Ο πόλεμος ως κανονικότητα

«Κάθε πόλεμος, όταν πλησιάζει, παρουσιάζεται σαν μια αναπόφευκτη πράξη αυτοάμυνας απέναντι σε έναν μανιακό δολοφόνο»

( Τζωρτζ   Όργουελ )

Η βία και η ανώτατη έκφρασή της, ο Πόλεμος, αποτελούν τους πιο μόνιμους και διαχρονικούς συνοδούς της ιστορικής πορείας του ανθρώπινου είδους. Από την πρωτόγονη εποχή που οι άνθρωποι ζούσαν μόνοι (οικογένεια, γένη, φατρίες, φυλές) μέχρι τα σύγχρονα οργανωμένα κράτη, ο πόλεμος με τις πολλαπλές εκδοχές και αιτιολογήσεις του υπήρξε το δομικό στοιχείο της ιστορίας. Καμία ηθική, καμία θρησκεία, καμία πολιτική – πολίτευμα, καμία παιδεία – πολιτισμός δεν μπόρεσαν να τον αποτρέψουν..

Οι ιστορικοί, οι ψυχολόγοι και οι διανοητές αδυνατούν να ερμηνεύσουν την αναγκαιότητα και τον παραλογισμό του πολέμου. Όταν, όμως, υπάρχει αδυναμία αιτιολόγησης ενός φαινομένου, τότε μοιραία αποδέχεσαι και την αναγκαιότητά του ως «φυσικού φαινομένου», αφού η αποτροπή του κατέστη ιστορικά ανέφικτη.

Ίσως προκαλεί απογοήτευση η αποδοχή του πολέμου ως μιας «φυσικής αναγκαιότητας» σε μια εποχή που ο άνθρωπος μπορεί να υπερηφανεύεται για πολλά που πέτυχε ως λογικό ον. Ωστόσο, η επιστήμη φαίνεται να παραιτείται από κάθε προσπάθεια αποτροπής του, αφού η ανθρώπινη φύση αλλά και η βαθύτερη λειτουργία του σύμπαντος εμπεριέχουν ως δομικό τους στοιχείο τον πόλεμο σε όλες τις παραλλαγές του.

Ο σύγχρονος πόλεμος, ο ουκρανικός, δεν δικαίωσε μόνον την άποψη του Όργουελ, αλλά και κάποιες άλλες που φαίνεται να συνιστούν τα αναγκαία «αξιώματα» για την επίλυση της εξίσωσης που λέγεται «άνθρωπος». Τη μορφή και την ισχύ αξιώματος έλαβαν κάποιες θέσεις που ιστορικά δικαιώθηκαν κι αποτύπωσαν με ενάργεια το φαινόμενο άνθρωπος αλλά και τους συμπαντικούς νόμους που «παράγουν» – προκαλούν τον πόλεμο.

α. «γιγνόμενα μεν και αεί εσόμενα, έως αν η αυτή φύσις ανθρώπων»

(Θουκυδίδης, αυτά (πόλεμος) γίνονται και θα γίνονται πάντα μέχρι η φύση του ανθρώπου παραμένει ίδια)

β. «Bellum omnium contra omnes».(Hobbes, πόλεμος όλων εναντίον όλων)

Μετά από τόσους αιώνες πολεμικών επιχειρήσεων ποιός θα μπορούσε να αποδομήσει το κύρος των παραπάνω θέσεων; Οι κατά καιρούς αιτιολογήσεις και δικαιολογήσεις του πολέμου έχουν σχετική αξία, αφού δεν μπορούν να ερμηνεύσουν τα βαθύτερα δώματα και το αφανές ριζικό σύστημα του πολέμου. Η άποψη πως τους πολέμους τους αποφασίζει ο ένας (ηγέτης) ή οι λίγοι (η άρχουσα τάξη) κι ακολουθεί ο λαός αντιμετωπίζει το θέμα μονόπλευρα, αφού η ιστορική πορεία των πολέμων κατέδειξε και μία φυσική ροπή του ανθρώπου σε βίαιες συμπεριφορές.

Ένα άλλο στοιχείο που ερμηνεύει λογικά τον πόλεμο είναι και οι τιμές που αποδίδονται στους νεκρούς του πολέμου. Τιμές που σπάνια δίνονται για άλλα έργα – επιτεύγματα. Φαίνεται πως το λαϊκό αίσθημα (ή έτσι διαπαιδαγωγήθηκε ο άνθρωπος) είναι προσαρμοσμένο στην αναγνώριση ως ανώτατης προσωπικής αρετής και κοινωνικής αξίας του θανάτου στον πόλεμο. Ακόμη και οι θεοί όπως μας περιγράφει ο θείος Όμηρος ασχολούνται με τα πολεμικά έργα των ανθρώπων – είτε ως υποκινητές, είτε ως συμμετέχοντες.

«Αρηϊφάτους θεοί τιμώσι και άνθρωποι»

(Ηράκλειτος, Αυτούς που έφαγε ο θεός Άρης (πόλεμος) τους τιμούν οι θεοί και άνθρωποι)

          Κι ενώ στο τέλος κάθε πολέμου όλοι τον αναθεματίζουν και ομνύουν στην θεά Ειρήνη, υπογείως όλοι ετοιμάζονται για τον επόμενο. Το γνωστό «ποτέ πια» φαίνεται πως στα εσώτερα των ανθρώπων και κρατών μεταφράζεται ως «και αεί εσόμενα» γι’ αυτό κι ακολουθούν την γνωστή συνταγή «si vis pacem, para bellum».

Γι’ αυτό, λοιπόν, ας μην εκπλήττεται η παγκόσμια κοινή γνώμη από την εισβολή των Ρώσων στην Ουκρανία, αφού κι αυτός ο πόλεμος υπακούει στα γνωστά ερμηνευτικά σχήματα αιτιολόγησής του. Το μόνο που ξάφνιασε ήταν ο χώρος. Κανείς δεν μπορούσε να υπολογίσει πως στην καρδιά της Ευρώπης – που τον προηγούμενο αιώνα γνώρισε δύο παγκόσμιους πολέμους – θα παραμόνευε ως εφιάλτης η προοπτική ενός τρίτου.

Και ίσως για τον πόλεμο αυτόν να μην φταίνε μόνον η αυταρχικότητα, ο αναθεωρητισμός και ο νεοΤσαρισμός του Πούτιν. Οι εύκολες αιτιολογήσεις ή και δικαιολογήσεις αυτού του πολέμου συσκοτίζουν την αλήθεια και φανερώνουν πως η λήθη διαβρώνει την μνήμη των ανθρώπων που καλούνται μέσα από τους πολυποίκιλους μηχανισμούς προπαγάνδας να συνταχθούν βίαια και συναισθηματικά είτε με το θύμα (Ουκρανία) είτε με τον θύτη (Ρωσία).

   Η θέση μας, όμως, πρέπει να είναι διαυγής και χωρίς πολιτικά «μασκαρέματα» του τύπου «μακριά η Ελλάδα από τον πόλεμο» ή «να μείνουμε ουδέτεροι στο παιχνίδι των μεγάλων δυνάμεων». Η θέση μας είναι ένα ηχηρό «όχι» σε κάθε πόλεμο. Γιατί αλλιώς θα επιβεβαιωθεί η ελληνική επιγραφή που υπάρχει στην είσοδο του Μαουτχάουζεν και που την ανήρτησαν οι συγγενείς των Ελλήνων που έχασαν τη ζωή τους στο κρεματόριο που είχαν δημιουργήσει οι Ναζί στην Αυστρία.

«Η λήθη του κακού είναι άδεια για την επανάληψή του»

Διαφορετικά αν η λήθη διαβρώσει την ανθρωπιά μας, τότε ο πόλεμος κινδυνεύει να θεωρηθεί ως μία κανονικότητα με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την παγκόσμια ειρήνη και συνεργασία. Η ηθική διάβρωση κι απάθεια των λαών λειαίνει τον δρόμο για τον πόλεμο και τροφοδοτεί τους μεγαλοϊδεατισμούς κάποιων αυταρχικών ηγετών. Ο πόλεμος είναι μία φρίκη, ηθικά απορριπτέος και καμία αιτιολόγηση δεν μπορεί να τον δικαιολογήσει.

«Όπου βλέπεις πολέμους μην έχει καμιά αμφιβολία πως εκεί η πολιτική έχει χωριστεί απ’ την ηθική. Οι συχνοί πόλεμοι είναι σημάδι αδιάψευστο της πλεονεξίας και της βαρβαρότητας των Εθνών».(Κοραής)

 *Το κείμενο αντλήθηκε από το βιβλίο του συγγραφέα "Ουκρανικός Πόλεμος"(Εκδόσεις Γραφή).

 *** H παρουσίαση του βιβλίου θα γίνει την 1η Νοεμβρίου,Ημέρα Τρίτη και Ώρα 19.00 στην αίθουσα εκδηλώσεων Τσιτσάνη. Ομιλητές θα είναι: 1.Ηλίας Βλαχογιάννης,2.Χρήστος Μαγκούφης,3,Χρήστος Σιμορέλης.