (Κύθνος), Παναγία "Εικοσιφοίνισσας", η «Παναγία η Πιαλιώτισσα» και "ων ουκ έστω αριθμός".

          Ο καθηγητής θεολογίας Α. Καριώτογλου μέτρησε 500 ονόματα για την Παναγία, τα γνωστά και ως "Θεοτοκωνύμια".

            Το πλήθος και η ποικιλία αυτών των παράξενων και ευρηματικών ονομάτων-επιθέτων που συνοδεύουν την Παναγία ανευρίσκεται τόσο στην ηπειρωτική χώρα όσο και στη νησιωτική. Αυτό υποδηλώνει την αγάπη και την πίστη των Ελλήνων προς τη Θεομήτορα αλλά και την εδραία πεποίθησή τους πως η Παναγία αποτελεί πάντα τον βέβαιο σύμμαχό τους στις δυσκολίες της ζωής τους.
       Εκτός των παραπάνω ο καθηγητής Α. Καριώτογλου καταγράψει τα κριτήρια με τα οποία αποδίδεται αυτή πληθώρα των "Θεοτοκωνύμιων". Σχετικά αναφέρει:    
         "Υπάρχουν δύο βασικοί τρόποι με τους οποίους εκφράζονται τα ονόματα της Παναγίας. Ανάλογα με τον τόπο ή ανάλογα με τον τρόπο που έχει γίνει η εικονογράφηση. Μπορεί να υπάρχει και ένας τρίτος ονοματοδοσίας ανάλογα με τη σχέση του Χριστού με την Παναγία".
        Σε αυτήν την τρίτη κατηγορία ανήκει και η "Παναγία του Χάρου" στους Λειψούς.
            Η θεματολογία της εικόνας ξαφνιάζει αφού η Παναγία κρατά στην αγκαλιά της τον Χριστό Εσταυρωμένο και όχι το Θείον Βρέφος. Αν εξαιρέσουμε την "Παναγιά τη Γλυκοφιλούσα" που ο Χριστός αγγίζει το μάγουλο της Μητέρας του (Παναγίας). Όλες οι άλλες εικόνες  χαρακτηρίζονται από την προσεγμένη και ισορροπημένη σχέση-απόσταση ανάμεσα στην Παναγία (Μητέρα) και στο γιο (Χριστό).
            Έτσι η εικόνα της "Παναγίας του Χάρου" στους Λειψούς είναι μοναδική τόσο ως προς την θεματολογία-σχέση Παναγίας και Χριστού όσο και ως προς το όνομα, αφού η λέξη "Χάρου" παραπέμπει σε κάτι αρνητικό για τον άνθρωπο (θάνατο).

         «Ναόν και Μονήν σοι πάλαι Κόρη, σεμνοί Μονασταί εν τη Λειψώ, ανήγειραν υμνούντες σε, και  εν αυτώ ενέθηκαν, την ιεράν Εικόνα σου, ήτις του Χάρου ωνόμασται».

           Η Ιστορία αναφέρει πως το 1600 μ.χ Μοναχοί από το ιερό νησί της Πάτμου έφθασαν στους Λειψούς και έχτισαν το Εξωμονάστηρο "Παναγία του Χάρου". Ο ναός είναι βυζαντινής τεχνοτροπίας και ρυθμού και τρισυπόστατος. Βασικό γνώρισμά του  είναι και ο χαμηλός τρούλος του. Το ιερό κειμήλιο του ναού, η εικόνα της "Παναγίας του Χάρου " φυλάσσεται τον περισσότερο χρόνο στη Μητρόπολη του νησιού, στο ναό του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου.
          Η εκκλησία της "Παναγιάς του Χάρου" γιορτάζει και πανηγυρίζει στις 23 Αυγούστου με προσέλευση πολλών προσκυνητών και από τα πλησιέστερα νησιά (Λέρος...)
           Κι αυτό γιατί η εικόνα της "Παναγιάς του Χάρου" είναι θαυματουργή σύμφωνα με μία παράδοση σχετική με τα κρινάκια που αποθέτουν οι πιστοί στην εικόνα.

         Σύμφωνα με την παράδοση και τους σχετικούς θρύλους τον Απρίλιο του 1943 μία ευσεβής-πιστή κοπέλα ανέθεσε στην εικόνα μία δέσμη-μπουκέτο από άσπρα κρινάκια. Αυτά με τον καιρό ξεράθηκαν, αλλά τον Ιούλιο συνέβη κάτι απίθανο και παράξενο. Τα κρινάκια άρχισαν να "ζωντανεύουν", έβγαλαν μπουμπούκια και στις 23 Αυγούστου, ημέρα εορτής της Παναγίας, άνθισαν και πλημμύρισε ο χώρος γύρω από την εικόνα από ευωδία.
            Αυτό συμβαίνει, και πάντα σύμφωνα με την τοπική παράδοση,  κάθε χρόνο στη γιορτή της "Παναγίας του Χάρου" γι  αυτό στην εικόνα βρίσκεται πάντοτε ένα μικρό μπουκέτο με ξεραμένα κρινάκια. Στην τοπική γιορτή της Παναγίας, 23 Αυγούστου (τα εννιάμερα της Παναγίας), μαζεύουν τα ανθισμένα κρινάκια και τα προσφέρουν στο εκκλησίασμα.
            Έτσι οι Λειψοί τόσο με το μύθο του Οδυσσέα και της Καλυψούς (αρχαία Ωγυγία) όσο και με την εικόνα της "Παναγίας του Χάρου" απέκτησαν μια ξεχωριστή ταυτότητα έχοντας ως οικόσημο τα δύο παραπάνω στοιχεία.

             Ο αρχαίος μύθος και η θρησκεία (η εικόνα της "Παναγίας του Χάρου" και οι πολλές εκκλησίες) συνθέτουν την εικόνα των σύγχρονων Λειψών που με την επικουρία της φύσης (θάλασσα και χαμηλά βουνά) μάς καλούν να τους επισκεφτούμε και να τους γνωρίσουμε από κοντά.

        “Η Εικών σου η αγία εξιστά άπαντας εν αυτή γαρ Κόρη, εν Σταυρώ κρατείς ον εκύησας, ανερμηνεύτως ως άνθρωπον δι΄ έλεος, και του Χάρου δε, ταύτην καλούμεν υμνούντες σε”.
                         Γιατί Ελλάδα είναι και οι Λειψοί.