«Σύγχρονος σημαίνει να ζεις με το φόβο του άγνωστου….»

            «Τίποτε δεν είναι πιο επικίνδυνο από το να είσαι υπερβολικά μοντέρνος. Διατρέχεις τον κίνδυνο να γίνεις ξαφνικά υπερβολικά ξεπερασμένος» (Oscar Wilde)

             Μία από τις συχνές εστίες έντασης και ιδεολογικών συγκρούσεων είναι κι αυτή που αποπειράται να ανιχνεύσει τα σαφή όρια του προοδευτικού και του συντηρητικού. Ο προοδευτικός έχει ως σημείο αναφοράς το σύγχρονο, το σήμερα, το μελλοντικό, το διαφορετικό, το νέο. Αντίθετα, ο συντηρητικός εννοιολογικά γειτνιάζει με το χθεσινό, το παλιό, το παραδοσιακό και την ακινησία.

 

             Μία άλλη παράμετρος της διαμάχης Προοδευτικών και Συντηρητικών είναι κι αυτή της ψυχολογικής αυτοεπιβεβαίωσης και της ανάγκης για κοινωνική αποδοχή στο βαθμό που δηλώνεις θιασώτης του προοδευτικού και εχθρός του συντηρητικού. Όλοι, δηλαδή, πασχίζουν να εμφανίζονται ως προοδευτικοί και αρνητές του συντηρητισμού.

Ποιος θεωρείται σύγχρονος

            Κάθε απόπειρα, όμως, σαφούς προσδιορισμού του περιεχομένου του σύγχρονου και του προοδευτικού κινδυνεύει να δικαιώσει την άποψη του Όσκαρ Ουάιλντ.  Ωστόσο όλοι μπορούν να συμφωνήσουν πως οι έννοιες σύγχρονος και προοδευτικός είναι ενταγμένες στους ορίζοντες του μέλλοντος.

            «Σύγχρονος σημαίνει να σκέφτεσαι το μέλλον και να ζεις προσανατολισμένος προς το μέλλον».

            Τη ζωή του ανθρώπου την προσδιορίζουν τόσο οι αγκυλώσεις του παρελθόντος (συντηρητισμός) όσο και οι προκλήσεις του μέλλοντος για αλλαγή και ανανέωση (προοδευτικότητα). Οι ανακατατάξεις και οι μετασχηματισμοί των ημερών μας θέτουν επιτακτικά στον καθένα την «υποχρέωση» για εκσυγχρονισμό των σκέψεων, των νοοτροπιών, των συνηθειών και των συμπεριφορών του.  Όλοι, βέβαια, αρέσκονται να θεωρούνται σύγχρονοι ή να νιώθουν οι ίδιοι φορείς του προοδευτικού.

 

            Η εννοιολογική προσέγγιση του «σύγχρονου» καθίσταται περισσότερο δύσκολη στο βαθμό που είναι αναγκαία η αναγωγή της έννοιας σε πολλαπλά επίπεδα. Τα επίπεδα αυτά αφορούν τόσο τις κοινωνικές, πολιτικές και ιδεολογικές θέσεις του ατόμου όσο και τα μεταφυσικά ερωτήματα, τις υπαρξιακές αναζητήσεις και τις φιλοσοφικές του απορίες.

            Πολλοί είναι εκείνοι που κάπως αποφθεγματικά  διατείνονται πως το να είσαι σύγχρονος σημαίνει «να σκέφτεσαι το μέλλον και να ζεις δρώντας προσανατολισμένος προς το μέλλον».  Σύμφωνα με τη θέση αυτή η βασική συνιστώσα του «σύγχρονου» και του προοδευτικού είναι το μέλλον, που σημασιολογικά είναι συνώνυμο της ανανέωσης, της ελπίδας και της προοδευτικότητας.

            Η υπέρβαση, λοιπόν, του παρελθόντος και η απαγκίστρωση από το παρόν ορίζουν τα όρια του «σύγχρονου» και νοηματοδοτούν το μέλλον, ανάγοντάς το σε δρομοδείκτη.  Το άτομο, δηλαδή, ως πνευματική και ψυχοσυναισθηματική οντότητα τότε μόνο μπορεί να αισθάνεται σύγχρονο στο βαθμό που διαλογίζεται με τους όρους και τις προοπτικές του μέλλοντος και που ζει βιώνοντας – έστω και σε φαντασιακό επίπεδο – τα ερεθίσματα και τις προκλήσεις του μέλλοντος.

Η ανάγκη για αλλαγή

            Εξάλλου ο άνθρωπος είναι περισσότερο αυτό που σκέπτεται και αυτό που βιώνει ως δική του πραγματικότητα. Τότε νιώθει δημιουργικός και καινοτόμος γιατί

            «Δημιουργικότητα είναι να σκέφτεσαι καινούργια πράγματα. Καινοτομία είναι να κάνεις καινούργια πράγματα».  (Theodore Levitt, Αμερικανός οικονομολόγος).

 

            Ωστόσο, o άνθρωπος που σκέπτεται με τους όρους του μέλλοντος και η ζωή του είναι προσανατολισμένη προς το θαμπό αύριο διακινδυνεύει τη σιγουριά του παρόντος και τη βεβαιότητα του παρελθόντος. Κι αυτό γιατί το μέλλον από τη φύση του εμπεριέχει το άγνωστο, εγκυμονεί το απρόοπτο και προϋποθέτει το αβέβαιο.  Κανείς δεν μπορεί να «διαπραγματευτεί» με το μέλλον, ούτε να έλθει σε συμφωνία με το άγνωστο γιατί χαρακτηρίζονται από το στοιχείο της απροσδιοριστίας και της αέναης αλλαγής.

 

            Εξάλλου πρώτος ο Ηράκλειτος μίλησε για την αέναη αλλαγή και μεταβολή των πραγμάτων, με το εμβληματικό «Τα πάντα ρει, τα πάντα χωρεί και ουδέν μένει…». Φυσικά η αλλαγή ως προοπτική και φυσική αναγκαιότητα προσδιορίζει το μέλλον και όχι το παρελθόν.  Το παρελθόν μπορείς να το γνωρίσεις, όχι όμως να το αλλάξεις.  Αυτό το χαρακτηρίζει η ακινησία, ενώ το μέλλον το «πιθανόν» και το «απρόβλεπτο».

            Το χθες φαίνεται να μας εξουσιάζει αλλά μας παρέχει κι ένα αίσθημα σιγουριάς. Αντίθετα το μέλλον μας προκαλεί σε ένα αγώνα ανοιχτό σε όλα. Η αβεβαιότητα, το άγνωστο και το ευμετάβλητο των καταστάσεων συνθέτουν το μέλλον, στοιχεία που γεννούν αισθήματα ανασφάλειας και φόβου για κάθε άτομο.

Η αγωνία του απρόβλεπτου

            Από την άλλη πλευρά, όμως, τα ίδια αυτά στοιχεία θέτουν σε εγρήγορση τους αμυντικούς μηχανισμούς του ανθρώπου και τον καθιστούν περισσότερο «κινητικό» και ενεργητικό. Η ζωή του γίνεται «επικίνδυνη» αλλά και ενδιαφέρουσα. Ξεφεύγει από το λήθαργο που επωάζεται στην ασφάλεια του παρόντος και του δοκιμασμένου και ορμά στο άγνωστο. Γιατί το άγνωστο ενεργοποιεί τη φαντασία που συνιστά τον κινητήριο μοχλό κάθε αλλαγής.  Μπορεί το άγνωστο να έχει ταυτιστεί συνειρμικά με το σκοτάδι αλλά δεν λειτουργεί παραλυτικά στη διάθεση για εξερεύνηση.

            «Στο σκοτάδι η φαντασία είναι πιο ζωηρή από ό,τι στο άπλετο φως»  (Καντ) /   «Για να αστράφτει το φως με τόση λαμπρότητα, πρέπει να συνυπάρχει με το σκοτάδι» (Βάκων).

            Είναι, λοιπόν, σίγουρο πως τη ζωή του ανθρώπου τη νοηματοδοτούν όχι μόνο τα «κεκτημένα» του παρόντος, αλλά και η ελπίδα, ο φόβος και η αγωνία του απρόβλεπτου.  Μέσα του εναλλάσσονται το φως και το σκοτάδι.

            Όλα τα παραπάνω, λοιπόν, βεβαιώνουν πως σύγχρονος είναι μόνο εκείνος που προκαλεί την τύχη του και θέλει να διακινδυνεύσει τη βεβαιότητά του παρόντος με το άγνωστο και το πιθανό του μέλλοντος. Σύγχρονος, δηλαδή,  είναι εκείνος που δεν εφησυχάζει στα σίγουρα «δώρα» του παρελθόντος, αλλά αρέσκεται να ακροβατεί ανάμεσα στο «απρόοπτο» και το «ελπιδοφόρο» του μέλλοντος.

             Εξάλλου η πρόοδος χρεώνεται στους τολμηρούς, τους ανήσυχους και σε «ξεβολεμένους».

           

             «Ο κόσμος χρωστάει κάθε ορμή για πρόοδο σε ανήσυχους και σε ξεβολεμένους ανθρώπους». (Ναθάνιελ Χόθορν, Αμερικανός συγγραφέας).

Χρήσιμο άρθρο:

·       «Λαιστρυγόνες και Κύκλωπες: Ο φόβος μπροστά στον κίνδυνο…. που φρικτά μας απειλεί» Ηλίας Γιαννακόπουλος (Διαδικτυακό Άρθρο)