Βία: Η κληρονομιά του Κάϊν

«Η ανθρώπινη ιστορία άρχισε με μία πράξη βίας». Η καθημερινότητα  δυστυχώς δικαιώνει τη θέση αυτή του Έριχ Φρομ, αφού η αναίτια εγκληματικότητα κυριαρχεί τόσο στις διαπροσωπικές όσο και στις κοινωνικές μας σχέσεις. Κάθε απόπειρα αιτιολόγησης του φαινομένου προσκρούει στον εντοπισμό της βασικής αιτίας που πυροδοτεί την βίαιη συμπεριφορά των ανθρώπων.

 

Οι βιολόγοι και οι γενετιστές διατείνονται πως η βία είναι η έκφραση μιας εγγενούς επιθετικότητας που αναζητά τρόπους και χώρους εξωτερίκευσης. Είμαστε, δηλαδή, δέσμιοι και θύματα της φύσης μας, αφού η ιστορία βρίθει συμπεριφορών και γεγονότων με βίαιο περιεχόμενο.

 

Ωστόσο οι κοινωνιολόγοι διατείνονται πως τη βία την τροφοδοτούν οι κοινωνικοί παράγοντες που διαμορφώνουν το κατάλληλο πλαίσιο αποφόρτισης της έμφυτης  επιθετικότητας. Σε αυτό το πλαίσιο ζωής κυριαρχεί το άγχος, οι νευρώσεις, η ανασφάλεια και η αβεβαιότητα για το μέλλον. Όλα αυτά επωάζουν τη βίαιη εκδήλωση ενός ενστίκτου που ταυτίστηκε ιστορικά με το ένστικτο της επιβίωσης.

 

Από τον κατάλογο των αιτιών δεν θα μπορούσε να απουσιάσει και ο ηθικός σχετικισμός της εποχής μας. Τα παραδοσιακά ηθικά σταθερά σημεία κατέρρευσαν και ο μηδενισμός κυριαρχεί. Η ανθρώπινη ζωή δεν λογίζεται πια ως η «απόλυτη» αξία, αλλά ως μέσο για την πραγμάτωση άλλων στόχων. Και όσο απουσιάζουν τα ηθικά αντισώματα, τόσο η βία θα συνοδεύει κάθε ευτελή και εγωϊστικό μας στόχο.

 

Ο καταναλωτισμός, ο φανατισμός, η απουσία νοήματος ζωής, η συναισθηματική αφυδάτωση και ο πνευματικός υποσιτισμός συμπληρώνουν το πλαίσιο μέσα στο οποίο «ανθοφορεί» η βία. Ο τρόπος αντιμετώπισης του φαινομένου διέρχεται μέσα από την Παιδεία και την επανανοηματοδότηση της ζωής μας.

Η παιδεία λειτουργεί ως αντίδοτο στη βία γιατί καλλιεργεί τον ορθολογισμό και την συνθετική σκέψη που αποτρέπουν την βίαιη έκφραση των ενστίκτων. Δημιουργεί ένα πλαίσιο συναισθηματικής σταθερότητας και κοινωνικής ευθύνης που δυσκολεύουν την αντικοινωνική συμπεριφορά. Εξάλλου η παιδεία προβάλλει διαχρονικές αξίες και υγιή πρότυπα ζωής και συμπεριφοράς που απενεργοποιούν την έκφραση της βίαιης φύσης του ανθρώπου.

 

Σε ένα άλλο επίπεδο η επανανοηματοδότηση της ζωής κρίνεται αναγκαία για τον περιορισμό της βίας. Μπορούμε να ξαναβρούμε τους εαυτούς μας και να διαμορφώσουμε τους όρους μιας άλλης ζωής όπου θα νιώθουμε ασφαλείς, δυνατοί και σίγουροι για το Εγώ μας. Η αυτοεπιβεβαίωση και η αυτοεκτίμηση λειτουργούν ως διαβρωτικά στη βία.

 

Η βία προκάλεσε προσωπικά δράματα και κοινωνικά ναυάγια. Χρέος μας να διαψεύσουμε τον Μαρξ που διακήρυξε πως η «Βία είναι η μαμή της Ιστορίας». Το όπλο της λογικής και της ανθρωπιάς μπορεί να θρυμματίσει τη λογική των «όπλων» και της βίας. Μπορούμε όλοι να τιθασεύσουμε το άγριο θηρίο που κρύβουμε μέσα μας.

 

Γιατί «ο άνθρωπος είναι το μέλλον του ανθρώπου».