Ο «άγνωστος Χ» και η θέση του γράμματος Χ ως συμβόλου στην επικοινωνία μας.

Στον καθημερινό μας λόγο κυριαρχούν φράσεις που παραπέμπουν στην λειτουργία των σημείων στίξης, όπως: Έκλεισε κι αυτή η παρένθεση, Βάλε τελεία σ’ αυτό το λάθος σου και προχώρα, Η ζωή κάποιων κινείται πάνω στους διαδρόμους των ερωτηματικών, ενώ κάποιων άλλων των θαυμαστικών. Η μεταφορική τους χρήση εμπλουτίζει την επικοινωνία μας και προσδίδει στον λόγο μας αισθητική. Έτσι τόσο ο πομπός όσο και ο δέκτης του λεκτικού μηνύματος εστιάζουν το ενδιαφέρον τους στα υπόρρητα σημαινόμενα των σημείων στίξης.

Ανάλογος εμπλουτισμός παρατηρείται και στην χρήση των διαφόρων γραμμάτων του αλφαβήτου μας. Κάποια γράμματα – για ανεξήγητους λόγους τα περισσότερα – ενσωματώθηκαν στο λεκτικό μας σύστημα και εμπλουτίζουν το ύφος της επικοινωνίας μας. Η θέση των γραμμάτων στο αλφάβητο προσδιορίζει και την σημασία με την οποία τα χρησιμοποιούμε. Τέτοιες φράσεις είναι: Για μένα τα μαθηματικά είναι το Α και το Ω της επιστήμης, Τα εξομολογήθηκε όλα στο πι και φι, Τα είπε όλα με το νι και με το σίγμα…

Τα γράμματος Δ, Ε, Ο και Ω κυριαρχούν σε πολλούς τίτλους – λογότυπα επιχειρήσεων, οργανισμών, καταστημάτων. Κάποια άλλα δημιουργούν πρόβλημα στην εκφορά τους, όπως το ^­σ εξ ου και το πρόβλημα του σιγματισμού. Στον κύκλο αυτό ανήκει και το ^­ρ που αποτυπώθηκε στην φράση «Τι φοβερό, τι τρομερό που δεν μπορώ να πώ το ρο!» και στα ψυχολογικά προβλήματα που προκαλούσε σε όλους εκείνους που είχαν μία αδυναμία στην εκφορά του –ρο. Γνωστό, επίσης, είναι το λογοπαίγνιο: «Ρερητόρευκα το ρερητορευμένο ρω». Γνωστή εξάλλου ήταν η αδυναμία του Δημοσθένη στην εκφορά του –ρο.

Ωστόσο εκείνο το γράμμα που δεσπόζει στο λόγο μας και χρησιμοποιείται ως δομικό στοιχείο τόσο στα μαθηματικά όσο και στην γλωσσική μας επικοινωνία με ποικίλες σημασίες και εφαρμογές είναι το –Χ.

Ο άγνωστος Χ

Δεν είναι λίγοι εκείνοι που έχουν ταυτίσει την εφηβεία και την μαθητική τους ζωή με τον φόβο των μαθηματικών. Τα πολυώνυμα και οι εξισώσεις αποτελούσαν έναν μικρό εφιάλτη για όσους είχαν «κακές σχέσεις» με την άλγεβρα. Κι αυτό γιατί και στις πιο απλές εξισώσεις την κυρίαρχη θέση κατείχε ο «άγνωστος x»: 5 + x = 15 Þ Άρα x = 15 – 5 Þx = 10.

Κι ενώ το x συνιστά το κυρίαρχο σύμβολο στην μαθηματική γλώσσα σε παγκόσμιο επίπεδο και υποδηλώνει μία άγνωστη τιμή δεν υπάρχει μία απόλυτα πειστική εκδοχή για την επιλογή του. Η εκδοχή που ακολουθεί αλιεύτηκε από το διαδίκτυο και εμπεριέχει στοιχεία ιστορικά και λιγότερο επιστημονικά για την χρήση του x στα μαθηματικά.

«Τον 11^ο μ.Χ. αιώνα, η Άλγεβρα έφτασε από τους Άραβες στην Ευρώπη και συγκεκριμένα στην Ισπανία. Οι Ισπανοί λόγιοι που ανέλαβαν την μετάφραση από τα αραβικά έβρισκαν συχνά στα γραπτά τη λέξη shalam που σημαίνει «κάτι άγνωστο». Υπήρχε, όμως, ένα πρόβλημα. Οι ήχοι που υπάρχουν στην αραβική γλώσσα δεν μπορούν να αναπαραχθούν από τις ευρωπαϊκές. Το παχύ σίγμα (SH) με το οποίο ξεκινά αυτή η λέξη δεν μπορούσε να προφερθεί και κατ’ επέκταση να αναγραφεί στα ισπανικά. Η λύση που βρέθηκε ήταν να δανειστούν το ελληνικό γράμμα Χι (Χ) το οποίο ακουστικά ήταν το πιο κοντινό στο SH. Εφάρμοσαν, λοιπόν, τον κανόνα πως το x θα αντικαθιστά την λέξη SHalam. Όταν αργότερα η Άλγεβρα μεταφράστηκε στα Λατινικά το ελληνικό χ αντικαταστάθηκε με το λατινικό x (εξ)».

Από την Άλγεβρα στην καθημερινότητα

Η παντοκρατορία του x ως μαθηματικού συμβόλου επηρέασε και την καθημερινότητα της γλωσσικής επικοινωνίας παραπέμποντας σε αυτό που αξιολογείται και προσλαμβάνεται ως κάτι άγνωστο. Με το Χ, δηλαδή, δεν αναφερόμαστε μόνο σε κάποιο άγνωστο πρόσωπο που μπορεί να επηρεάσει τη ζωή μας (θετικά ή αρνητικά) αλλά και σε ένα πλήθος άλλων επιπέδων: Κοινωνιολογία, Οικονομία, Ψυχολογία.

Δεν είναι λίγες οι φορές που το «άγνωστο Χ» προκαλεί αγωνία και προβληματισμό και καλύπτεται με έναν μυστηριακό νοηματικό μανδύα. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις επιστρατεύονται οι δυνατοί λύτες για να φωτίσουν το «άγνωστο Χ». Τα παραδείγματα και οι φράσεις με το Χ ποικίλλουν: Όλοι περιμένουν τον άγνωστο Χ για να σώσει τη χώρα/ Πολλοί φοβούνται τον άγνωστο Χ (παράγοντα) που μπορεί να ανατρέψει τους οικονομικούς σχεδιασμούς της κυβέρνησης/ Στην κοινωνιολογία αναζητείται το περιεχόμενο του άγνωστου Χ που διαμορφώνει την κοινωνική συνοχή μιας κοινότητας ανθρώπων/ Ο χώρος του ασυνειδήτου αποτελεί τον μεγάλο άγνωστο Χ του ανθρώπινου ψυχισμού/ Οι πολιτικοί αναλυτές αναζητούν εκείνον τον παράγοντα που παραμένει ακόμη ο άγνωστος Χ που θα επηρεάσει το εκλογικό αποτέλεσμα.

Οι ακτίνες Χ

Όλοι λίγο πολύ έχουμε μπει στην διαδικασία της ακτινογραφίας για να βοηθηθεί ο γιατρός για την σωστή διάγνωση κάποιας πάθησής μας. Κατά την ακτινογραφία μία αόρατη ακτινοβολία διαπερνά το σώμα μας που τα οστά εμφανίζονται ως φωτεινές περιοχές, ενώ οι ιστοί ως σκοτεινές περιοχές. Την φύση αυτών των ακτινοβολιών μελέτησε ο φυσικός Roentgen (Ρέντγκεν) και ανίχνευσε – διαπίστωσε έναν νέο άγνωστο και μυστηριώδη τύπο ακτινών, τις οποίες ονόμασε ακτίνες X. Το σύμβολο Χ χρησιμοποιήθηκε από τον Ρέντγκεν για να δηλώσει την άγνωστη μέχρι τότε φύση των ακτίνων όπως στην Άλγεβρα το σύμβολο x χρησιμοποιείται για να δηλώσει – συμβολίσει μία άγνωστη ποσότητα. Γι’ αυτό οι ακτίντες  Roentgen ονομάζονται και ακτίνες Χ.

Το Χ ως «απαγόρευση» και «απόρριψη»

Δεν είναι λίγες οι φορές που η έννοια της απαγόρευσης συμβολίζεται με την εικόνα του Χ (απαγόρευση στάσης… στάθμευσης… χρήσης κάποιων προϊόντων…).

Ωστόσο το Χ στον καθημερινό μας λόγο χρησιμοποιείται και με την σημασία της απόρριψης κάποιου προσώπου ή σχέσης. Η πρόταση «του έβαλα Χ» είναι συχνή και υποδηλώνει στην στάση μας απέναντι σε ανθρώπους και ανθρώπινες συμπεριφορές που μάς πλήγωσαν ή και μας απογοήτευσαν.

Το Χ το χρησιμοποιούμε και στον γραπτό λόγο όταν θέλουμε να διαγράψουμε κάτι ως λάθος ή ανεπιθύμητο.

Ποικίλες χρήσεις του Χ

Ο κατάλογος της χρήσης του Χ ως συμβόλου είναι μεγάλος και κανείς δεν μπορεί να αιτιολογήσει με πειστικότητα αυτήν την προνομιακή θέση του γράμματος του αλφαβήτου. Για αδιευκρίνιστους λόγους το Χ συμβολίζει και την ισοπαλία και ως σύμβολο στο ΠΡΟ-ΠΟ (1, Χ, 2). Συχνά οι διαιτητές κάνουν το γράμμα Χ με τα χέρια τους για να επισημάνουν μία παράβαση ή να δηλώσουν κάτι στους παίκτες και στην γραμματεία στο άθλημα της καλαθοσφαίρισης.

Δεν λείπουν και οι περιπτώσεις που κάποιοι λάτρεις της χειρομαντείας θεωρούν πως όσων στο εσωτερικό της παλάμης του οι γραμμές σχηματίζουν το γράμμα Χ συνιστούν ξεχωριστές προσωπικότητες (Μέγας Αλέξανδρος, Αβραάμ Λίνκολν). Τέλος, κάποιοι θεωρούν πως δεν είναι τυχαίο πως κάποιες λέξεις έχουν ως αρχικό γράμμα το Χ και είναι σημαντικές για την φυσική και την ερμηνεία γέννησης και λειτουργίας του σύμπαντος, όπως: Χάος, χθων (χώμα, γη), χρόνος.

         Όσες ερμηνείες κι αν δόθηκαν για την δεσπόζουσα παρουσία του Χ στον λόγο και την επικοινωνία μας μπορεί να μην είναι πειστικές, αλλά δεν μπορούν να αποδομήσουν την πολυσημία και πολυχρησία του.