Β Ι Β Λ Ι Ο κ ρ ι τ ι κ ή «Ουκρανικός Πόλεμος», (Ηλία Γιαννακόπουλου)

☆ Επ' ευκαιρία της Παγκόσμιας Ημέραςτου Βιβλίου

*Γράφει ο Σίμων Ανδρονίδης 

«Ουκρανικός πόλεμος: Αναγνώσεις, ερμηνείες, διδάγματα. Απλουστεύσεις και γενικεύσεις»( Εκδόσεις γραφή)

«Πράττε έτσι ώστε ο κανόνας από τον οποίο εμπνέεται η δράση σου να μπορεί να ισχύσει ταυτόχρονα ως αρχή μιας καθολικής νομοθεσίας»

(Ιμάνουελ Καντ)

Το νέο βιβλίο του συγγραφέα και διαχειριστή του ιστότοπου «ΙΔΕΟπολις» Ηλία Γιαννακόπουλου, φέρει τον τίτλο «Ουκρανικός Πόλεμος: Αναγνώσεις, ερμηνείες, διδάγματα. Απλουστεύσεις και γενικεύσεις». Όπως ο ίδιος ο τίτλος του βιβλίου δηλοί, βασικό θέμα καθίσταται η Ρωσική στρατιωτική εισβολή στην Ουκρανία και οι πολλαπλές προεκτάσεις της.

Για όποιον διαθέτει μία εικόνα και γνώση των κειμένων που ανά τακτικά χρονικά διαστήματα δημοσιεύει ο συγγραφέας στο blog του, της ποιότητας της γραφής του και των ιδεών που καταθέτει, το περιεχόμενο του βιβλίου δεν αποτελεί έκπληξη.

Με έναν ψύχραιμο και τεκμηριωμένο τρόπο, ο κύριος Ηλίας Γιαννακόπουλος δεν διστάζει να θέσει στο επίκεντρο την πλέον πρόσφατη ένοπλη σύρραξη της εποχής μας, να συνδυάσει τις αλληλεπιδράσεις που αναπτύσσονται μεταξύ ατομικών δρώντων και συλλογικών φορέων, να εξετάσει τον πόλεμο πολύπλευρα και από μία ηθική σκοπιά και δη, από μία Καντιανή ηθική σκοπιά. Με έναν ιδιαίτερο τρόπο, ο συγγραφέας του «Ουκρανικού πολέμου» μάς υπενθυμίζει την εξής Καντιανή αρχή: «Δεν εξαρτάται ο ηθικός νόμος από την ανθρώπινη πραγματικότητα, αλλά αντίθετα η ανθρώπινη πραγματικότητα (ως έλλογη) από τον ηθικό νόμο», (Kant, 1984).

Άλλωστε, θα τονίσουμε πάλι πως όποιος διαθέτει μία εικόνα των κειμένων του κυρίου Ηλία Γιαννακόπουλου[1], μπορεί να αντιληφθεί πως πέραν του γεγονότος πως καθίσταται πολέμιος της κοινοτυπίας και των «αφόρητων» γενικεύσεων, που συνιστούν ενίοτε προϊόν της ανθρώπινης και διανοητικής επιθυμίας να προταχθεί το όλον εις βάρος του μερικού, ενσωματώνει στις αναλύσεις του μορφές και χαρακτηριστικά του Καντιανού «ηθικού νόμου» υπό την ετικέτα (δεν είναι αδόκιμος ο όρος) των κατηγορικών προσταγών.

Έτσι, επιδιώκει να ερμηνεύσει, όχι μόνο σύνθετα κοινωνικά – πολιτικά φαινόμενα, αλλά και τα βασικά κίνητρα πίσω από τις ανθρώπινες πράξεις και συμπεριφορές με βάση την Καντιανή ηθική.

Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του νέου βιβλίου, είναι η δια-κειμενικότητα. Και τι εννοούμε λέγοντας κάτι τέτοιο; Εννοούμε πως με εμβριθή τρόπο (είναι εξόχως πρωτότυπη η ιδέα πρόσληψης του Ρώσου προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν με άξονα την μορφή του Ρασκόλνικοβ από το Ντοστογιεφσκικό «Έγκλημα και Τιμωρία»), συμπεριλαμβάνεται στα κείμενα που συν-αποτελούν το βιβλίο, αναφορές από διαφορετικά πεδία, από τη λογοτεχνία έως τη μουσική, προκειμένου να σκιαγραφήσει το προφίλ της Ρωσικής στρατιωτικής εισβολής στην Ουκρανία, να θέσει τα κατάλληλα, και ηθικού περιεχομένου ερωτήματα, δίχως όμως να εκμαιεύσει την οποιαδήποτε απάντηση, προτού λάβει χώρα η μελέτη των δεδομένων ως έχουν.

Στην προηγούμενη παράγραφο, έγινε αναφορά στην πρόσληψη του προέδρου Πούτιν, με άξονα την μορφή του Ρασκόλνικοβ από το μυθιστόρημα του Φιόντορ Ντοστογιέφσκι, «Έγκλημα και Τιμωρία».

Αυτό δεν είναι το μοναδικό κείμενο που αναφέρεται στον Ρώσο πρόεδρο. Και αυτό διότι, προστίθενται άλλα τρία κείμενα σχετικά με τον Πούτιν και τις Πουτινικές αφηγήσεις και πρακτικές. Τα κείμενα είναι τα εξής: «Ο Πούτιν και η διαφαινόμενη “νέα Γιάλτα”», «Η “κατάρα” της Εκάβης και η ύβρις του Πούτιν», «Ο αναθεωρητισμός του Πούτιν και το τέλος της ευρωπαϊκής αθωότητας».

Με αυτόν τον τρόπο ο αναγνώστης (και ακόμη και ο αναγνώστης που ενδιαφέρεται ιδιαιτέρως για την συγκρότηση του μετα-σοβιετικού, Πουτινικού, αυταρχικού καθεστώτος, διαδικασία που άρχισε στις αρχές της δεκαετίας του 2000), μπορεί να αποκτήσει μία πληρέστερη εικόνα της πολιτικής προσωπικότητάς του, του τρόπου με τον οποίο ασκεί την εξουσία, της στρατηγικής που εφαρμόζει για την αναβάθμιση της γεω-πολιτικής θέσης της Ρωσίας στο διεθνές γίγνεσθαι, και, τελευταίο αλλά όχι έσχατο, τα ηθικά ζητήματα (πόσο «δίκαιος» είναι αυτός ο πόλεμος;), που εγείρουν οι επιλογές του.

Μάλιστα, θα επισημάνουμε πως η χρήση στοιχείων και αναφορών από τον τραγικό λόγο των αρχαίων δραματουργών για την σκιαγράφηση του Πουτινικού προφίλ (ο ίδιος ο Ρώσος πρόεδρος, μπορεί να αντιληφθεί την έλλειψη ηθικού ερείσματος στο λόγο του;), και για την αναζήτηση αναλογιών, γίνεται προσεκτικά και στοχευμένα, κάτι που συνιστά ισχυρό δείγμα επαρκούς θεωρητικής γνώσης πάνω στον τραγικό λόγο.

Που ναι δεν αποτελεί πανάκεια για την μελέτη του παρόντος, από την άλλη όμως, δε, μπορεί να συμβάλλει στην μελέτη προτύπων συμπεριφοράς, ιδίως όλων όσοι ασκούν την εξουσία με τον τρόπο του Ρώσου προέδρου. Ήτοι, συγκεντρωτικά, και δίχως την ύπαρξη των απαραίτητων θεσμικών δικλείδων ασφαλείας που θα μετρίαζαν ίσως τις επιπτώσεις των πολιτικών ή αλλιώς, για να παραμείνουμε κοντά στο πνεύμα του κυρίου Ηλία Γιαννακόπουλου, των επιλογών του.

Ο συγγραφέας στηρίζεται σε ένα επαρκώς γεω-πολιτικό, θεωρητικό υπόβαθρο, το οποίο σας επιτρέπει να αναδείξετε στην επιφάνεια τις γεω-πολιτικές αλλαγές που συντελούνται, και ακόμη εξελίσσονται (για «βίαιη διπολοποίηση», κάνει λόγο ο καθηγητής Κώστας Λάβδας), στον συσχετισμό ισχύος μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων, προσφέροντάς μας την πρώτη, ουσιαστικά, προσέγγιση της Ρωσικής στρατηγικής και κυρίως των σχέσεων Δύσης – Ρωσίας με βάση την «παγίδα του Θουκυδίδη».

Εύστοχα και ίσως, με έναν αδιόρατο πικρό τόνο για τη μέθη που μπορεί να προκαλέσει η ισχύ και η αναζήτησή της, ο κύριος Ηλίας Γιαννακόπουλος αναδεικνύει εναργώς την λογική της αμοιβαιότητας, η οποία υπεισέρχεται στον πυρήνα της «Θουκυδίδειας παγίδας»: Το ένα βήμα του ενός δρώντα και, σε ένα δεύτερο επίπεδο, τα πολλά βήματά του (η Κίνα) προκαλούν την ακόμη και ανακλαστική αντίδραση του έτερου παίκτη (ας πούμε με σημερινούς όρους, οι Ηνωμένες Πολιτείες) με αποτέλεσμα να διαμορφώνεται ένα ευνοϊκό περιβάλλον για την είσοδο σε ένα συγκρουσιακό σπιράλ. Σπιράλ το οποίο δεν μπορούν να αποτρέψουν οι διπλωματικές κινήσεις, οι συντονισμένες διπλωματικές κινήσεις της τελευταίας στιγμής.

Ό,τι ζήσαμε δηλαδή, την παραμονή της Ρωσικής στρατιωτικής εισβολής στην Ουκρανία (βλέπε το κείμενο «Οι μεγάλες “διαψεύσεις” για την αποτροπή του πολέμου»). Ας δούμε τι έγραφε ο ίδιος ο συγγραφέας τις παραμονές ουσιαστικά της έναρξης της Ρωσικής στρατιωτικής εισβολής στην Ουκρανία.

«Σύμφωνα, λοιπόν, με αυτήν ο Graham Allison πιστεύει πως όταν μία χώρα – δύναμη αυξάνεται απειλητικά για την άλλη ηγεμονεύουσα δύναμη τότε προκαλεί φόβο και οδηγεί τις δύο χώρες σε πόλεμο. Για πολλούς αυτό συνιστά ένα ιστορικό φαινόμενο επαναλαμβανόμενο. Είναι μία πραγματικότητα που συναντάμε στην διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας. Είναι ένας αγώνας φόβου ανάμεσα σε μία υπερδύναμη και σε μία ανερχόμενη υπερδύναμη. Ο φόβος αυτός κατασκευάζει την «παγίδα» και οδηγεί τις χώρες στον πόλεμο. Πολλοί μιλούν για μία ιστορική επιβεβαίωση της «θεωρίας πολέμου» του Θουκυδίδη, ενώ κάποιοι άλλοι διατείνονται πως η «ιστορία επαναλαμβάνεται άλλοτε ως φάρσα κι άλλοτε ως τραγωδία που κύκλους κάνει». Μία άλλη ανάγνωση της «Θουκυδίδειας Παγίδας» θα μάς οδηγούσε στη διαπίστωση πως η συγκρότηση του σύγχρονου κόσμου και των εθνικών κρατών διαμορφώθηκε πάνω στη βάση της οικονομίας της αγοράς. Με δεδομένο, όμως, την συνεχή κινητικότητα αυτής τα κράτη κερδίζουν ή χάνουν βαθμίδες στην παγκόσμια ιεραρχία μέσα από έναν ανελέητο οικονομικό ανταγωνισμό»[2].

Το βιβλίο σας, εν συνόλω ιδωμένο, συνιστά μία πραγματεία περί πολέμου και πολεμικής φύσης που αξιοποιεί τη διαθέσιμη βιβλιογραφία ώστε να μπορέσει να αποφανθεί της φύσης της Ρωσο-ουκρανικής σύγκρουσης που έχει γνωστά αίτια, οικεία πλέον, πρόσωπα που πρωταγωνιστούν και στις δύο πλευρές, αλλά άδηλη κατάληξη.

        

·        Ο Σίμος Ανδρονίδης γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη και κατάγεται από το Πλατύ Ημαθίας. Είναι επιστημονικός συνεργάτης του Ινστιτούτου Μικρών Επιχειρήσεων της ΓΣΕΒΕΕ. Είναι απόφοιτος του τμήματος Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Κρήτης. Κάτοχος μεταπτυχιακού διπλώματος ειδίκευσης από το τμήμα Πολιτικής Επιστήμης του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.  

       

 

---

[1] Αν μη τι άλλο, ο Ηλίας Γιαννακόπουλος γνωρίζει τι σημαίνει «κόκκινη ρέγγα», πως λειτουργεί και πως αντιμετωπίζεται διαλεκτικά.

[2]Βλέπε σχετικά, Γιαννακόπουλος, Ηλίας, «Η “Παγίδα του Θουκυδίδη” και η Ρωσία που βρυχάται...», Ιστολόγιο «ΙΔΕΟπολις», 21/02/2022. Διαθέσιμο στο:«Η “Παγίδα του Θουκυδίδη” και η Ρωσία που βρυχάται...» (iliasgiannakopoulos.blogspot.com). Το κείμενο περιλαμβάνεται και στο βιβλίο. Ένα άλλο προσφιλές σχήμα των τελευταίων χρόνων, μέσω του οποίου επιχειρείται να ερμηνευθούν οι έντονοι γεω-πολιτικοί και περιφερειακοί ανταγωνισμοί, είναι το σχήμα των «υπνοβατών» που έχει εισαγάγει ο Βρετανός ιστορικός Cristopher Clark, στο βιβλίο του «Οι Υπνοβάτες». Στο ιστορικό πόνημα του, ο Clark αναδεικνύει στην επιφάνεια το πως οι τότε Μεγάλες Δυνάμεις, κινούμενες ωσάν «υπνοβάτες» και δεν πρόσεξαν γεγονότα καταφανή, γεγονότα που ήταν μπροστά τους, και υποτίμησαν άλλα, θέτοντας τα εκτός του διπλωματικού-πολιτικού τους πεδίου, οδηγούμενες σε έναν σκληρό Παγκόσμιο Πόλεμο, τις συνέπειες του οποίου άργησαν να αντιληφθούν. Το σχήμα αυτό δεν θεωρούμε πως χάνει σε στιβαρότητα έναντι της Θουκυδίδειας παγίδας, η οποία παραμένει βέβαια πιο προσφιλής σε διεθνολόγους και όχι σε ιστορικούς και σε πολιτικούς επιστήμονες. Βλέπε και, Clark, Cristopher., «Οι Υπνοβάτες», Μετάφραση: Κουρεμένος, Κώστας, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα, 2014.